Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы

54
 
 
Көне  түркі  сөздігінде  қара  сөзі  «түс  атауы»,  «құл,  қызметкер»,  «қара 
халық» секілді жалқы есімдердің бір компоненті мағынасында берілген [143, c. 
313].  Демек  қара  сөзінің  антропонимдік  мағынасы  көне  түркі  тіліндегі 
мағынаны  сақтай  отырып  жасалған  деп  айтуға  болады.  Мысалы:  Қараев, 
Қарабалаев, 
Қарабалин, 
Қарабатыров, 
Қарабеков, 
Қарамолдаев, 
Қарашолақова. 
Б.Ә. Досжанов өз еңбегінде ертеректе ақ пен сары сын есімдері мағыналас 
болғанын  «Қозы  Көрпеш  –  Баян  сұлу»  жырындағы  Сарыбай  мен  Қарабай 
образдары  арқылы  түсіндіре  келіп,  мұнда  «ақ»  орнына  «сары»  сын  есімі 
қолданылып  тұрғанын  айтады.  «Сары»  сөзінің  кең,  үлкен,  биік  мағынасы  кісі 
атына айналуға негіз болған [123, 62 б.]. Кісі тектерін талдау нәтижесінде сары 
сөзімен  жасалған  келесі  антропонимдер  кездесті:  Сарыбаева,  Сарыбеков, 
Сарыбалаев, Сарыбалина, Сарыбасова, Сарина.  
«Қоңырдың  антропонимдік  мағынасы  жуас  мінезділікті,  аңғарлы, 
сабырлық  пен  салмақтылықты  білдіреді»  [123,  63  б.].  «Қоңыр»  сөзінен 
жасалған антропонимдер: Байқоңыров, Қоңырова, Қоңырбаева, Қоңырбекова. 
Баланың  бет-әлпеті,  дене  мүшелерінің  қатысуы  арқылы  жасалған  кісі 
тектері:  
 
 
- бас – Сар(ы)басова, Жарықбасова, Қазанбасова, Қызылбасова, Үкібасов 
- шаш – Қарашашов; кекіл – Кекілов 
- қабақ – Қабақ 
- көз – Көздібаев, Көккөзова, Жыланг(к)өзов, Қалдыкөз  
- қас – Аққасова, Қарақасов 
- самай – Самайева 
- мұрын – Мұрынова, Шонмұрынов; танау – Танаубаев 
- саусақ – Саусақбаев 
- бақай – Бақаев 
Ер  баланың  сыртқы  сипатына  байланысты  алты  саусақты  бала  туылса, 
оған – Артық есімі берілген. Осыған орай  Артықбаев сынды кісі тегін мысал 
ретінде келтіруге болады. Шала туылған нәрестелерге қойылған антропонимдер 
арасында Шалабаев, Шалатаев, Ілекерова (Лекерова). 
-  нәрестенің  денесіндегі  қал  немесе  мең  болуына  қатысты  берілген 
антропонимдер: Анарбеков, Қалдыбеков, Қалдыбаев, Қалдығожин, Қалжігітов, 
Қалмұрат, Қалмырзаева, Меңаяқова, Меңдібаева, Меңжанова.  
-  ер  бала  анасының  құрсағында  жатып  сүндеттеліп  туылған  жағдайда 
балаға Сүндет деген есім берілген. Сүндетов, Сүндетбаев секілді кісі тектері 
бұған мысал бола алады. 
Сәбидің  туған  күні  мен  айына  (немесе  сол  айдағы  оқиға)  қатысты,  яғни 
күнтізбелік есімдер: 
- Aпта күндеріне байланысты анропонимдер:  
- Дүйсенбі – Дүйсенов, Дүйсенбаев (Дүйсебаев), Дүйсенбеков, Дүйсенбиева, 
Дүйсенбина; 
- Сейсенбі – Сейсенов, Сейсенбаев, Сейсенбеков, Сейсенғалиев;  
- Сәрсенбі – Сәрсенов, Сәрсенбеков, Сәрсенғалиев, Сәрсенбаева;  

55
 
 
-  Бейсенбі  –  Бейсенбаев,  Бейсенбеков,  Бейсенбинов,  Бейсенғалиев, 

жүктеу/скачать 4,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: