1 дәріс. Механикалық қозғалыстардың теориялық негіздері

мұнда 
k 
- өлшем бірлігі жүйесін таңдауға тәуелді коэффициент. 
Массаның өлшем бірлігі - килограмм (қысқаша 
кг
) халықаралық түп тұлға 
массасымен беріледі. Халықаралық келісім бойынша килограммның халықаралық түп 
тұлғасы ретінде платина мен иридий қорытпасынан арнаулы жасалған цилиндр дене 
алынған. Көптеген жағдайларда жеткілікті дәлдікпен 1кг ретінде температурасы 15
о
С, 
көлемі 1 литр (1дм
3
) таза судың массасын алуға болады. Ұзындық және уақытпен қатар 
масса – Халықаралық бірліктер жүйесінің (ХБЖ) негізгі шамалары, ал килограмм 
негізгі бірліктері қатарына жатады. ХБЖ-де 
k 
=1, олай болса, 
m
=
F
a
. (3.2.4) 
Соңғы формула – динамиканың негізгі заңы деп аталатын Ньютонның екінші 
заңының математикалық өрнегі. Бұл заң «дененің алатын үдеуі оған түскен барлық 
күштердің теңәрекетті күшіне тура пропорционал, дене массасына кері пропорционал және 
теңәрекетті күшпен бір бағыттас» деп тұжырымдалады. (3.2.4) - формуланы мына түрде 
жазайық: 
m
=
F
a
. (3.2.5) 
Есеп шығарғанда Ньютонның екінші заңы көбіне (3.2.5) түрінде қолданылады. Осы 
формулаға сәйкес күш өлшемі де анықталады. Яғни үдеу өлшемі 
м/с
2
екенін ескерсек, күш 
өлшемі 
кг· м/с
болады. Осы өлшемді ХБЖ-де негізгі бірлік ретінде қабылдап, ньютон 
(қысқаша Н) деп атайды. Сонымен, бір ньютон – массасы 1
кг
денеге 1
м/с
2
үдеу беретін күш. 
Ньютон екінші заңының жалпы түрі
. И.Ньютон өзінің екінші заңын жоғарыда 
келтірілгеннен гөрі жалпы түрде тұжырымдаған. Қозғалыстағы дененің механикалық күйін 
сипаттау үшін И. Ньютон 
қозғалыс мөлшері (дене импульсі)
деген ұғым енгізді. Негізге 
(3.2.5)-өрнекті алып 
t

=

a
(3.2.6) 
екенін ескерейік. Мұнда 

– жылдамдықтың 
t
уақытта өзгеруі.
m
t

=
F

. 
(3.2.7) 
Дене массасы уақытқа тәуелді болмағандықтан, (3.2.7)- ні былай жазуға
( )
m
t

=

жүктеу/скачать 3,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: