«етіс» грамматикалық концепті: когнитивті аспект

© 2017 Al-Farabi Kazakh National University 
ҒТАМР 81-119 
Жұбаева О.С.,
 
А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты грамматика 
бөлімінің меңгерушісі, ф. ғ. д., 
Қазақстан, Алматы, e-mail: alm-ornai@mail.ru
«ЕТІС» ГРАММАТИКАЛЫҚ КОНЦЕПТІ: 
КОГНИТИВТІ АСПЕКТ
Мақалада қазақ тіліндегі грамматикалық категориялардың мазмұндық және коммуникативтік 
негізіндегі антропоөзектік сипаты мен антропоөзектіліктің көріну деңгейі көрсетіледі. Мақалада 
қатынас негізіндегі грамматикалық категорияның антропоөзектілік сипаты көрсетіліп, қолданылу 
ерекшеліктері анықталады. Түрлі әлеуметтік-демографиялық топтан құралған информанттар 
арасында эксперименттер жүргізу арқылы жекелеген грамматикалық категорияларды (етіс) 
сөйлеушілердің қабылдау ерекшелігі, етіс семантикасының тілдік санадағы көрінісін, түсінік 
деңгейі анықталады. Қазақ тілді сөйлеушілердің тілдік санасында өздік, ырықсыз, ортақ етіс 
мазмұн межесі мен тұрпат межесі тұрғысынан толық қалыптасқаны, ал өзгелік етіс тұлғалары 
тілдік санада әлі орныға қоймағаны, оның себептері көрсетіледі. Грамматикалық категориялар 
концептуалдау және категориялау үдерістерінің нәтижесі екенін көрсете отырып, морфологиялық 
репрезентация арқылы грамматикалық категориялардағы ұлттық тілдің өзіндік ерекшеліктері 
айқындалады.
Түйін сөздер: 
антропоөзектік, грамматикалық категория, қарым-қатынас, ұлттық ерекшелік.
Zhubaeva O.S.,
DSc, Head of the Department of Grammar Institute of Linguistics named after A.Baitursynuly, 
Kazakhstan, Almaty, e-mail: alm-ornai@mail.ru
The grammatical concept of «voice»: сognitive aspect
The purpose of the research is to reveal the character of anthropocentricity of grammatical categories 
in their meaning and functioning. On the basis of generalization and comparative analysis of nature and 
forms of human factor reflection in Kazakh grammatical categories there has been revealed the national-
cultural specific character of grammatical categories. In the research paper an integrated description of 
anthropocentricity of the main grammatical categories in the Kazakh language is given; the national-
cultural originality of grammatical categories has been revealed. Carrying out some experiments with a 
number of informants with different social-demographic profiles, to reveal in a linguistic consciousness 
of native speakers of the Kazakh language the reflection of grammatical category of voice that is substan-
tially complicated and still interpreted in different ways by various researchers.
Key words: 
anthropocentricity, grammatical categories, the action of communication, national and 
cultural specificity.
Жубаева О.С.,
д. ф. н., зав. отделом грамматики Института языкознания имени А. Байтурсынова, 
Казахстан, г. Алматы, e-mail: alm-ornai@mail.ru