Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы
ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ЖЫЛЖЫМАЙТЫҢ МҮЛІК НАРЫҒЫНЫҢ
жүктеу/скачать 19,8 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник студ конф 22-23г
| ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ЖЫЛЖЫМАЙТЫҢ МҮЛІК НАРЫҒЫНЫҢ
ЖАҒДАЙЫ Темирханова А.А. Ғылыми жетекші: Базылжанова А.С., экономика магистрі, лектор Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті, Көкшетау қ. An.Temirr@gmail.com Нарықтық экономикадағы жылжымайтын мүлік объектісі экономиканың көптеген секторларының даму динамикасын және азаматтардың өз болашағына, мемлекеттің болашағына деген сенімін білдіретін жарқын көрсеткішінің бірі екендігі- анық. Қарастырылып отырған нарық өте ерекше және экономиканың басқа салаларымен тығыз байланысты, сондай- ақ ҚР әрбір азаматының мүдделерін айқындайтын өзекті мәселе болып табылатындықтан, қазіргі уақытта жылжымайтын мүлік нарығының, оның ішінде елдің ірі қалаларында даму үрдістерінің мәселесі өзекті деп қарастырылатындардың арасында болып табылады. Алматы, Астана және Шымкент республикалық маңызы бар миллионер қалалар болып табылады. Салдар ретінде, ішкі көші-қон бойынша рекордқа ие. Осыған байланысты халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі ең өзектілердің арасында. Бұл мақалада ҚР қалаларындағы жылжымайтын мүлік нарығының қазіргі жағдайы, тұрғын үй бағасының серпіні қарастырылып, тұрғын үй проблемаларын шешудің ықтимал нұсқасы ұсынылған. Бұл мәседе жылдар бойы Қазақстанның мемлекеттік саясатының негізгі міндеттерінің бірі болып қала береді. Өкінішке орай, тек бір әсер ету тұтқасы арқылы шешу мүмкін емес. Экономиканың тұрғын үй секторын дамытудағы оң серпінге мемлекеттік қолдау құралдарын қолдану және мемлекеттік бағдарламаларды кешенді іске асыру нәтижесінде қол жеткізуге болады. Себебі, жылжымайтын мүлік нарығының өзі-күрделі объект. Оның рөлі қоғамның тұрғын және тұрғын емес үй-жайларға қажеттіліктерін қанағаттандырудың маңыздылығына, елдің ЖІӨ-дегі сектордың үлесіне, ДДҰ-ның аралас салаларға әсер етуінің мультипликативті әсеріне және т.б. байланысты. Мультипликативті әсер туралы мәліметтер негізінде сұраныс пен ұсыныс аспектілерінде жылжымайтын мүлік нарығын мемлекеттік қолдау қажеттілігі туралы қорытынды жасалды. Жалпы, 2022 жыл көптеген салаларда қиын болды: экономика, құрылыс, қауіпсіздік. Қайғылы қаңтардан басталып, бірнеше банктердің жабылуымен және базалық мөлшерлеменің күрт өсуіне байланысты ипотека беруді тоқтатумен жалғасты. Содан кейін зейнеткерлік төлемдермен шулы шыққан серпіліс болды, аздаған тыныштықтан соныра, жалдау нарығында күзгі толқуды бастан кешірдік. 2022 жылғы 1 сәуірден бастап зейнетақы жинақтарының жеткіліктілік шегі орта есеппен 70% - ға өсті. Бұл артық ақшаны алып тастауды халықтың көп бөлігі үшін қол жетімсіз етті. Егер бұрын айына орта есеппен 200 млрд теңгеден шығарылса, сәуір айынан бастап сомалар 5-8 млрд теңгеге дейін азайды. Алайда, сарапшылардың пайымдауынша, олардың артықшылығын пайдалана алатындардың бәрі мұны 2021 жылы жасаған. Шығарылған зейнетақылардың жалпы сомасы 2.7 трлн теңгеден асты. Ең жиі 957 қойылған мақсаттар-тұрғын үй сатып алу, "Отбасы банкіндегі" депозитке аудару, ипотеканы өтеу.[1] Кесте 1. 2022 жылғы қаңтар-қараша айларындағы зейнетақы шешімдерінің өзгерісі Ай 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 Жалпы Өтініш, дана 50 060 89 878 442 686 3 276 2 415 2 315 2 268 2 660 2 848 2 993 3 500 604 899 Сомма, млрд тг 76,2 152 407 7,6 6,3 5,9 6,3 7,3 7,0 7,5 8,3 691,6 Қыркүйек айында ресейліктердің жұмылдырылуына, жаппай келуіне байланысты қарастырылып жатқан нарығымызда кезекті дауыл басталды. Студенттеріміз ірі қалаларды айтпағанда, тіпті біздің қаламыздың өзінде оқу үшін төбесін таба алмады. Бағалар тым қолайсыз болды. Алыпсатарлар қалыптасқан жағдайды пайдалана бастады, бір шаршы метрге, жалға алу бағалары экспоненциалды түрде өсті. Болжай алатындай, сапа бағаға сәйкес келмеді. Әрине, нарықтың бұл мінез-құлқынан зардап шеккен отбасылардың саны серпілістің арқасында пайда тапқандардың санына қарағанда көбірек. 2022 жылы Ұлттық Банк базалық мөлшерлемені бірнеше рет көтерді. Егер жыл басында ол 10.25 % болса, қазір 16.75 %. Ұлттық банктің шешіміне инфляция әсер етті, ол 20% - ға жақындады. Кесте 2. Соңғы 3 жылда Қазақстан Республикасының есеп мөлшерлемесінің өзгеру тарихы Өзгеру датасы 26.01.21 27.07.21 07.12.21 25.01.22 26.07. 06.12.22 27.02.23 Есеп мөлш- нің,% 9,00 9,25 9,75 10,25 14,50 16,75 16,75 Дәлізі, % 8-10 8,25- 10,25 8,75-10,75 9,25-11,25 13,5- 15,5 15,75- 17,75 15,75- 17,75 Жоғарыдағы кестеден базалық мөлшерлеменің 2021 жылдан өсуін көреміз. Келтірілген көрсеткіштер аралық көрсеткіштер болып келеді. Яғни, жыл ішінде ҚР ҰБ жоспарлы түрде есеп мөлшерлемесі туралы 8-9 рет % мөлшерлеменің сақталуы не өзгеруі жайында пресс- релиз жариялайды. Базалық мөлшерлеменің өсуімен бірге несиелер, соның ішінде ипотека қымбаттады. Ақпан айына дейін банктердің ипотека бойынша сыйақы мөлшерлемесі (ЖЭС) 17.5% - дан басталды. Қазір Коммерциялық банктердегі ең төменгі мөлшерлеме жылдық 23% - дан басталады. Әлеуметтік несиелеу бағдарламаларын есептемегенде, ипотека ұсыныстары келесідей. Кесте 3. Банк ипотекалары (09.01.2023) Банк атауы Бастапқы жарна, % Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі, % Мерзімі (жылға дейін) Halyk Bank 20% дан бастап 18% дан бастап 20 жыл BCK 20% дан бастап 11,00% дан бастап 15 жыл Bank RBK 30% дан бастап 19% дан бастап 15 жыл Freedom Finance Bank 30% дан бастап 17,6% дан бастап 15 жыл Нұрбанк 30% дан бастап 19,5% дан бастап 20 жыл Алтын Банк 20% дан бастап 19,5% дан бастап 20 жыл Ислам банкі 30% дан бастап Жоқ 15 жыл 958 Ал енді, осы мәліметтерді қолдана отырып, көрнекі есептеу жүргізсек, келесідей болады (бастапқы жарна- әр банк бойынша ең төменгісі, мерзімі- ең ұзағы, соммасы- 20 000 000 тг) Кесте 4. Ипотека бойынша көрнекі есептеулер Енді, егер ай сайынғы шығындарды, халықтың орта таптарының жалақысын есептесеңіз, онда қорытынды жағымсыз келеді.Қазақстанда 30-35 жасқа дейін жеке тұрғын үй сатып алу өте қиын. Тіпті Отбасы банкі іске асыратын әлеуметтік бағдарламалар бойынша тұрғын үйді тек 50% бастапқы жарнамен сатып алуға немесе кемінде 3 жыл жинақтаумен болады Қыркүйек айында Қазақстанда тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымды дамытудың 2026 жылға дейінгі Тұжырымдамасы бекітілді. Енді ең төменгі мөлшерлеме бойынша ипотека — "Бақытты отбасы" бағдарламасы бойынша 2% - тұрғын үйге мұқтаж адамдарға ғана беріледі. Бұл: - көпбалалы отбасылар; - I және II топтағы мүгедектігі бар адамдар; - мүгедек балалары бар отбасылар; - жетім балалар; - толық емес отбасылар-тек осы жылдың соңына дейін. Қалған кезекте тұрғандар үшін жылдық 5% несиемен "Шаңырақ" бағдарламасы қолжетімді. Енді екі бағдарлама бойынша әкімдіктер салған әлеуметтік тұрғын үйді ғана сатып алуға болады. Оның кемшілігі-ол ұзақ уақыт бойы салынып, алыс орналасқан. Әкімдіктердің құрылыс салушылардан жаңа ТК-дағы пәтерлерді сатып алу мүмкіндігі қарастырылуда. Бұл іске асырыла ма, жоқ па, уақыт көрсетеді. Кезекте тұрғандарға жалға беріжылін тұрғын үйді сатып алуға рұқсат беру идеясы бар, ол қазір ұзартумен 5 жылға беріледі. Бірақ бұл ретте "Бақытты отбасы" мүлдем жабылуы мүмкін. Қазір тұрғын үй қатынастары туралы заң жобасы қарастырылуда. Әкімдіктердің құрылыс салушылардан жаңа ТК-дағы пәтерлерді сатып алу мүмкіндігі қарастырылуда. Бұл іске асырыла ма, жоқ па, уақыт көрсетеді. Кезекте тұрғандарға жалға беріжылін тұрғын үйді сатып алуға рұқсат беру идеясы бар, ол қазір ұзартумен 5 жылға беріледі. Бірақ бұл ретте "Бақытты отбасы" мүлдем жабылуы мүмкін. Қазір тұрғын үй қатынастары туралы заң жобасы қарастырылуда.Сондай-ақ, тұрғын үйге мұқтаж адамдар Жақын арада қазіргідей санаттар бойынша емес, кірістер мен шығыстар бойынша анықталатын болады. Ол үшін ҚР-да "отбасының цифрлық картасы"жобасы іске асырылуда. Қысқаша шолуымыздың нәтижесінде көре алғанымыздай, өткен жыл жаңашылықтар мен өзгерістерге бай. Мемлекет алдыңда қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін белгілі шаралар белсенді түрде қолдануда. Шараларды зерттеп, мәселенің келесідей шешімі ұсынылуды. Егер ипотекалық несиелеу қағидаты бойынша ай сайынғы төлем арқылы жылжымайтын мүлікті сатып алу мүмкіндігі болса, бағдарлама халықтың кең ауқымына қолжетімді бола алады. Және төлем жасау мүмкін болмаған жағдайда үйден шығару қаупінсіз болса, халқымыздың әлеуметтіқ жағдайы өсуші еді. Бұл біздің капиталистік уақытта шындыққа жанаспайды. Алайда, 2023 жылы халықтың Банк атауы Айлық төлем, мың тг Банк табысы, мың тг Halyk Bank 302 000 52 480 000 BCK 232 000 21 760 000 Bank RBK 295 000 33 100 000 Freedom Finance Bank 272 000 28 960 000 Нұрбанк 281 000 47 440 000 Алтын Банк 322 000 57 280 000 Ислам банкі 205 000 16 900 000 959 әлеуметтік топтары арасындағы алшақтық тым жоғары. Бұл бағдарлама әлеуметтік лифт ретінде қызмет ете алушы еді. Бұл әр отбасының бірінші қажеттілігін – шаңырақ иелену қажеттілігін жабушы еді. Бұл жоба көптеген мәселерге, сұрақтарға ие,бірақ олардың нақты шешімі бар. Егер құрылыс салушыларды салықтық жеңілдіктермен, өндірістік кәсіпорындардың жұмыс берушілерін осы жобаның қатысуына қызықтыратын болсақ,өндірістегі кадрлардың жетіспеушілігі, жастардың Отанынан кетуі, ел бойынша тұрғындардың біркелкі емес халық қонысы, өндірістік нысандардың аз саны және тағы басқа сол сияқты бірқатар мәселелерді шешуге болады. Бір қарағанда, шешім тым максималистік болып көрінуі мүмкін, байсалды емес және арманшыл. Бірақ бұл жоба үлкен болғандықтан, жұмыстың көлемдлігінде, мемлекеттің назарын және оның көп еңбекқорлығын талап ететіндігінде. Дегенімен, бұл шешім назарыңызға лайықты, Жаңа Қазақстан үшін қолайлы. Қолданылған әдебиет тізімі 1) https://krisha.kz/content/articles 2) nationalbank.kz 3) vbr.kz/banki/ipoteka 4) bizmedia.kz/ 5) brobank.ru/ жүктеу/скачать 19,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|