Жас ғалымдар жаршысы Вестник молодых ученых
Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі
жүктеу/скачать 1,79 Mb. Pdf көрінісі
|
Жас ғалымдар жаршысы Вестник молодых ученых Messenger of young scientist
- Бұл бет үшін навигация:
- Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі.
| Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі.
Қазақ тіліне тəн дауыссыз дыбыстар дауыс қатысына жəне жасалуына қарай өзара бірнеше топтарға бөлініп, жүйеленеді. Олар: үн мен салдырдың қатысына қарай: қатаң, ұяң жəне үнді дауыссыз дыбыстары; айтылу жолына қарай: шұғыл, ызың жəне діріл дауыссыз дыбыстары; жасалу орнына қарай: ерін жəне тіл дауыссыз дыбыстары. 1. Қатаң дауыссыздар. Тек салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыссыздар деп атаймыз. Қатаң дауыссыздарға мыналар жатады: к, қ, п, с, т, ш. 2. Ұяң дауыссыздар. Үн мен салдырдың қатысы арқылы жасалған дауыссыз дыбыстарды ұяң дауыссыздар деп атаймыз. Ұяң дауыссыздарда үннен гөрі салдыры басым болады. Ұяң дауыссыздарға мына дыбыстар жатады: б, г, ғ, д, ж, з. 3. Үнді дауыссыздар. Үн мен салдырдың қатысынан жасалып, бірақ салдырдан гөрі үн басым болатын дыбыстарды үнді дыбыстар деп атаймыз. Үнді дауыссыздар жұмсақ таңдайдың қалпына қарай екіге бөлінеді: ауыз жолды: й, л, р, у; мұрын жолды: м, н, ң. №№4-6(71-73), сəуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2013 ISSN 2307-0250 Žas āalymdar žaršysy – Vestnik molodyh učenyh – Messenger of young scientist ______________________________________________________________ 61 4. Ерін дауыссыздары. Сөйлеу мүшелері: қос еріннің түрліше қызмет атқаруы нəтижесінде жасалған дауыссыз дыбыстарды ерін дауыссыздары деп атаймыз. Ерін дауыссыздарына мыналар жатады: б, м, п, у. 5. Тіл дауыссыздары. Сөйлеу мүшесі болып табылатын тілдің түрліше қызметі арқылы пайда болатын дауыссыз дыбыстарды тіл дауыссыздары деп атаймыз. Тіл дауыссыздары тілдің қатысына қарай үшке бөлінеді: тіл алды: д, ж, з, й, л, н, р, с, т, ш; тіл ортасы: г, к; тіл арты: ғ, қ, ң. 6. Шұғыл дауыссыздар. Фонациялық ауа тербелімінің ауыз қуысында толық тосқауылға ұшырауынан пайда болатын дауыссыз дыбыстарды шұғыл (тоғысыңқы) дауыссыздар деп атаймыз. Шұғыл дауыссыздарға мыналар жатады: б, г, ғ, д, к, қ, м, н, ң, п, т. 7. Ызың дауыссыздар. Фонациялық ауа тербелімінің ауыз қуысында саңылау өткелі арқылы өтуінен пайда болатын дауыссыз дыбыстарды ызың (жуысыңқы) дауыссыздар деп атаймыз. Ызың дауыссыздарға мыналар жатады: ж, з, й, л, с, у, ш. 8. Діріл дауыссыз. Фонациялық ауа тербелімінің ауыз қуысында дыбыстау үзілісі мен тосқауылға ұшырауынан пайда болатын дауыссыз дыбысты діріл дауыссыз деп атаймыз. Ол р дыбысы болып табылады. жүктеу/скачать 1,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|