Ерғалиев Қуаныш Советұлы Асанбаева Елдана Бақытқызы газет тақырыпаттарының прагматикалық Қызметі
жүктеу/скачать 1,99 Mb. Pdf көрінісі
|
| Өлгеннен кейiнгi
өмiр » (Ақ. – 1995. №1), « Халық әртiсiн тiрiдей жерлегенi несi? » (Айғ. – 17.05.2006), « Белгiлi де белгiсiз Жаһанша Досмұхамедов » (З-Қ. – 09.08.1997), « Мүмкін еместі болдырған… » (ЕҚ. – 12.12.2014). «Фигураның бір түрі – сөз тастап кету яки эллипсис (грекше «түсіріп тастау», «аттап айту») – сөйлем ішінде немесе өлең шумағында атап айтпаса да түсінікті кейбір сөздерді әдейі жазбай тастап кету» [141, 240]. Осындай «сөз тастап», «сыр бүгудің» әдебиетте, әсіресе жаңалық жеткізуші публицистикалық мәтіндерде, прагматикалық әсері жоғары. Шын мәнінде, баспасөз тіліндегі эллипсистің өзіндік ерекшелігі – мұнда автордың жазбай кеткен сөздері барлық кезде түсінікті әрі алдын ала болжамды бола берейді. Тілшілер аталмыш фигураның осындай қырын біле тұра, оның адресат санасына әсер етушілік, экспрессивті қасиеттерін мақала тақырыпатын айшықты ету үшін мейлінше пайдалануға тырысады. Газет беттерінен өзіне қажетті де қызықты ақпаратты іздеп отырған реципиент үшін « Сегiзбай + Ақшай = ... » (ЕҚ. – 06.03.2011), « Қазақстанда дарынды балалар бар, бiрақ...» (ЖА. – 04.09.1999), « Елемесов елші ме, әлде? » (ЖА. – 01.08.2013), «Көршiң тыныш болса...» (Ақ. – 2000. №2) сияқты мақала атауларына кезігу оның қызығушылығын оятып, мәтініне жүгіну арқылы «көп нүктенің» орнын алынған ақпаратпен толықтыру құлшынысы пайда болатыны хақ. Тілдік қайталамалар. Газет тақырыпаттарының прагматикалық әлеуетін арттыруда елеулі орны бар тағы бір құрал түрі – тілдік қайталамалар. Қ. Есенова «Қазіргі қазақ медиа-мәтінінің прагматикасы» атты еңбегінде оларды публицистикалық мақала тақырыпаттарындағы прагматикалық интенсификаторлардың (ақпараттың әсерін күшейтетін тәсілдер) қатарына жатқызып, оған келесідей анықтама береді: « тілдік қайталама немесе реприза құбылысы деп жекелеген дыбыстардың, сөздердің, морфемалардың, синонимдердің немесе синтаксистік конструкциялардың қатар тұрып яки арасына бірді-екілі өзге сөздерді ғана кірістіре отырып қайталана жұмсалуы айтылады. Қайталанатын элементтердің бір-бірінен алшақ емес, мүмкіндігінше жақын орналастырылуы – оларға баса назар аударту, қалай да реципиент көңілін бөлу мақсатынан туған тәсіл» [70, 6]. 84 Шынымен де, күнделікті өмірдің өзінде бір емес, екі рет қайталанып айтылған сөз есте жақсы сақталып, алынған ақпараттың сапасы да анағұрлым жоғары болатыны сияқты публицистикада да тілдік қайталама ақпаратты дұрыс сарында таратып, оның оқырман тарапынан қалай қабылданатындығына сәйкесінше әсер етеді. Н.Ж. Дәулеткереева публицистикалық мәтіндерде тілдік қайталамалардың қолданылу ерекшеліктерін зерттей келе, осы тақырыпта «Газет тақырыпатындағы қайталамалық қолданыстың прагматикалық мәні» атты еңбегін жазады. Аталмыш еңбекте автор газет тіліндегі қайталамалардың дыбыстық (фонетикалық), морфологиялық, лексикалық және синтаксистік түрлерін бөліп көрсетеді [143]. Дыбыстық (фонетикалық) қайталаулар – мақала атауында жекелеген бір (кейде екі-үш) дыбыстың қайталанып келуі. Мұндай қайталаулар тақырыпаттың экспрессивтілік табиғатында өз көрінісін табады: фонетикалық бірліктердің қайталануы негізінде туындайтын «ырғақтылық» реципиенттің оны қабылдауын жеңілдетеді. Газет тақырыпаттарында аллитерация, ассонанс, анафора, эпифора сынды дыбыстық қайталау түрлері мейлінше көп кездеседі. Морфологиялық қайталаулар – газет тақырыпатында өзара ұқсас морфемалары бар бірліктердің қайталанып келуі. Мысалы: « Мен қазақ жүктеу/скачать 1,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|