Алимхан Жунисбек verstka 19 06 18 indd indd
Қазақ тілі дауыстыларының осы жасалым моделіне енбеген дыбыстар
жүктеу/скачать 10,2 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қазақ тілі дауыстыларының осы жасалым моделіне енбеген дыбыстар
төл дыбыстар қатарына жатпайды. Сөйтіп төл-кірме дауыстылардың басын ажыратып алуға болады. Сонымен, қазақ тіліндегі дауысты дыбыстардың жасалым моделі дауыстылардың арасында қатаң жүйе бар екенін көрсетті. Кез келген дауыстының бір белгісі ауысса екінші дауысты пайда болады. Мысалы, А дауысты дыбысы «ашық» белгісінен айырылса, онда бірден қысаң Ы дауыстысына айналып кетеді; «тіл арты» белгісінен айырылса, онда бір дегеннен тіл ортасы Ә дауыстысына айналып кетеді; Сол сияқты Ы дауысты дыбысы «қысаң» белгісінен айырылса, онда бір дегеннен ашық А дауыстысына айналып кетеді; «тіл арты» белгісінен айырылса, онда бір дегеннен тіл ортасы І дауыстысына айналыа кетеді; Сол сияқты Ы дауысты дыбысы «езулік» белгісінен айырылса, онда бір дегеннен еріндік Ұ дауыстысына айналып кетеді; керісінше, Ұ дауысты дыбысы «еріндік» белгісінен айырылса, онда бір дегеннен езулік Ы дауыстысына айналып кетеді; 5. 9-сурет. Қысаң және құранды дауыстылардың беттескен моделі, дауыстылардың толық текше және толық үшкіл-призма моделі ы і ұ ү е ө о а ә ы і ұ ү о ө е а ә ы і ұ ү о ө е 4.9-сурет. Қысаң және құранды дауыстылардың беттескен моделі, дауыстылардың толық текше және толық үшкіл-призма моделі Қазақ тілі дауысты дыбыстарының толық жасалым моделі айырым белгілер жүйесін түгел және жан-жақты қамтыған. Модельге қарап, қазақ дауыстыларының жасалым сипаттамасын бере беруге болады. Модельден ең алдымен дауыстылардың жалаң және құранды болып екі топқа бөлінетіні көрінеді. Әрі қарай әр топ өзінше талданады. Жалаң дауыстылардың тілдің көлденең, тік және ерін қалпына қарай жіктелімі көрнекі берілген. Ал құранды дауыстылардың құрамындағы тірек дыбыстың қай дауысты екені тұсындағы дауыс- тыдан көрініп тұр. жүктеу/скачать 10,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|