Фитохромды система. Фотопериодизм. Яровизация

Жарық мерзімділік — фотопериодизм. Фотопериод жэне фотопериодизм деген үғымдарды америка физиологтары У.Гарнер жэне Г.А.Аллард енгізді (1920-1923). Жарық мерзімділік (күн үзақтығы) реакциясына байланысты өсімдіктер үзак, қыска күндік жэне бейтараптылар болып бөлінеді.

Үзак күндік өсімдіктер күннің үзақтығы 12 сағаттан кем болмаған жағдайда ғана гүлденіп жемістенеді. Оларға бірінші топтағы дәнді дақылдар (бидай, кара бидай, сүлы, арпа), қырыққабат түқымдастар (қьфыққабат, шомыр, қыша, т.б.), кокнөр гүлділер, қоңырау-гүлділер, бүршақ түқымдастар (бүршақ, үрме бүршақ), күнбағыстың коптеген сорггары, картоп, қант қызылша, зығьф, т.б. жатады.

Кыска күндік өсімдіктер тобына гүлдеуі күн үзақтығы 12 сағаттан кем жағдайда жеделденетін дөнді дақылдардың екінші тобы (жүгері, ит қонақ, тары, судан шөбі, т.б.), асқабақ түқымдастары, бүршақ түқымдастардың көпшілігі, мақта, кенеп шоітгің оңтүстік сорттары, темекінің коптеген сортгары, қүлмақ, кокөністерден төтп каргоп, қызыл бүрыш, гүлдерден қашқаргүл, т.б. жатады.

Бейтараптыларға жататын, күннің үзақтығына сезімталсыз атоүршақ, қарақүмық сияқты өсімдіктер кез келген жағдавда талғамсыз гүлдеи береді. Сонымен қатар, аралық 1 күннің үзақтығы огтгаша жагдавда гұлдейтін, қыска-үзақ күңдік - аддымен кыска к ү н соңынан үзақ күн өсер еткевде тез гүлдейтін (қогырог), үзақ-қысқа күндік, алдымен үзақ күн, соңында қысқа күңдік жағдайда өскенде тез гүлдеитш өсімдіктерде кезедеседі.

Өсімдіктердің алуан түрлі кейле озара баиланыссыз фотобиологиялық реакциялары - түқымның өнуі өсімдіктщ осуі, осімдіктерде антоциандардың паңда болуы, фотопериобизм-фитохромдык деп аталатын пишентгік жүйемен ретгелетіндігі белгілі болды. Тұкымға жөне өсімдіктерге қызыл (Қ) немесе көк (К.) сөулелермен өсерлегеңде пайда болатын өзгерістердің, оларды қайталап алыс кызыл (АҚ) сөулемен әсерлегенде жойылып кететіндігі фитохромдық жүйенін ерекшелігіне байланысты болатындығы дөлелденді. Осы жарық сезімтал пигментті1952 ж. америка физиолоттары Г.Горгвик жоне С.Геңдрикс ашқан болатын. Фиггохромның белок бөлімі екі болімшеден жэне хромофордан куралады. Қызыл сөулені сіңіретін түрі — Ф 660, алыс кызыл сөулені сіңіретш түрі — Ф730 деп белгіленеді. Үлпаларда Ф 660 күйінде синтезделіп, қызыл сәуленің өсерінен ырықты Ф730 күйге өзгереді: