-сурет. Қарағай діңіндегі қос ӛзек.    6.19-сурет. Ӛгей бұтақ  Аралас ӛзек

142 
5. Ӛгей бұтақ және кӛздер. Бұларға ӛте үлкен немесе керісінше, ӛте ұсақ 
бұтақтар жатады. Ӛгей бұтақтар, белгілі бір қашықтықта ӛткір бұрышпен 
бойлық осіне тағатын, ӛспей қалуы немесе діңнің екінші шың құруы (6.19-
сурет). Дӛңгелек ағаш материалдарында ӛгей бұтақ қатты созылған сопақша 
түрінде, ал кесілген ағаш материалдары және шпонда – жолақтар немесе 
ӛздігінше жылдық қабат сопақшасы түрінде кӛрінеді. Ақауды оның ең кіші 
диаметрі бойынша ӛлшейді. Ӛгей бұтақ ағаштың біртекті құрылымын бұзады, 
ал кесілген ағаш материалдарында – тұтастығын, әсіресе бүгілу және созылу 
кезінде беріктігін тӛмендетеді.
Кӛздер – бұл қашуға әзірленбеген әрекетсіз бүршік, ол кесілген ағаш 
материалдарында және шпондарда болады. Кӛздердің диаметрі 5 мм-ден кӛп 
емес. Кӛздің түрлері: шашылған және топтық (10 мм-ден кем емес арақашық-
тықтағы үш немесе одан кӛп кӛздер). Шашылған кӛздер болса оның саны, ал 
топтық кӛздер болса – оның алып жатқан жерінің ені ӛлшенеді. Кішкентай 
сортименттерде кӛздер, әсіресе қауіпті қиманың созылған аумағында орналасса, 
статикалық бүгілуін және соққыға тӛзуін тӛмендетеді. 
6. Жарақат. Қҧрғақ бҥйірлілік. 
Діңнің 
сыртқы 
бір 
жақты 
жансыздануы осылай аталады. Шел 
қабықтан тазартылған терең бӛлігі 
сортименттің ұзындығы бойынша 
созылған, жиегінде қаптаулар бар 
(6.20-сурет). 
Бұл 
ақау 
барлық 
түрлерде кездеседі; ол ӛсіп келе 
жатқан ағаш шел қабығының обдира, 
соғылуынан, күюінен; немесе қызып 
кетуінің салдарынан болады. Жалпақ 
жапырақтыларда құрғақ бүйірлілік 
жоғары шайырлылығымен жүреді. 
Құрғақ бүйірлілік аумағында кӛбінесе 
шел қабықты саңырауқұлақты реңмен 
пайда болады; 
 
6.20-сурет. Құрғақ бүйірлілік 
ӛзектік рең мен шірік бұл жағдайда ағаштың сыртқы аумағында араласқан. 
Дӛңгелек сортименттерде ақауды тереңдігі, ені, ұзындығы бойынша ӛлшейді. 
Құрғақ бүйірлілік дӛңгелек материалдардың дұрыс формасын ӛзгертеді, 
бұйраландырады және қаптаулардағы ағаштың біртұтастығын бұзады, кесілген 
ағаш материалдары мен шпонның шығуын тӛмендетеді.
Ӛскін. Шел қабық пен жансызданған ағашы бар, шӛп басқан немесе ӛскен 
жарақат осылай аталады. Кішкене шӛп басқан кезде діңнің бүйір бетінде 
жарақат оңай кӛрінеді. Толық шӛп басқанда ӛскін тек шеткі беттерде шеңді 
жарық бейнелі саңылау, шел қабық қалдықтарымен толтырылған, ішкі 
радиалды жарық түрінде кӛрінеді (6.21,б-сурет). 

143 
6.21-сурет. Ӛскіннің түрлері: 
а – ашық; б – жабық 
Ӛскінді ашық (6.21,а-сурет) кез келген сортименттің бүйір бетіне немесе 
бүйір беті мен шеткі бетіне шығады, және жабық тек дӛңгелек ағаш материал-
дарының және кесілген ағаш материалдарының шеткі бетіне шығатын деп 
бӛлінеді (кӛр. 6.21, б-сурет). Ӛте жалпақ жарақаттан – құрғақ бүйірліліктен 
ажыратуға мүмкіндік беретін, ашық ӛскіннің ені 2 см-ден кем.
Кесілген ағаш материалдары мен шпонда ашық ӛскіндер арасында 
біржақты, сортименттің бір немесе екі шектес бүйір бетіне шығатын, ӛтпелі, 
сортименттің екі қарама-қарсы бүйір бетіне шығатын болып ерекшеленеді. 
Осыдан бӛлек, шпонда ӛскіннің мынадай да түрлері болады: ӛскен – 
свилеватый ирең ағаштағы созылған аумақ тәрізді жабық ӛскіннің ізі, ашық 
түсті – айнала қоршаған ағашқа түстес ӛскін, және қара түсті – құрамына шел 
қабық қосылған немесе айнала қоршаған ағаштан біршама айырмашылығы бар 
ӛскін. Дӛңгелек ағаш материалдарының ашық және жабық ӛскіндерін қосылуы 
мүмкін ӛзекті қималардың ең кіші қалыңдығы бойынша ӛлшейді. Кесілген ағаш 
материалдарындағы ӛскінді тереңдігі, ені, ұзындығы бойынша ӛлшейді, 
сонымен қатар, сортименттің 1
ұзындығына немесе барлық жағына 
шаққандағы дана санын ескереді, шпонда – ұзындығы бойынша ӛлшейді және 
1
немесе қабат ауданына шаққандағы дана санын ескереді. 
Ӛскін ағаштың тұтастығын бұзады және жылдық ағаштың қисаюымен 
болады. Ағаштың сапасына ӛскіннің әсер ету дәрежесі оның әртүрлілігіне, 
ӛлшеміне, орналасуына, санына, және сортименттің сипаттамасына тәуелді. 
Ісік. Бұл бактериялар мен саңырау құлақтар қызметінің нәтижесінде ӛсіп 
келе жатқан ағаштың діңінін бетінде пайда болатын жара. Ісік ашық (ӛспеген 
жарақаттары жазық немесе тегіс емес түпті, периферияда шеттері сатытәріздес 
жане қаптаулы түрде) немесе жабық (ӛскен жарақаттары қабық пен ағаштың 
зақымданған жерінің талшықтары қалыпты емес ұлғаюы түрінде) болуы 
мүмкін. Осындай кемістік қылқан және жалпақ жапырақ тұқымдыларда 
кездеседі. Қылқан жапырақты тұқымда ол ағаштың қатты шайыр ағуы және 
шайырлануымен жүреді (6.22-сурет). Ашық ісікті жарақаттың ені, ұзындығы 
мен тереңдігімен, жабық – ісінудің ұзындығы және қалындығымен ӛлшейді. 

144 
6.22-сурет. Қарағай ісігі 
Мұнымен қоса дӛңгелек сортименттің дұрыс қалпы бұзылады. Сонымен 
қатар, қылқан жапырақты тұқымдарда ағаштың жоғары шайырлануы және 
құрамының ӛзгеруі сортименттердің арнайы қолдануды қиындатады. 
7. Ағаштың қате бӛлінуі. Шайырлы бӛлік. Қылқан жапырақты 
тұқымдарда діңнің жарақаттануы нәтижесінде пайда болатын, мол шайыр 
сіңірілген ағаш бӛлігі. Кӛбіне шайрлы бӛлік қарағайда кездеседі. Дӛңгелек ағаш 
материалдарында ол жарақаттың білінуімен және шайырлардың жиналып 
қалуымен байқалады. Әдеттегі ағаштан шайырлы бӛліктің түсі қаралау және 
жіңішке сортименттерде жылтырланады.
Ақауды шайырлы бӛліктің ұзындығы, ені және тереңдігі немесе ауданы 
бойынша ӛлшейді. Шайырлы бӛліктің су ӛткізгіштігі, ылғал- және су 
сіңіргіштігі тӛмен, бірақ тығыздығы жоғары және соққыға тұтқырлығы тӛмен; 
С.И.Ванина бойынша, шайыр сіңірілген ағаштың жану жылуы ұлғаяды (30%-ға 
шайрлы кезде 45%). Шайырланған ағаштың шіруге тӛзімділігі жоғары, бірақ 
нашар ӛңделеді және желімденеді. 

жүктеу/скачать 7,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: