Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010
жүктеу/скачать 7,05 Mb. Pdf көрінісі
|
Топонимика және этимология
- Бұл бет үшін навигация:
- Баянаула
- Баянауыл деп кеткен. Сөйтіп бұл оронимнің этимологиясы мынадай: Байн
- БАЯНЖҮРЕК
| Баино-
ла сөздерінен өзгерген Баянаула атауы кейін көмескіленіп, Баянның ауылы мағынасындағы Баянауыл орониміне ауысқан. Жергілікті қазақтар тау атын осы күнге дейін Баянаула дейді. Ал Баянауыл болып өзгеруі басқа облыс қазақтарының әсерінен. Өйткені басқа қазақтарга Баянаула деген түсініксіз болғандықган, оны Баян ауылы деп түсініп, Баянауыл деп кеткен. Сөйтіп бұл оронимнің этимологиясы мынадай: Байн (түркі-монғол тілдеріне ортақ -бай)+ола (монғолша - тау) >Байынола>Баянаула> Баянауыл. БАЯНЖҮРЕК - Талдықорған облысындағы тау аты, Бүл ороним монғолдың баян-бай, зураг - сурет деген сөздерінен жасалған болуы керек. Өйткені, баян сөзі Қазақстанның басқа да топонимдерінің қүрамында бар, екені белгілі (Баянауыл, Байынқол). Ал зураг сөзі Талдықорған облысының Алакөл ауданындағы Жүнжүрек деген тау атында кездеседі. Мүндағы жүн сөзі монғолдың зүүн - «шығыс» деген сөзінен алынған болуы керек. Монгол тіліндегі з дыбысы мен қазақ тіліндегі ж дыбысының алмасатындығын мына сөздерден де көруге болады: монғолша қазақша завсар жапсар зай жай зайдагнау жайдақтау залгаа жалғанған залгах жалғау 92 залхаг жалқау зар жар (салу) засах жасау зах жак 300 Ж Ө Н зос жоса т. б. Мұндағы екі тілдегі сөздердің мағынасы бірдей. Сөйтіп монгол тілінен алынган Баянжүрек (Баянзураг) сөзінің мағы- насы «суретке бай тау» дегенді білдіреді (жоғарыдағы мате- риалдар мына сөздіктерден алынды: С. Хабшай, Ә. Мініс. Монғолша-қазақша сөздік. Улан-батор, 1954; К. М. Черемисов. Бурят-Монгольско-русский словарь. М., 1951, стр. 278, 285 и т. д.). Осы өлкеде болган Ғ. Мүсабаев пен А. Махмутов бүл таулардағы тастар суретке бай екенін айтады. БЕТП А Қ Д А ЛА - Шу өзенінің терістігінен бастап Балқаш көлі мен Сарысу өзенінің аралыгында Жамбыл мен Қарағанды облыстарының көп жерлерін алып жатқан шел дала. Ауданы 80 мың кв. км. сазды, кейде құмды сортаң шөл. Кейінгі жыл- дарда Бетпақдала алқабын игеру шаралары жүргізіліп жатыр. Бетпақ сөзі қазақтың әдеби тілінде «оңбаған, бетсіз, арсыз» деген мағынада қолданылады. Бетпақдала топонимінің этимологиясы туралы проф. Қ. Жүбанов былай деп жазыпты: «Единственным исключением из этого, насколько мне из вестно, является Бетпак дала - казахское название Голодной степи, которое оформлено, хотя бы на первый взгляд, по образцу вышеприведенных орхонских и древних уйгурских сочетаний. Но это исключение объясняется тем, что слово Бетпақ само по себе не является собственным именем, а является обычным прилагательным, означающим «несчастный» (от иранского бад, бахт) (X. Жубанов. Исследования по казахскому языку. Алма- Ата, 1966, стр. 46). 93 Проф. Қ. Жұбанов пікірінің дүрыстығы иран тілдес халықтардың сөздігіндегі материалдармен де дәлелдене түседі: парсы тілінде: «(бад) - 1. дурной, плохой; 2. дурно, плохо; 3. бедствие, несчастье», (бад-бахт) - несчастный» (Персидско- русский словарь, М., 1953, стр. (Ю); тәжік тілінде: Бад 1) плохой, дурной, нехороший; 2) тяжелый, серьезный; 3) злой, недобрый; Бадбахт 1) несчастный, злосчастный; злополучный; жүктеу/скачать 7,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|