Іі халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференциясы ғылыми баяндамалар

192

Важные  положения  коммуникативного  обучения  включают  формирование  коммуникативной 

компетенции,  т.е.  внутренней  готовности  и  способности  к  речевому    общению.  Поэтому  необходимо 

учитывать  психологические  факторы  коммуникативного  урока,  к  которым  относятся  уважение 

личности  ученика,  принятие  личностной  неповторимости  каждого  участника  работы,  защита  индивида 

от  психических  травм  на  уроке,  сохранение  личностной  автономии  каждого  обучаемого,  развитие 

межличностных взаимоотношений. Уроки должны быть «от ученика», обеспечивающие самостоятельную 

деятельность  ученика,  связанную  с  эмоциональными  переживаниями  коллективного  поиска  на  основе 

самостоятельного формулирования выводов.

Что  такое  иностранный  язык    в  школе  сегодня?  Отмечается  тот  факт,  что  в  современном  обществе 

любому  специалисту,  желающему  преуспеть  в  своей  области,  владение  хотя  бы  одним  иностранным 

языком жизненно необходимо.

Сегодня  существенно  изменился  социокультурный  контекст  изучения  иностранных  языков  в 

стране.  Значительно  возросли  их  образовательная  и  самообразовательная  функции  в  школе  и  в  вузе, 

профессиональная значимость на рынке труда в целом, которые повлекли за собой усиление мотивации в 

изучении языков международного общения.

Если  в  предыдущие  десятилетия xx века  круг  людей  в  стране,  у  которых  была  необходимость 

общаться  на  ИЯ,  был  достаточно  узок,  то  в  настоящее  время  ситуация  изменилась.  Геополитические, 

коммуникационные и психологические преобразования в обществе вовлекли как в непосредственное, так и 

в опосредованное общение (например, через систему интернет) довольно большое количество людей самых 

разных профессий, возрастов и интересов. Соответсвенно возросли и потребности в использовании ИЯ. 

Приоритетную значимость приобрело обучение языку как средству общения и приобщения к духовному 

наследию  изучаемых  стран  и  народов.  Стал  особенно  актуальным  интегративный  подход  к  обучению 

родному  и  иностранным  языкам  в  школе,  особенно  в  области  развития  культуры  речи  (развитие  таких 

компетенций, как языковая, речевая социокультурная и другие). Языковая культура является неотъемлемой 

и существенной частью культуры человека в целом. Для современного языкового образования необходимы 

междисциплинарная интеграция, многоуровневость, вариативность, ориентация на межкультурный аспект 

овладения языком. [1, стр.34]

Спецификой иностранного языка как учебного предмета является его ярко выраженный межпредметный 

характер,  особенно  сейчас,  когда  ставятся  задачи  изучения  языков  и  культур  на  всех  ступенях  и  при 

всех  вариантах  обучения  иностранным  языкам.  Основными  целями  обучения  немецкого  языка  в  школе 

являются:

• формирование и развитие коммуникативной культуры школьников;

• социокультурное развитие учащихся (изучение родного языка и родной культуры, немецкого языка и 

культуры немецкого народа)

• ознакомление учащихся со стратегиями самонаблюдений за своим коммуникативным развитием по 

мере  продвижения  от  одной  ступени  обучения  иностранного  языка  в  школе  к  другой  что  позволит  им 

ставить и достигать собственные задачи в изучении языка;

•  формирование  у  школьников  уважения  к  другим  культурам  и  народам,  готовности  к  деловому 

сотрудничеству и взаимодействию, совместному решению общечеловеческих проблем;

•  развитие  интеллектуальных  и  творческих  способностей  учащихся  в  процессе  изучения  языков  и 

культур.

Иностранный язык обладает большим образовательным, воспитывающим, развивающим потенциалом, 

вносящим  вклад в гармоническое развитие личности учащихся. В практической   реализации проблемы 

возникает  вопрос:  а  можно  ли  организовать  обучение  так,  чтобы  обучение  общению  происходило  в 

условиях общения, т.е. в адекватных условиях? Оказывается можно и этому служит коммуникативность. 

[1, стр. 35]

В  чем  же  она  проявляется?  Во-первых,  в  учете  индивидуальности  каждого  ученика,  так  как 

индивидуальным,  неповторимым  прежде  всего  является  речь  ученика,  как  средство  выражения  его 

сугубо индивидуальных переживаний, чувств, эмоций и т.д. Поэтому права Г.В. Рогова, когда пишет, что 

«обучение иностранному языку, пожалуй в большей степени, чем какому- либо другому предмету, требует 

193

индивидуального подхода». Во-вторых, в речевой направленности процесса обучения. Она заключается в 

том, что путь к практическому владениюговорение как средством общения лежит через само практичесткое 

пользование  языком.  Прежде  всего  это  касается  упражнений.  Ведь,  именно  на  их  основе  создается 

необходимое  условие  обучения.  В-третьих,  коммуникативность  проявляется  в  функциональности 

обучения. 

Функциональность же предполагает, что как слова, так и грамматические формы, усваиваются сразу в 

деятельности на основе ее выполнения: учащийся выполняет какую-либо речевую задачу- подтверждает 

мысль, сомневается в услышанном, спрашивает о чем-то, побуждает собеседника к действию, в процессе 

этого  усваивает  необходимые  слова  или  грамматические  формы.  В-четвертых,  коммуникативность 

предполагает ситуативность обучения. Ситуативность- соотнесенность любой фразы с взаимоотношениям 

обучающихся,  с  контекстом  их  деятельности.  Например, «Предложи  свою  услугу» (обусловленная 

ситуация)

- Давно хочу сходить в кино.

- Пошли я могу взять билеты.

- Увы, нет времени.

В-пятых, коммуникативность означает постоянную новизну процесса обучения. Новизна появляется 

в различных компонентах урока. Это прежде всего новизна речевых ситуаций (смена предмета общения, 

проблемы обсуждения речевого партнера, условий общения ит,д) Это и новизна организации урока (его 

видов, форм) и разнообразие приемов работы. [2, стр.23]   

Основной материал языка- лексика. Как не построить дом без кирпичей, так и не овладеть языком, не 

усвоив необходимый лексический минимум. Поскольку на начальном этапе обучения преимущественно 

развита  образная  память,  средства  наглядности  служат  не  только  раскрытию  значения  слова,  но  и  его 

запоминанию. Лексика, как правило, закрепляет в упражнениях, играх. Многие игры «придумываются» 

с  помощью  самих  ребят.  Например,  структура «Ich habe...» хорошо  закрепляется  в  игре  «Волшебный 

мешочек».  При  знакомстве  с  новой  лексикой  нужно  стремиться  к  беспереводности,  используя  для 

этого  картинки,  действия,  жесты,  контекст.  Далее  следует  тренировка,  как  устная,  так  и  письменная,  с 

опорой на упражнения учебника. Важно с первых шагов, где это возможно, учить языковой догадке. При 

обучении языку большую роль играет использование различных опорных схем. Опорные схемы, широко  

используемые на уроках, призваны облегчить учащимся процесс овладения иностранным языком, снять 

различного рода сложности, обеспечить преодоление нарастающих трудностей, стимулировать общение 

учащихся, сконцентрировать внимания на новом изучаемом материале, сформировать прочные умения и 

навыки. Опорные схемы используются при предъявлении и отработке грамматического материала.

Принимая  во  внимание  то,  что  речевой  аппарат  пятиклассников  еще  не  готов  для  адекватного 

произнесения  специфических  звуков  немецкого  языка  необходимо  проводить  фонетические  зарядки, 

упражнения на чтение, скороговорки. Нужно систематически обращать внимание детей на необходимость 

четкого произнесения звуков.

Учитывая  психологический  настрой  детей  при  необходимости  включаются  физкультминутки. 

Такие  виды  деятельности,  как  художественная,  музыкальная,  игровая  при  интегрировании  в  процесс 

обучения иностранным языкам становятся одним из средств решения учебных задач. Цель интеграции – 

обеспечить благоприятные условия для овладения иностранным языком. Важно, чтобы у ребенка возник 

внутренний интеллектуальный коммуникативно-познавательный мотив, который стимулирует интерес к 

предмету «иностранный язык». Для этого перед детьми в ходе занятий ставятся интересные задачи. При 

интегрированном обучении формирование новых знаний, умений и навыков осуществляется с опорой на 

имеющийся опыт в другой деятельности. Произносительные и интонационные навыки осуществляются 

посредством интеграции фонетических упражнений.

Помимо  учебной,  любая  игра  выполняет  развлекательную  функцию.  Для  подачи  и  закрепления 

более легких тем, при определенной усталости детей применеие игрового способа обучения имеет свои 

преимущества. В процессе игры обучающиеся решают коммуникативно-познавательные задачи средствами 

изучаемого иностранного языка.  

194

При  преподавании  иностранных  языков  работа  с  текстом  является  одним  из  основных  видов 

деятельности на уроке. Чтение дает возможность лучше усвоить языковой и речевой материал. Обучение 

чтению, как и раньше, предполагает формирование навыков и умений в трех основных видах чтения:

- с пониманием основного содержания;

- с полным детальным пониманием;

- с выборочным пониманием;

Чтение – это  самостоятельный  вид  речевой  деятельности,  связанный  с  извлечением  информации  из 

печатного текста. Использование текста в качестве источника получения информации создает необходимые 

условия для стимулирования интереса к изучаемому языку в школе. При чтении вслух важно следить за 

эмоциональностью и выразительностью. Для этого учащимся даются специальные задания типа:

- представь себе, что ты посылаешь звуковое письмо другу, в котором рассказываешь о .....

- представь себе, что ты читаешь сказку своей маленькой сестренке

Для  выработки  нормативно-выразительного  чтения  текста  можно  применить  разнообразную 

последовательность:

- интонационная разметка текста;

-  парное  обращенное  чтение  (направлено  на  развитие  способности  понять  содержание  и  передать 

другому лицу);

- индивидуальное шепотное чтение (позволяет укрепить артикуляционные навыки);

- контрольное индивидуальное чтение вслух.

Эти  пять  режимов  работы  дают  возможность  формировать  у  учащихся  навыки  чтения  вслух.  Так 

как  чтение – информативный  поиск,  то  тексты  для  чтения  снабжаются  специальными  предтекстовыми 

заданиями. Например, работая в шестых классах над чтением можно дать предтекстовую ориентировку 

читающему:

- ответь на предтекстовые вопросы;

- определи верные и неверные утверждения;

- составь план пересказа;

- подготовься к пересказу по ключевым словам.

Необходимым  условием  обучения  иностранным  языкам  в  школе  также  является  и  письмо.  Письмо 

является средством обучения, способствующим прочному усвоению лексико-грамматического материала и 

совершенствованию чтения и устной речи. Вот некоторые приемы работы по обучению учащихся письму:

- написание по памяти заданного количества слов, содержащих данную букву;

- односложных, двусложных, многосложных слов;

- слов на предлагаемую учебную ситуацию («Времена года», «Что может быть белым/красным?)

- диктанты (зрительный, взаимный, словарный, контрольный, с грамматическим заданием и т.д.)

При проведении взаимных диктантов можно использовать методический прием Шаталовой – Границкой 

– КСО по такому алгоритму:

- учащиеся делятся на группы по 4 человека;

- слово диктуется, записывается, места сомнения отмечаются пробелами;

-  тетради  меняются  по  часовой  стрелке,  если  ученик  знает  какую  букву  надо  поставить  в  местах 

пробела, он это делает;

- тетради меняются по часовой стрелке, и так, пока не закончится диктант.

Этот методический прием выполняет 5 функций:

- объяснительный;

- проверочный;

- диагностический;

- контрольный;

- корректирующий.

При  осуществлении  обучения  путем  общения  в  диалогических  парах,  когда  каждый  учит  каждого, 

уровень знаний, несомненно возрастает. Предложенные приемы проведения взаимосвязанного обучения 

195

лексической и грамматической сторонам говорения послужат повышению внутренней мотивации, ведь, в 

принципе, мы ставим учащихся перед необходимостью осознать лексико-грамматические взаимосвязи, от 

момента внесения лексики в тетрадь по грамматическому принципу, до момента запуска в речь изученного 

материала.

Взаимосвязанное  обучение  лексической  и  грамматической  сторонам  говорения  ведет    к  поэтапному 

последовательному  формированию  системы  лексико-грамматического  оформления  устной  речи,  т.  е. 

к  способности  варьировать  и  комбинировать.  Наличие  или  отсутствие  этих  способностей  указывает  на 

качество коммуникативной компетенции в говорении, основы которой закладываются на начальном этапе 

и уровень которой повышается предлагаемыми приемама работы.

Использованная литература

1.Кузовлев  В.П.  Структура  индивидуальности  учащегося  как  основа  индивидуализации  обучения 

иноязычной речевой деятельности / Иностранные языки в школе, 2004г

2.Зимняя И.А., Китайгородская Г.А. / Просвещение – 2001г/ Коммуникативное обучение иноязычному 

говорению 

СЫНИ ОЙЛАУ: ТӘЖІРИБЕМДЕГІ ӨЗГЕРІСТЕР

Мухамбедьярова М. С.

Физика-математикалық бағыттағы Назарбаев Зияткерлік мектебі

Ақмола облысы, Көкшетау қаласы 

Қазақстан Республикасы

Аңдатпа 

Мақала авторы сыни ойлауды өз тәжірибесінде қолдануда мұғалімдер мен оқушылардың   сыни ойлау 

дағдыларын дамыта отырып,  осы модульдің маңызды және өзекті екендігін көрсеткен. 

Аннотация 

В  настоящей  статье  автор,  опираясь  на  свой  опыт  и  опыт  коллег,  говорит  о    развитии  навыков 

критического  мышления    учителей  и  учащихся,  важности  и  актуальности  использования  стратегий 

критического мышления в процессе преподавания.

Abstract

In this article the author, bases on his experience and expertise of colleagues, describes the ways of   critical 

thinking skills development of teachers and students, the importance and up-to-dateness of the use of critical 

thinking strategies in teaching process. 

Әр  баланың  жеке  тұлға  есебінде  де,  кәсіби  ұжым  мүшесі  ретінде  де  табысқа  жетуіне,  өз  білімдері 

мен  дағдыларын  дамытуды  жалғастыруына  көмектесу  үшін  мұғалімдерге  қандай  кәсіби  міндеттемелер 

қажет? (Брэнсфод, Дарлинг-Хэммонд және Ли Пэйдж, 2005) Қазіргі таңда мұғалімдердің нені білуге және 

үйренуге  тиіс  екендігін  анықтау  мәселелері  күрделі  болып  табылады.  Мұғалімнің  іс-әрекетіне  нақты 

бағдар беретін бір ғана әдіс-тәсіл бар деп айта алмаймыз. Оқушыларды өзгермелі өмірге дайындау үшін 

мұғалімдерге білім беру бағдарламасы шеңберінде шектеліп қалуға болмайды. 

Мен осы мақаламда өз іс тәжірибеммен және Кембридж бағдарламасы бойынша мұғалімнің біліктілігін 

арттыру курсының III деңгей тренері ретінде тәжірибеммен бөлісемін. Сыни ойлау менің іс-тәжірибемде 

қалай  көрінді,  сыни  ойлау  дағдыларын    курс  тыңдаушыларының  және  оқушыларға  қалай  бере  білдім? 

деген сұрақтар туралы болмақ.

196

Оқытудың  ең маңыздысы сыни ойлауды қолдану деп есептеймін. Өз мұғалімдік тәжірибемде жобалық 

тәсілдерді жиі қолданамын. Бұл тәсілді мектептегі іс- тәжірибеде жүзеге асыру сыни ойлау дағдыларына 

негізделген. Зерттеушілік жұмыстың авторы  Полат Е. С. (2000), бұл жобалық әдісті қолдану оқушылардың 

алған ақпараттарына анализ жасау дағдыларын қалыптастырады, осының негізінде шешімін таба алады, 

алған білімдерін тәжірибеде қолдана алады, өмірлік тәжірибені пайдалана отырып мәселені шешудің бір 

ғана  емес  көптеген  шешу  жолдарын    ұсына  алады.  Осы  жоғарыда  көрсетілген  оқушы  дағдылары  сыни 

ойлауға жатады. Сондықтан да оқушылардың  шығармашылығын дамыту үшін  сыни ойлауды  қолдану 

білім берудің ажырамас бөлігі болып табылады.

Білім беруде сыни ойлауды қолдану жаңашылдыққа жатпайды. Атақты америкалық педагог  Дж.Дьюи  

сонау 1859-1952 жылдары  өзінің  дидактикалық  ойларын  сыни  ойлауды  қолдануды  негізге  ала  отырып 

жүзеге  асырды.   Өзінің  «Біз  қалай  ойлаймыз?» (1919) атты  кітабы  рефлективті  ойды  шешуге  жататын  

мәселелерді  зияткерлендіру  тұрғысынан  қарастыра  отырып,  идеялар  мен  болжамдарды  дамытып,  оны 

тәжірибеде  қолдана  отырып,  болжамды  іс-тәжірибеде  жүзеге  асыруға  ықпал  етті.  Осы  кітапта  ол «…

дүдәмалдық  пен  қиындық      факторы-  керекті  ойдың  көзі».  Мен  Дж.  Дьюидің  осы  пікірін  негізге  ала 

отырып  сабақты  жоспарлауға  тырысамын,  себебі  оқушылар  үшін  қойылған  міндет,  мәселе  әр  сабақта 

болу керек деп ойлаймын. Сонда ғана оқушылар біліммен қаруланған өмірлік тәжірибесін дұрыс қолдана 

алады. [4, 48 бет]. Мұғалім оқушылардың сыни ойлауын дамытатын тапсырмаларды сабақта беріп отыру 

керек.  Әр  тапсырма  оқушыны  сыни  ойлауға  жетелейтіндей  болу  қажет.  Мен  өз  тәжірибемнен  мысал 

келтіретін  болсам,  топтың  Ережесін  жасап  шығару  үшін  мен  сыныпты 2 топқа  бөлдім.  Олар  келесідей 

тапсырманы орындады: Ситуациядан қалай шығуға болады? Тапсырманың аты «Айдағы апат» деп аталады. 

Тапсырманың мақсаты барлық топ мүшелері ғарышқа  сапар шекті. Бір кезде апат болып,  адамдар айға 

құлап түсті. Қолдарында 25 шаршы жіп, су, паращют қалдығы, 2 пистолет, тағам, медициналық дәрі-дәрмек 

салынған қорап, күннің күшімен жүретін қондырғы, ғарыш картасы қалды. Сұрақ: Сіздер ең бірінші нені 

қолданар едіңіз? Тығырықтан шығу жолы қандай? Керек емес нәрселер қандай? Осы тапсырманы орындау 

барысында  топта  ұжымдасып,  бір  шешімге  келу  керек  еді.Тапсырманы  орындау  барысы  бейнетаспаға 

түсірілді. Сосын жасаған жұмыстары топта талданды. Бейнетаспадағы өз іс-әрекеттерін көріп, топтың бір 

мүшесі тапсырманы орындау барысында келісімге келе алмағанын, бір шешімге келе алмай қиналғанын, 

бір – бірін тыңдамауы, көмектеспеуі туралы айтты. Сонымен оқушылар топ Ережесін құру туралы шешімге 

келді. Топ Ережесі келесідей негізі тармақтардан тұрды:

- Бір-бірінің ойларын, ұсыныстарын тыңдай білу (әркім өз ойларын айтуға құқылы)

- Бір-біріне құрметпен қарау; (біздің әрбіріміз- жеке тұлға)

- Топ жұмысына белсенді қатысу («Қалыс қалма, белсенді бол!»)

- Білгеніңмен бөліс («Егер білсең, оны қалай жасау керектігін бәріне айт»)

Оқушылар бұл тапсырманы орындауда сыни ойлаудың 4 негізгі (бақылау, талдау, шешім, интерпретация) 

дағдысын көрсетті. [4, 48-49-б]. 

Өзімнің тренерлік тәжірибемде бірінші «Бетпе-бет» кезеңінің екінші сабағында курс тыңдаушыларымен 

осы тапсырмаға ұқсас тапсырма өткіздім. Бұл тапсырманың мақсаты: дәстүрлі (мұғалім сабақтағы басты 

тұлға) оқыту мен оқушылар арасындағы диалогқа құрылған  сабақ арасындағы айырмашылықты көрсету 

болды. Мен курс тыңдаушыларына мұғалімнің дұрыс ұйымдастырған  талқылауы мен оқушы арасындағы 

диалогы  танымдық өте маңызыды екендігін айттым. Сонымен қатар мұғалім оқушыларға диалог жүргізу 

ережесі туралы талқылау жүргізу керек.  (Александер А., 2010). Мүғалімдерге осы берілген тапсырманы 

орындауда оқушылардың іс-әрекетін талдау және осы тапсырманы орындауды нені үйренгенін білу үшін 

оқушы орнында болу ұсынылды. [4, 170-б]

Курс тыңдаушыларының тапсырманы орындағаннан кейінгі  пікірлері келесідей:

- «Өте пайдалы тапсырма: бір-бірінің пікірін тыңдауға үйретеді»

- «Тапсырма тыңдауға және естуге үйретеді»

- «Бұл тапсырма егер сынып тәртіпті болса жақсы орындалады және осындай сыныпта тапсырманы 

мұғалімнің басшылығысыз  орындай алады. Ал егер балалар өздігінен жұмыс жасай алмайтын болса, онда  

мұндай тапсырманы орындау қиындық келтіреді.

197

- «Мен мұндай тапсырман орындауға қорқамын. Балалар қатты шулап бір-біріне кедергі жасайды. Бірақ 

олар топта жұмыс жасау ережесін жасап алып, сол ережені орындаса, онда басқаша болар еді»

- «Оқушылар топта бір-бірімен келісе отырып жұмыс істеу маңызды екенін түсінеді»

- «Оқушылар өз пікірлерімен бөлісуге үйренеді, ал мен «сыныпты жасырын басқаруды» үйренемін»

- «Мен  оқушылардың  неге  үйренгені  жөнінде  әзірге  айта  алмаймын.  Мен  оқушылардың  топтың 

ережесін жасап жатқанда мұғалімнің рөлі қандай екенін түсінбедім. Мұғалім оқушыларды бір шешімге 

алып келу керек немесе оқушылар қандай ережені таңдау керектігін өздері шешу қажет»

Осы  пікірлерге  қарап  отырсақ,  барлығы  бірдей  емес.  Менің  ойымша  қандай  тапсырманы  алсақ  та 

курс тыңдаушыларының көзқарасы әртүрлі болып отырды. Тыңдаушылардың пікірлерін қолдану себебім, 

бұл  жағдайда  «сыни  ойлайтын  мұғалім»  немесе  «рефлективті  практик»  деген  түсінікті  көрсету  болып 

табылады. [3,12-б]  Міне, осындай мұғалім, өзінің келесі сабағын жоспарлағанда өз мұғалімдік қызметінің 

дәлелдемелерін жинайды, сараптамадан өткізеді және оны қолдана біледі. Дональд Шонның анықтағаны 

бойынша сыни ойлайтын мұғалімде  өткен тәжірибесін жаңа жағдайда  қолдана отырып, «тез арада ойлана 

білетін» қабілет болу керек. Д. Шонның дәлелдемесі бойынша, қандай жағдайда болсын  мәселені шешудің 

жолын  тауып,  өз  қызметімізді  қайта  қарап  шығуға  дайын  болуымыз  керек.  Қандай  да  болмасын,  тіпті 

жағымсыз қорытындының өзі біз үшін, мұғалімдерге сияқты  маңызды ақпарат болып табылады. Қандай 

да болсын, тіпті жаман нәтиженің өзі мұғалімдерге сияқты, бізге де маңызды ақпарат болып табылады.

Сыни ойлауды дамыта отырып, оқушылар және тыңдаушылармен керібайланысты жүзеге асыру үшін 

әрбір сабақтан кейін жүйелі рефлексия жасап, келесідей сұрақтарға жауап беріп отыруды үйрендім.

-  Оқушыларды  үйретуде    сабақ  мақсатына  жетті  ме?  Неліктен  мен  солай  ойлаймын?  Менің  бұған 

қандай  дәлелім  бар?  Оларға  алған  білімдерін  соншалықты  тиімді  қолдануға  қалай  көмектесе  аламын? 

Мен сабақ беруде мұғалім ретінде неге үйрендім? Мен бұл алған  білімімді одан әрі қалай қолданамын?  

Бұл сабақта одан да үлкен жетістікке жету үшін нені өзгерткім келеді? 

Курс  тыңдаушыларынан  алған  ақпараттарымнан  нені  білдім?  Сараптай  келе,  тыңдаушылардың 

арасында,  сабақ  беруде  сол  баяғы  дәстүрлі,  мұғалім  сабақта  басты  тұлға  болып  қала  беретін  сабақ 

жоспарын қалайтындар бар екенін білдім. Олар өз ұстанымын қалыптасып қалған ескі әдіске негіздеп, 

«егер оқушыларға сабақта еркіндік берсек, шулап кетеді, сосын маған сабақ беру қиын болады» деп айтуы 

немесе «егер мен оқушылардың іс-әрекетін үнемі  басқарып отырмасам, олар ештеңені үйрене алмайды» 

деп  айтады.  Мен  осы  ақпаратты  қалай  қабылдадым?  Тыңдаушыларға  сабақтағы  шу  оқушылардың 

белсенді  іс-әрекетін  білдіретін  шу  екендігін  көрсететін  бейнероликтер    ұсындым,  педагогикалық 

жағдаяттар ұсындым. Ал сабақтағы тыныштық бұл іс-әректтің болмауы екенін түсіндірдім.  Тыңдаушылар 

тәуелсіз  оқыту  жағдайында  оқушылардың  дағдыларын  қалай  қалыптастыруға  болатындығы  туралы  әр 

түрлі педагогикалық тәсілдер туралы талқылады, оқып-үйренді, талдады. Сонымен қатар оқушылардың 

сабақтағы  еркін  қозғалысын  оқушы  тұлғасын  құрметтей  отырып,  қалай  реттей  алу  керектігі  туралы 

талқылады. Мысалы, мен тыңдаушыларға сабақ барысында жиі ән қосылған дем алу жаттығуын жасап 

тұру  керектігін  ұсындым.  Сонымен  бірге  шу  басталса,  топ  ережесін  еске  түсіріп  тұру  керек  екендігін 

айттым.

Тағы  да    бір  тапсырманы  үлгісін  ұсынамын.  Бұл  тапсырма  «Мұғалімдерге  арналған  нұсқаулық» 49 

бетінде көрсетілген. Бұл тапсырма нұсқаулықта тарих және геграфия сабақтарында қолданған. Мен  бұл 

тапсырманы тыңдаушыларға бірінші «Бетпе-бет» кезеңінде жүргіздім. Курс тыңдаушыларын топқа бөліп, 

алдарына әр түрлі көліктер, әр түрлі киім үлгісіндегі адамдар, әртүрлі кезеңде түсірілген фото-суреттер 

тараттым. Тыңдаушылар берілген суретке қарап отырып, бірден іске кірісті. Суретті жүйеледі, кезеңдерге 

бөлді.  Менің  ойымша,  осындай  тапсырмалар  оқушыларды  сыни  ойлауға  итермелейді.  Оқушыларды 

талдай  білуге,  қорытынды  шығаруға,  сараптауға  үйретеді.  Тапсырманы  кезеңдермен  қиындата  отырсақ 

оқушылардың  жақын  арадағы  даму  аймағын  анықтау  үшін  керек  болады.  Сонымен  бірге  егер  біз 

оқушылармен құрылған  Топтың Ережесінің оқушылар арасындағы  Білгеніңмен бөліс («Егер білсең, оны 

қалай жасау керектігін бәріне айт») тармағына келсек, жоғарыда көрсетілген тапсырмада осы тармақты 

анықтайтындығын айтқым келеді. 

198

Л.Выготскийдің  білім беру моделі оқушының диалог құру нәтижесінде білім алады деп жорамалдайды. 

Сондықтан, оқушының білім деңгейін дамытуға әлеуметтік қолдау көрсетуде мұғалімнің рөлі ерекше.[2, 

34-б]. Оқушылардың бір-бірімен ақпараттармен   пікір алмасуға жағдай жасайтын тиімді  әдіс-тәсілдер 

бар. Осыдан барып «тәуелсіз оқыту» оқушылардың метатанымын дамытады және бұл жағдайда мұғалім 

сабақ барысында оларға аз ғана көмектесіп отырады. [4, 37-б]. Оқушылардың тәуелсіз оқыту дағдыларын 

дамытуда  екінші  «Бетпе-бет»  кезеңінде  үйренген  «Автобус  аялдамасы»  стратегиясын    қолдандым. 

Бұл  стратегианы  қолдануда  шығармашылық  идеялармен  алмасу  мақсатында  «Идеялар  жәрмеңкесі» 

тапсырмасын орындадық. Өз тәжірибемнен мысал келтірсем, 8 «в» сыныбы қазақ әдебиеті «Найман ана» 

әңгімесіндегі «мәңгүрт мәселесі» туралы сабақ болды. Бұл сабақта мәңгүрттікке әкелу жолдары туралы 

сөз болды. Сыныпта 18 оқушы болды. Мен сыныпты 4 топқа бөлдім. Әр топта 4 адамнан болды. Алдын 

ала 4 тақырып жазылған қағаз дайындадым. Әр қағазда «Мәңгүрттікке апарар жолдар», «Өз тілін ұмытқан 

- мәңгүрттік», «Мәңгүрт дегеніміз не?», «Найман ана мен мәңгүрт бала». Сынып парталарын 4 автобус 

аялдамасы болатындай орналастырдым. Әрбір топ әр аялдамаға тоқтам қолында жазылған мәселені талқыға 

салып, пікірлерін айтады. Оқушылыр бір бірінің мәселесін қарай отырып шешу жолдарын айтады. Топ 

кезектесіп келіп, алдыңғы топтың шешімін тыңдап алып, сосын өз шешімдерін айтып отырды. Барлық топ 

4 тапсырманы орындағаннан кейін  әрбір топ өз тақырыптарына жинаған ақпараттарын жүйелей отырып, 

презентация жасайды. Осылай осы тапсырманы орындауда сыни ойлаудың:

- оқушылар оқулықтан алған ақпараттарын  және өз тәжірибелерін   негіздей отырып,  өздеріне белгілі 

мәселені шешу жолдарын ұсынады

- талқылаудан кейінгі білімдерін жүзеге асыру ( әрбір топт апсырманы шешу жолдарын ұсынады, сол 

ұсыныстармен таныса, сараптай  отырып, өз шешімдерін ұсынады)

-  рефлексия  бөлімі,  бұл  жерде  орындап  жатқан  тапсырмаға  өз  көзқарасы,  тұжырымы,  шешімі.  

Тапсырманы орындап, «жаңа» және «өткен» білімдерін жинақтай отырып  презентациялауға дайындық 

жасау. Сабақ соңында оқушыларға керібайланыс парағын тараттым: (нені білемін? нені білдім? нені білгім 

келеді?)  Оқушылар пікірі келесідей: 

Нені білемін? Мәңгүрт деп елін , жерін, тілін ұмытқан адамдарды айтады. 

Нені  білдім?:  «Ерікті  мәңгүрт»  және  «еріксіз  мәңгүрт»  болады  екен.  Мәңгүрттікке  апарар  жолдар 

туралы білдім

Нені  білгім  келеді:  «Найман  ана»  әңгімесіндегі  мәңгүрт  жігітті  қорлаған  «жуан-жуандар»  туралы 

білгім келеді. Сабақты жоспарлауда оқушылардың керібайланыстағы ппікірлерін ескеріп отырдым. Себебі 

сыни ойлауға үйретуде оқушылар үшін көзқарасын білу үлкен рөл атқарады. Александердің  «Диалогтік 

оқытуын»  қолдануда  мұғалімнің  «басқару»  рөлі  «бағыттаушы»  рөліне  ауысады.  Мұғалім  «сырттай 

бақылаушы»  рөлін  орындай  отырып,  оқушы  жұмысына  анализ  жасайды  және  керек  кезінде  қолдау 

көрсетеді. Мұғалім балалардың сыни тұрғыдан ойлау мен зерттеу дағдыларын дамытуы керек. Мұғалімдер 

білім мен зерттеу үдерістерін басқармай, бағыттап отыру үшін өздерінің рөлдерін қайта қарастыру керек. 

[6, 50 бет]. Сыни ойлау мұғалім тәжірибесіне және өз тәжірибеме  үлкен өгерістер әкелгенін көрдім:

1. Мұғалім ретінде кәсіби өзгеруі, яғни басқарушыдан бағыттаушы рөліне  «көрінбейтін мұғалімге» 

айналу;

2. Оқушылар арсындағы тосқауылды шешуді үйрену;

3. Балалардың қабілеттерін ашу жолдарын анықтай білуді үйрену;

4. Мұғалім өзі әр топқа оперативті көмек көрсету, уақытты тақтада көрсетіп отыру;

5. Мұғалім әрбір сабақтың сәтті өтуіне оқушыларды ынталандырып отыру;

6. Сабақ жоспарының құрылымының өзгеру;

7. Мұғалімдер өзін-өзі реттей алу (мәдени күнделік жүргізу);

8.  Өз  іс-тәжірибесіне  рефлексия  жасап,  талдай  алу; (нені  саббақта  қолдандым?  сабақта  не  сәтті,  не 

сәтсіз шықты? Болашақта нені өзгертуге болады?)

9. Мұғалім ОүБ мен ОБ модулін меңгеріп, оны іс- тәжірибеде қолдану;(Оқушыларды бағалау: жұпта, 

топта бағалау, бірін-бірі бағалау)

199

10. Оқушыларына деген сенімінің артуы;

Ал  мұғалімдер  оқушылар  бойынан  көп  өзгерістерді  көре  білген.  Соны  талдай  келе  мұғалімдер  

оқушылардың  жұпта, топта жұмыс істеп үйренгендігін, оқушы бойындағы еркіндіктің пайда болғандығын, 

оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетінің артқандығын, оқушылардың проблемалар мен мақсаттарды 

өздігінен айқындауға үйреніп, проблеманы шешу, мақсатқа жету үшін әдіс тәсілдерді өздігімен таңдай алу 

дәрежесіне өскендігін көрді.

жүктеу/скачать 13,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: