Эмбриология

232
8-Тарау. Дәнекер тіндер
а
б
8 .2 9 -су р е т. Остеокласттың қурылысы (Ю.И. Афанасьев бойынша): а — сәулелік 
оптикалық деңгейде; б — ультрамикроскопиялық деңгейде. 1 — ядро; 2 —  
остеокласттың микроқатпарланған шеті; 3 — ашық аймақ; 4 — лизосомалар; 5 —  
жасуша аралықзаттың резорбция аймағы; 6 — минералданған зат
түзелу — сатысында,
болашак сүйектің дамитын жерінде, мезенхима 
жасушаларының ошакты көбеюі өтіп, каңқатүзуші аралшықтың тамырлануы 
жүреді. Мезенхима жасушалары жүктемелер векторларына беттей бағытталып, 
остеогенді бастамаларға — преостеобласттарға дифференцияланады. 
Екінші
сатысында
аралшыктың жасушалары остеобласттарға дифференцияланады 
да, оларда коллаген нәруыздарының биосинтезі және секрециясы басталып, 
осының нәтижесінде кұрамында коллагенді фибриллалары бар оксифилді 
жасуша аралык зат — сүйек тінінің органикалык матриксі (остеоидты саты) 
пайда болады. Жайыла өскен талшыктар жасушаларды ығыстырады, кұрала 
бастаған өсінділері аркылы олар бір-бірімен байланыстарын сактайды. Осте- 
областтар осылайша өсінділі пішінді болып калыптасады да, талшыкты 
массаның тереңінде орналасқан, көбею кабілетінен айрылған остециттерге 
айналады. Негізгі затта талшықтарды бір берік массаға бекітетін, мукопро- 
теидтер (оссеомукоид) пайда болады. Осы мезгілде коршаған мезенхимадан 
остеобласттардың жаңа генерациясы пайда болып, олар сүйекті сыртынан 
өсіре түседі (аппозициялык өсу).
Үшінші саты
жасуша аралык заттың кальциленуі (тұздардың сіңірілуі). 
Сонымен қатар, остеобласттар шеткері кандағы глицерофосфаттарды 
көмірсулык коспаларға (канттарға) және фосфор кышкылына ыдырататын, 
сілтілі фосфатаза ферментін өндіреді. Фосфор кышкылы негізгі затта және 
талшықтарда басында аморфты тұнбаларды [Са3(Р 0 4)2], түзейтін, кешірек 
одан гидроксиапатит кристалдарын [Са10(РО4)6(ОН)2| кұрайтын, кальцийдің 
тұздарымен реакцияға кіріседі.
Остеонектин
— кальций мен фосфордың тұздарын коллагенмен іріктеп 
байланыстырушы гликопротеин, кальциленудің үйлестірушісі болып кызмет 
көрсетеді. Әктенудің нәтижесінде сүйек тоскауылдары немесе балкалары 
құралады. Осыдан кейін сүйек балкаларынан бір-бірімен біріккен, кең тор

8.2. Қаңқалық тіндер
233
кұраған өсінділер тармакталады. Трабекулалардың араларындағы кеністік 
кұрамында кан тамырлары бар борпылдак дәнекер тінмен толтырылған.
Гистогенездін аяғына карай, сүйек бастамасынын шеткі аймактарындағы 
эмбрионалдык дәнекер тінде, көптеген талшыктар және остеогенді жасу- 
шалар пайда болады. Бүл талшыкты дәнекер тіннің тікелей сүйек трабе- 
кулаларына жанаса жаткан бөлігінен, сүйектің коректенуін және калпына 
келуін камтамасыз ететін, 
периост {periosteum
) дамиды. Эмбрионалдык даму 
сатыларында пайда болып, дөрекі-талшыкты сүйек тінінін трабекулалары- 
нан тұратын сүйекті алғашкы кеуекті сүйек деп атайды. Дамудың кешірек 
сатыларында ол ересектердін екінші реттік кеуекті сүйегімен алмастыры- 
лады, оның біріншіден айырмашылығы ол табакшалы сүйектен кұралған 
(остеогенездің төртінші сатысы). Табакшалы сүйек тінінің дамуы сүйектін 
кейбір жерлерінің күйретіліп, дөрекі-талшыкты сүйек тінінің ішіне кан 
тамырларынын енуімен тығыз байланысты. Бүл үдерістерге эмбрионалдык 
остеогенез кезінде де, туғаннан кейін де остеокласттар катысады (8.28-суретті 
кара). Кан тамырларынын сыртында остеобласттардын кабаты түзеледі және 
кейініректе остеонның жана шеңберленген табакшалары пайда болады. Әрбір 
табакшада коллаген талшыктары параллелді орналаскан, бірак алдыңғы 
табакшаның табакшаларына бұрыштай бағытталады. Осылайша, тамырдың 
сыртында бірінің ішіне бірі кірген сүйек цилиндрлері кұралады (алғашкы 
остеондар). Остеондар пайда болысымен дөрекі-талшыкты сүйек тіні дамуын 
токтатады да, табакшалы сүйекпен алмастырыла бастайды. Сүйек үсті кабык 
жағынан сырткы белбеулей коршайтын (жалпы, генералды) табакшалар 
калыптасады, олар сүйекті сыртынан тұтасынан жауып тұрады. Осы жолмен 
жалпак сүйектер дамиды. Әрі карай эмбрионалдык кезенде пайда болған сүйек 
кайта кұралуға ұшырайды, оның алғашкы остеондары күйреп, жаңа остеон­
дар дамиды. Сүйектің мүндай кайта кұралуы өмір бойы жүреді. Шеміршек 
тінінен сүйектің айырмашылығы, ол үнемі тек жаңа тіннің ескі тіннің үстіне 
кабатталуы аркылы өседі, яғни 
аппозицияльіқ
жолмен және каңкалык даму 
аралшығының жасушаларының саралануы үшін канмен онтайлы камтамасыз 
етілуі кажет.

жүктеу/скачать 74,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: