Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2016



Pdf көрінісі
бет16/22
Дата31.03.2017
өлшемі2,53 Mb.
#10658
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   22

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1
 
Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: Аруна, 2005. - 147 б. 
2
 
Тарихи тұлғалар. Танымдық-көпшілік басылым. - Алматы: Алматыкітап, 2005. - 349 б. 
3
 
Негимов  С.  Мәлік  Ғабдуллин.  Өмірі  мен  шығармашылығы.  -  Алматы:  Санат,  2001.  - 
82б. 
4
 
Қазақ фольклористикасы. - Алматы: Ғылым, 1972. - 7 б. 
5
 
Ғабдуллин М., Сыдықов Т. Қазақ халқының батырлық жыры. - Алматы: Ғылым, 1972. -
338 б. 
 
 
 
 
 
 

 
147 
 
РЕЗЮМЕ 
 
В  статье  рассматривается  творческое  наследие  М.Габдуллина  и  роль  художественного 
восприятия  в  современной  литературе,  некоторые  методы  жанра,  тексты,  стилизация  труда 
известного писателя-ученого. 
 
RESUME 
 
The  author  of  the  article  discusses  the  artistic  heritage  and  the  role  of  M.  Gabdullin  artistic 
perception in contemporary literature, some of genre techniques, text, stylized work of the famous writer 
and scholar. 
 
 

 
148 
ӘОЖ 811.512.122’367 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ж.А. Құсайынова  
С.Сейфуллин атындағы Қазақ 
агротехникалық университеті, 
филол. ғыл. д-ры, доцент 
 
Субъективтік 
модальділік 
реңктерінің 
жыраулар 
поэзиясындағы 
көріністері 
 
Аннотация 
Мақалада 
субъективтік 
модальділіктің 
жасалу  тәсілдері  жыраулар  поэзиясы  мәтіні 
негізінде  талданған.  Нәтижесінде  модальділік 
заңдылығының  жасалуына  негіз  болатын  тілдік 
амалдардың  қалыптасу  жолы  және  тек  аталған 
поэзия  мәтіндерінде  белсенді  қызмет  атқаратын 
грамматикалық амалдардың қызметі айқындалған.  
Сонымен 
қатар, 
жыраулар 
поэзиясы 
мәтіндерінде көрініс берген модальді реңк түрлері 
нақты деректер арқылы талданған.  
Түйін  сөздер:  модальділік  категориясы, 
субъективтік  модальділік,  мәтінаралық  байланыс, 
модальді 
ренктер, 
жыраулар 
поэзиясы, 
семантикалық байланыс.  
 
 
Тіл  біліміндегі  субъективтік  модальділік 
категориясы  –  субъектіаралық  тілдік  қарым-
қатынаста жанданатын, грамматикалық құрылымы 
сөйлеу  тілінің  ішкі  ерекшеліктеріне  ілесе  дамып, 
үнемі қозғалыста болатын күрделі заңдылық.  
Субъективтік  модальділіктің  тілдік  белгілері 
сөйлемаралық байланыста анықталады. Сондықтан 
бұл  категорияның  грамматикалық  ерекшеліктері 
синтаксистік 
бірліктерді 
сабақтастыра 
(кем 
дегенде  екі  сөйлем  аралығында,  мәнмәтінде, 
мәтінаралық  байланыста),  астарлы  семантикалық 
байланысқа  мән  бере  отырып  талдауды  қажет 
етеді. 
Ғылыми мақаламызға өзек болған тақырыпты 
жыраулар  поэзиясының  мәтіні  аясында  қарастыру 
субъективтік 
модальділік 
заңдылығының 
жасалуына  қатысты  тілдік  деректердің  қалыптасу 
жолын  және  тек  аталған  поэзия  мәтіндерінде 
сақталған  ерекшеліктерді  айқындауға  мүмкіндік 
береді.  
Жыраулар 
поэзиясында 
субъективтік 
модальді  реңктердің  мәтіннің  құрылымдық-
семантикалық  тұтастығын  бөлшектемей  талдауда 
тиянақталатынын  аңғарамыз.  Талданған  мәтін-
дерде субъективті модальді мәнді қалыптастыруда 
болымсыз  етістік  жұрнақтары,  синтаксистік 
құрылымдар  мен  лексикалық  бірліктер  негізгі 
грамматикалық  амалдар  ретінде  белсенді  қызмет 
атқарады.  
Мұнда  модальді  реңк  үстеуші  лексикалық 
бірліктер  тігінен  орналасып,  мәтіннің  модальді 
мәнін  айқындап,  мағыналық-құрылымдық  жақтан 
біріктіріп тұратыны көзге түсті.  

 
149 
Нәлет біздің жүріске, 
Еділ менен Жайықтың, 
Бірін жазға жайласаң, 
Бірін қысқа қыстасаң, 
Ал қолыңды маларсың, 
Алтын менен күміске... 
(Асанқайғы жырау, 23-бет).  
 
Талданған  мысалда  «наразылық»  модальді  реңкін  қалыптастыруға  ұйытқы  болған 
«нәлет» сөзі құрылым басында ғана қолданыс тапқан, ал тұтас мәтінге сөздің лексикалық 
мағынасынан пайда болатын семантикалық реңк әсер еткен. Бұл тұста тігінен орналасқан 
лексикалық  қолданыстар  тұтас  мәтіндегі  модальді  мәнді  басқарушы  доминанттар  болып 
табылады.  
Жыраулар  поэзиясы  мәтіндерінде  синтаксистік  құрылымдардың  қызметі  белсенді. 
Олардың әр тармақ сайын қайталана қолданысы модальді реңк үстеудің бір тәсілі ретінде 
қалыптасқан. Мысалы, төмендегі тармақтарда қайталана қолданылған болымсыз хабарлы 
сөйлем  тұтас  мәтіннің  модальділік  бояуын  айшықтап,  құрылымға  тән  «наразылық» 
модальді реңкін қалыптастыруға негіз болған. Мысалы: 
Қырында киік жайлаған, 
Суында балық ойнаған, 
Оймауыттай тоғай егіннің, 
Ойына келген асын жейтұғын, 
Жемде кеңес қылмадың. 
...Ойыл деген ойыңды, 
Отын тапсаң тойынды, 
Ойыл көздің жасы еді, 
Ойылда кеңес қылмадың... 
(Асанқайғы жырау, 23-бет). 
 
Бұл  қолданыста  болымсыз  етістікті  сөйлемдердің  қайталана  қолданысы  модальді 
реңкті белсендіруге тікелей әсер еткен. Нақтырақ айтсақ, мұндағы модальді бояу осындай 
сөйлемдердің бірнеше рет қайталануы арқылы, оларды мағыналық байланыста қарағанда, 
яғни сөйлемаралық қатынаста пайда болған.  
Тұтас  мәтіннің  модальді  реңкін  басқарушы  грамматикалық  амалдар  қызметін 
сұраулы сөйлемдер де атқара алады. Мәселен, төмендегі мәтінде сұраулы сөйлемдер тұтас 
құрылымға  тән  «болжал»,  «сенімсіздік»  модальді  реңкін  жандандырушы  негізгі 
грамматикалық  амал  ретінде  көзге  түскен.  Егер  құрылымды  соңғы  сұраулы  сөйлемсіз 
қолдансақ, модалді мәнді екінші мағынада, яғни өсиет, тілек мағынасында қабылдар едік.  
Атаның ұлы ерлерге, 
Малыңды бер де, басың қос. 
Басыңды қос та, бек сыйлас, 
Күндердің күні болғанда, 
Басың жауда қалар ма? 
(Шалкиіз жырау, 46-бет). 
 
Бұл  мәтінде  де  субъективтік  модальді  мән  құрылымды  бөлшектемей,  тұтас 
қабылдаған жағдайда ғана айқындалады.  
Талдауға  негіз  болған  заңдылықтың  осындай  көп  қырлы,  күрделі  табиғатын  Г.А. 
Золотова орынды ескеріп, модальді мәннің астарын сөйлемаралық жіктен іздеу қажет деп 
анықтай келе:  «Модальділік  – сөйлем құрылымының түрлі  аспектілерінде көрінетін, көп 

 
150 
жағдайда  бірімен  бірі  қабаттаса  келетін,  әртекті  модальді  сипаттарды  қамтитын,  алуан 
қырлы күрделі ұғым»,– деп қорытады [1, 140 б.].  
Ғалым  З.Ш.  Ерназарова  модальділіктің  осындай  тілдік  сипатына  назар  аударып, 
аталған  санат  белгілерінің  сөйлемаралық  қатынаста,  сөйлесімде  дамитынын  көрсеткен 
[2,19 б.]. 
Ендігі  кезекте  жыраулар  поэзиясында  көрініс  беретін  субъективтік  модальді 
реңктерді даралаймыз.  
А.  Ысқақов  «Қазіргі  қазақ  тілі»  еңбегінде  модальділік  санатының  анықтамасын 
беруде, көбінесе біз талдаған субъективтік модалділікке тән семантикалық реңктерге жан-
жақты  тоқталады.  Бұған  қатысты  ғалымның  ойы  төмендегідей:  «Адам  сөйлегенде  я 
жазғанда белгілі бір жайт туралы жалаң хабар беріп қана қоймайды, соған қатысты өзінше 
түйген  көзқарасын,  көңіл  қошын,  ой  құбылысын  да  қоса  білдіріп  отырады.  Өйткені 
ондайда  көңіл,  ой  құбылысы  арқылы  айтылатын  хабардың  анықтығы,  танықтығы, 
ақиқаттығы,  шындығы,  айқындығы,  неғайбылдығы,  күдіктігі,  күңгірттігі,  күмәнділігі, 
болжалдығы, жорамалдығы, ықтияттылығы, тыңғылықтылығы, үстіртіндігі, шалағайлығы, 
орындылығы,  мүмкіндігі,  ықтималдығы...  тәрізді  жай-жапсарлар  да,  сондай-ақ,  аяныш, 
жалыныш,  қуаныш,  реніш,  жиреніш,  өкініш,  өтініш...  сияқты  көңіл  күйі  жайлары  да 
аңғартылып  отырады.  Сөйлеушінің  я  жазушының  көңіл  қошының  осындай  сәттері 
модалдік  (арайлық)  рең  деп  аталады»  деп  талданған  заңдылықтың  реңктерін  барынша 
кеңіте қарастырған [3, 310 б.]. 
Жыраулар  поэзиясы  мәтінінде  сұраулы  сөйлемдер  мен  субъекті  басындағы  бүгінгі 
мен  бұрынғы  күйді  астарлы  суреттеу  арқылы  «өкініш»  модальді  реңкін  жеткізудің  бір 
үлгісі қалыптасқан. Мысалы:  
Айналайын Ақ Жайық, 
Ат салмай өтер күн қайда, 
Еңісі биік боз орда, 
Еңеке кірер күн қайда, 
Қара бұлан терісін, 
Етік қылар күн қайда, 
Күдеріден бау тағып, 
Кіреуке киер күн қайда, 
Күмбір-күмбір кісінетіп, 
Күреңді мінер күн қайда.... 
(Доспанбет жырау, 33-бет). 
 
Өзінің ішкі көзқарасын тілек арқылы жеткізу – субъективтік модальділіктің бір түрі. 
Ш.  Балли  модальділікке  қатысты  «Общая  лингвистика  и  вопросы  французского  языка» 
атты еңбегінде модальділік санатының белгісін «сөйлеушінің хабарға кез-келген қатысы» 
деп  түсіндіре  отырып,  үш  түрін  көрсеткен:  1.  бір  нәрсенің  болуы  мүмкін  деп  ойлап,  не 
оған күмән келтіріп, ақпаратты пайымдау; 2. ақпаратты бағалау. Мұнда бір нәрсеге қуану 
немесе  өкіну  қаралады;  3.  бір  нәрсенің  болуына  немесе  болмауына  өз  қалауын,  тілегін 
білдіру» деп талдап өткен [4, 43-45 б.]. 
Модальді  реңктің  бұл  түрі  жыраулар  поэзиясында  өмір  туралы  толғаныспен, 
философиялық астармен жеткізіліп, тілек жалпы қауымға бағытталады.  
Бірінші тілек тілеңіз, 
Бір аллаға жазбасқа. 
Екінші тілек тілеңіз, 
Ер шұғыл пасық залымның 
Тіліне еріп азбасқа  
(Бұқар жырау, 82-бет). 
 

 
151 
Субъективтік модальділікте субъектінің бағалауы басты назарда болады.  
«Текст  как  объект  лингвистического  исследования»  деп  аталатын  еңбегінде  И.Р. 
Гальперин  субъекті  тарапынан  ақпаратты  бағалауды  сөйлем  модальділігінің  негізгі 
белгілерінің қатарына жатқызған [5, 115 б.]. 
Бұған  қатысты  З.Я.  Тураева:  «Біз  модальділік  категориясын  автордың  мақсатты 
коммуникативті  ойы  мен  бағалау  категориясын  тоғыстырған  жинақтаушы  категория 
ретінде  қарастырамыз.  Модальділіктің  алуан  типін  танытатын  құрылымдарды  зерттеу 
жаңа сипат пен жаңа мән иеленеді», – дей келе, бағалауды модальділіктің құрамды бөлігі 
деп саралайды [6, 109 б.]. 
Талданған төмендегі мәтінде лексикалық бірліктер ауыспалы мағынада қолданылып, 
астарлы субъектіаралық бағалау көрініс тапқан. Мұндай қолданыстарда бағалау жағымсыз 
реңкте болса, «наразылық», «қарсылық» модальді реңктері көрініс табады. Ал бағалау оң 
болса,  модальді  реңкті  жағымды  лексикалық  бірліктер  қалыптастырып,  «қоштау», 
«қолдау» модальді реңктері жарыса көрініс береді.  
... Хан емессің, қасқырсың, 
Қара албасты басқырсың, 
Алтын тақта жатсаң да,  
Ажалы жеткен пақырсың.... 
(Марғасқа жырау, 56-бет). 
 
Сонымен  қатар,  мұндай  қолданыстарда  модальді  мәнге  сөйлемнің  жақтық 
көрсеткішінің де орны бар. Егер сөйлем  ІІ,  ІІІ жақта тұрса, лексикалық қолданыстардың 
мағынасына қарай  не қолдау, не наразы болу  реңктерін ажыратамыз. Ал сөйлем  І  жақта 
айтылса,  лексикалық  бірліктердің  мағынасы  не  субъектінің  «сенімді»  көзқарасын,  не 
болмаса «өкініш», «сенімсіздік» модальді мәнді айқындауға әсер етеді. Мысалы: 
...Жапанға біткен терекпін, 
Еңсемнен жел соқса да теңселмен, 
Қарағайға қарсы біткен бұтақпын, 
Балталасаң да айрылман, 
Сыртым құрыш, жүзім болат, 
Тасқа да салсаң майрылман! 
(Ақтамберді жырау, 59-бет).  
 
Субъектінің өткен іске қорытынды жасауы арқылы және модаль мәнді етістіктердің 
қайталанып қолданысы тұтас мәтінде оң бағалау көзқарасын қалыптастырады. Мысалы: 
Тоғай, тоғай, тоғай су, 
Тоғай қондым, өкінбен! 
Толғамалы ала балта қолға алып,  
Топ бастадым, өкінбен!  
(Доспанбет жырау, 34-бет).  
 
Субъектінің арман-тілегін суреттеген төмендегі мәтінде философиялық толғаныспен 
астарлы  сенімсіздік,  болжал  реңктері  көрініс  берген.  Мәтінді  бөлшектемей  қолдансақ, 
субъекті көзқарасын айқындаған модальді мәнді «Көтеріп тұра алар ма екеміз?!» сұраулы 
сөйлемі белсендіргенін аңғарамыз. 
Алғайдың құба жонына, 
Жайылған қойым сыймаса, 
Жүз бүркеншек, жүз қоспен, 
Қатар жүріп жинаса! 
Көк алалы көп жылқы, 
Көлге бір түссе көз жетпей, 

 
152 
Санап санын алуға 
Есебіне жан жетпей... 
Беглерім мінсе шұбарын, 
Жұлындай қылып жаратып... 
Осындай берген дәулетті 
Көтеріп тұра алар ма екеміз?! 
(Ақтамберді жырау, 59-бет). 
 
Ал  төмендегі  мәтінде  жағдаятпен  салыстыра  суреттеген  субъектінің  «сенімділік» 
көзқарасы көрініс тапқан.  
Абылай қонған кең қоныс 
Елсіз болар деймісің? 
Еркін жайлап қонған соң, 
Малсыз болар деймісің? 
Тұлпар туған құлыншақ 
Ерсіз болар деймісің?... 
(Ақтамберді жырау, 59-бет). 
 
Қорыта  келгенде,  бүгінде  модальді  мән  үстеуші  грамматикалық  амалдардың 
белсенді  қызметі  көне  дәуірден  бастау  алады.  Жыраулар  поэзиясы  мәтіні  арқылы 
салыстыра  қарасақ,  лексикалық  бірліктер  де,  морфологиялық  тұлғалар  да,  синтаксистік 
амалдар  да  модальді  мән  үстеуге  қатысқан.  Дегенмен  бұл  мәтіндерде  синтаксистік 
бірліктердің  қызметі  белсенді.  Бұл  ерекшеліктер  сөйлеу  тілінде  грамматика-
стилистикалық  реңк  үстеуші  амалдардың  сатылай  емес,  бір-бірімен  жарыса 
қалыптасқанын айғақтайды.  
 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1
 
Золотова Г.А. Очерк функционального синтаксиса русского языка. – Москва, 1973. – 
349 с. 
2
 
Ерназарова  З.Ш.  Қазақ  сөйлеу  тілі  синтаксистік  бірліктерінің  прагматикалық 
негіздері: филол.ғыл.докт. ... автореф. – Алматы, 2002. – 53 б. 
3
 
Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. – Алматы, 1991. – 384 б.  
4
 
Балли Ш. Общая лингвистика и вопросы французского языка. – Москва, 1955. – 416 с. 
5
 
Гальперин  И.Р.  Текст  как  объект  лингвистического  исследования.  –  Москва,  2004.  – 
138 с. 
6
 
Тураева З.Я. Лингвистика текста и категория модальности // Вопросы языкознания. – 
1994. – № 3. – С. 105-114. 
7
 
Ай,  заман-ай,  заман-ай.  –  Алматы:  Қазақ  ССР  баспасөз  жөніндегі  мемлекеттік 
комитеті Бас редакциясы, 1991. – Т. 1. - 384 б.  
 
 
 
РЕЗЮМЕ 
 
В статье анализируются способы образования субъективной модальности на основе текстов 
поэзии поэтов-импровизаторов.  
Обозначены пути образования языковых подходов, необходимых для закона модальности, а 
также активно используемые только в упомянутой поэзии грамматические подходы.  
Кроме  того,  основываясь  на  фактических  данных,  проанализированы  виды  модальных 
оттенков, проявившихся в поэзии импровизаторов. 

 
153 
 
RESUME 
 
The author of the article analyzes the methods of forming subjective modality based on the poetry 
of the texts of poets - improvisers. 
As a result, there was marked a path of language education approaches necessary for the formation 
of the law of modality and actively used only in the mentioned poetry grammatical approaches.  
Also,  based  on  the  evidence,  types  of  modal  colors  manifested  in  poetry  improvisers  were 
analyzed. 
 

 
154 
УДК 81’23:81’25 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
С.Б. Загатова 
Евразийский гуманитарный 
институт, 
канд. филол. наук, профессор 
 
Союзные функции 
французского 
наречия aussi 
 
Аннотация 
В  статье  рассматриваются  союзные  функции 
французского  наречия  aussi  на  материале 
современного  французского  языка.  Выполняя 
функции  собственно  союзов,  наречие  aussi 
сохраняет  свою  самостоятельность:  оно  обладает 
более 
свободной 
позицией 
в 
пределах 
предложения,  тогда  как  позиция  союза  во 
французском языке фиксирована. 
Ключевые слова: соединительные отношения, 
присоединительные  отношения,  синтаксическая 
транспозиция,  пресуппозиция,  логико-семантичес-
кое 
отношение, 
идентичность, 
смысловая 
плоскость, функциональный аналог. 
 
 
Анализ  предложений  с  наречием  aussi 
показывает,  что  наличие  этого  наречия  в  простом 
или  сложном  предложениях  всегда  предполагает 
объединение им двух компонентов. Именно с этой 
точки  зрения  рассмотрим  функцию  aussi  при 
соединении двух компонентов.  
Как  известно,  соединительным  союзом  par 
exceIIence во французском языке является союз et. 
Поэтому  все  остальные  союзы  и  слова, 
выполняющие  функцию  этого  союза,  должны, 
видимо,  рассматриваться  в  какой-то  мере  по 
отношению к нему.  
В отношении включения наречий вообще и, в 
частности,  aussi,  в  число  союзов  лингвисты 
придерживаются различных точек зрения.  
Так,  Р.Л.Вагнер  и  Ж.Пеншон  возражают 
против включения в разряд сочинительных союзов 
наречий  и  наречных  слов,  хотя  они  и  признают, 
что  такие  наречия,  выполняя  аналогичную  им 
конструктивную 
роль, 
являются 
лишь 
лексическими  их  вариантами  [1,  373].  Такого  же 
мнения придерживается и Е.А.Реферовская [2]. 
Ф.Брюно  и  Ш.Брюно  [3,  405],  Л.Теньер  [4, 
222]  относят  aussi,  сохраняющее  свое  наречное 
лексическое  значение,  к  средствам  выражения 
соединительных  отношений.  Относительно  aussi 
Ф.Брюно  и  Ш.Брюно  пишут:  «Certains  adverbes 
sont  tantôt  adverbes,  tantôt  conjonctions  de 
coordination» [3, 406]. 
Иной,  чем  Р.Л.Вагнер  и  Ж.Пеншон  точки 
зрения,  придерживается  М.Гревис,  который 
объединяет собственно союзы и  союзные  наречия 
 

 
155 
(включая aussi), выражающие соединительные отношения, в один разряд [5, 1224]. 
В.Г.Гак,  рассматривая  свойства  связывающих  наречий  (cependant,  pourtant,  aussi, 
puis)  в  сравнении  с  союзами,  отмечает,  что  здесь  следует  говорить  о  синтаксической 
транспозиции,  а  не  о  полном  переходе  наречия  в  союз.  Однако,  среди  всех  связующих 
наречий он особо выделяет aussi, которое, по его мнению, ближе всех подошло к союзам 
[6, 256].  
Таким  образом,  анализ  взглядов  различных  лингвистов  позволяет  сделать  вывод  о 
том,  что  наречию  aussi  свойственна  соединительная  функция  (хотя  некоторые 
исследователи говорят о ней с осторожностью).  
Рассмотрим вне контекста следующее предложение: (1) Je me souviens aussi d’une de 
ces  heures…  (Saint-Exupéry).  При  попытке  анализа  данного  предложения  мы 
обнаруживаем  следующее:1)  для  определения  значения  aussi  недостаточно  разложения 
предложения  на  смысловые  структуры  (утверждаемое  и  пресуппозицию),  2)  необходим 
какой-то фон: контекст, предложение. Без предполагаемого фона это предложение может 
иметь две пресуппозиции:  
(A) Autre quelqu’un se souvient de l’une de ces heures. 
(B) Je me souviens encore de quelque chose 
Пресуппозиция  (A)  основана  на  значении  равнозначности  наречия  aussi, 
пресуппозиция  (B)  –  на  значении  дополнительности.  Роль  контекста  или  предложения  в 
данном случае – помочь выбору верной пресуппозиции и отвержении ложной.  
Однако в предложениях: 
(2) Le jour où Julien avait consenti à desserer ses dents, elle reportait des nouvelles de son 
appetit, aussi des caprices de sa digestion (Mauriac)  
(3) La gorge serrée, le sang aux joues, Danièle Toranto prenait des notes, avec application, 
elle se sentait aussi brisée que si on l’avait, en public, rouée de coups (Merle) aussi объединяет 
сочетания не только однородные функционально, но и семантически однотипные. 
Из  приведенных  выше  примеров  ясно,  что  значение  равнозначности  присуще 
самому  наречию  aussi.  Наречие  aussi  передает  отношение  тождества  сам,  вне  жесткой 
зависимости  от  того,  каков  характер  соотношения  семантики  соединяемых  им 
компонентов.  
Таким образом, наречие aussi, выполняя функцию сочинительного союза et, передает 
соединительные  отношения,  но  вместе  с  тем  сохраняет  свое  значение  равнозначности, 
которое оно имеет в системе языка.  
В другом примере: 
(4)  La detresse, la  colère aussi me serraient la  gorge»  (Aymé)  союзное aussi связывает 
тесной  смысловой  связью  существительные,  которые  не  являются  семантически 
однородными,  но,  однако  являются  совместимыми.  Соединяясь  с  помощью  aussi  в  одно 
смысловое  целое,  эти  существительные,  выражающие  чувства,  усиливают  тем  самым 
передачу  аффектного  состояния  героя.  При  исключении  aussi  из  этого  предложения 
однородные  члены  оказываются  связанными  простым  перечислением  и  семантически 
несколько разобщены.  
Чаще всего aussi употребляется в предложениях вместе с сочинительными союзами 
et, mais (в основном, в постпозиции по отношению к союзам), создавая сочетания et aussi, 
mais aussi. Поэтому рассмотрим несколько примеров с подобными сочетаниями: 
(5)  Cela  permettrait  de  vivre  à  Paris  et  aussi  de  voyager  une  partie  de  l’année  (Saint-
Exupéry). 
Союз et выполняет свою соединительную функцию, объединяя два функционально 
однородных  члена  предложения  (vivre  à  Paris,  voyger  une  partie  de  l’année).  Aussi  также 
способствует  соединению  двух  компонентов,  сопоставляя  смысл  соединяемых 
однородных  членов.  Анализ  контекста  позволяет  утверждать,  что  vivre  à  Paris  для 

 
156 
рассказчика,  живущего  постоянно  в  Алжире,  может  означать  «путешествовать», 
«разъезжать», тем самым семантически приближается ко второму из однородных членов.  
В подобных примерах логико-семантическое отношение соединения, выглядит более 
выразительным  благодаря  сочетанию  значения  собственно  союза  et  (соединение), 
значению  наречия  aussi  (совместимость),  которое  конкретизирует  соединительное 
отношение.  
Союз  et  в  таком  же  употреблении,  как  и  в  предыдущем  примере.  Однако  aussi 
уточняет  соединительное  отношение,  выраженное  союзом  et,  придавая  ему  оттенок 
дополнительности.  Член  предложения  (son  étrange  prescience  de  l’amour),  вводимый 
сочетанием et aussi, выражает дополнительное сообщение по отношению к предыдущему, 
выражаемое другими однородными членами. Aussi реализует значение дополнительности 
(«к тому же», «еще»).  
Наречие aussi «закрепляет» идею сочинения благодаря значению сходства: вводимая 
им информация подобна той, которая содержится в предыдущем контексте. Компоненты 
сложносочиненного соединены отношением так называемого «зеркального» сходства. Два 
простых  предложения,  соединенные  союзом  et  и  наречием  aussi,  передают  «зеркально» 
сходные ситуации.  
Таким образом, в сочетаниях с собственно союзами можно говорить о наречии aussi 
как  средстве,  выражающем  логико-семантическую  связь.  Кроме  того,  допустимо  также, 
что  редкое  употребление  союзного  наречия  aussi  в  «чистом»  виде  для  выражения 
соединительных  отношений  достаточно  компенсируется  в  таких  сочетаниях  с  союзами. 
Особенно эта компенсация хорошо проглядывается в таком употреблении сочинительных 
союзов,  по  которому  Ж.Галише  делит  их  на  «сильные  и  слабые»  (conjonctions  fortes  et 
faibles) [7, 54-55]. Итак, называя наречие aussi союзным, мы придерживаемся мнения тех 
исследователей, которые считают его функциональным аналогом сочинительного союза.  
Союзное  наречие  aussi  способно  выражать  также  отношение  присоединения. 
Академик  В.В.Виноградов  считал,  что  присоединительными  можно  назвать  такие 
конструкции,  где  части  не  умещаются  в  одну  смысловую  плоскость,  логически  не 
объединяются в целостное, хотя образуют цепь последовательных присоединений [8, 576-
577].  
Таким образом, присоединительной можно считать такую конструкцию, которая не 
умещается сразу в одну смысловую плоскость с предыдущим (основным) высказыванием, 
а  является  добавлением,  уточнением,  пояснением,  развитием  ранее  высказанной  мысли. 
Отсюда  можно  вывести  и  существенное  отличие  присоединения  от  сочинения  и 
подчинения.  При  сочинении  или  подчинении  с  самого  начала  имеются  два  члена  или 
предложения, которые в зависимости от  обстоятельств, связываются  по тому или иному 
типу связей. А при присоединении второй элемент (член предложения или предложение) 
не имеется с самого начала, а возникает в процессе речи, дополняя высказанную мысль.  
Среди  работ,  посвященных  присоединительным  конструкциям  на  материале 
французского  языка,  нужно  отметить  специальные  исследования  И.А.Боевец  [9], 
Ж.А.Витман [10], Е.А.Реферовской [11].  
Итак,  пользуясь  материалом  специальных  исследований  присоединительной  связи, 
рассмотрим  aussi,  выражающее  присоединительные  отношения.  Анализ  примеров 
показывает,  что  союзное  aussi,  оформляя  присоединительные  отношения,  не  только 
реализует  значения  дополнительности,  сходства,  тождества,  но  и  привносит  их  в 
семантику присоединяемой части. 
Так, в предложениях: 
(6) Elle attachait le plus  grand prix à sa vie intérieure: j’étais d’accord; elle dédaignait la 
richesse: moi aussi…» (Beauvoir ). 
(7) – En d’autres termes, tu es vachement protégé par la société bourgeoise. 
- Toi aussi. 

 
157 
- Moi aussi. Mais je suis plus vulnérable. Je suis boursier ( Merle ). 
(8) - Je crois que, dans l’ensemble, Rance est assez content de moi, mais après tout, je ne 
suis à Nanterre que depuis deux ans. 
- Mais, moi aussi, dit Delmont machinalement. Je suis arrivé en 66 (Merle). 
Вторая часть, оформленная как неполное предложение, присоединяется с помощью 
aussi,  которое  имеет  здесь  значение  тождества,  идентичности.  Присоединяемая  часть 
также  имеет  значение  отождествления  по  отношению  к  предыдущей  части,  на  которое 
указывает идентичность действий или состояний в обеих частях
Однако, в предложениях типа:  
(9) J’avais rencontré, dans un immense salon plein d’objets d’art, Jean Bazuri et son frère 
Joseph,  auteur  d’un  livre  ésoterique;  il  y  avait  aussi  un  sculpteur  célèbre  dont  les  oeuvres 
défiguraient Paris; et d’autres personnalités académiques: la conversation consterna» (Beauvoir).  
aussi  присоединяет  предложение,  которое  имеет  значение  добавочного 
присоединения,  дополнительной  информации  к  сказанному  ранее.  Это  присоединение 
будет носить оттенок чего-то нового дополнительного, а не тождественного.  
(10) - Pourquoi ça? 
- Parce qu’un explorateur qui mentirait des  catastrophes dans les livres de géographie. Et 
aussi un explorateur qui boirait trop (Saint – Exupéry). 
(11) Le capitaine, on l’emportait dans une couverture (le poste d’évacuation était derrière 
le P.C. de Manuel). Mort aussi. Une balle dans les reins (Malraux). 
(12) Elle retomba. Pas possible, il prendrait ça pour une «avance», il me regarderait et il 
penserait avec mépris, elle aussi (Merle). 
В  приведенных  примерах  союзное  наречие  aussi  способствует  уточнению 
содержания  присоединяемого  компонента.  Интересно  заметить,  что  в  примере  (10),  (11) 
употребление  aussi  факультативно,  устранение  этого  компонента  не  ликвидирует 
присоединительные  отношения.  А  в  примере  (12)  его  удаление  полностью  нарушает 
логическую последовательность всего предложения. 
Присоединительные  отношения,  оформляемые  компонентом  aussi,  могут  иметь  и 
другие формальные показатели. Так, в примере:  
(13)  -  Je  venais  justement  lui  annoncer  que,  contre  toute  espérance,  j’avais  réussi  mon 
travail! Il ne repondit rien à ma question, mais il ajouta: 
-  Moi  aussi,  aujourd’hui,  je  rentre  chez  moi...  (Saint-  Exupéry)  nаким  показателем 
является глагол ajouter. Он способствует присоединению-дополнению, так как дополнение 
входит в значение самого глагола ajouter
Следует различать употребление aussi в присоединительном значении внутри одного 
предложения  (см.  приведенные  выше  примеры),  а  также  в  составе  самостоятельного 
предложения:  
(14) Bertille me regarde d’une certaine façon. Salomé aussi, en se polissant les ongles de la 
main droite sur la tranche de la main gauche (Bazin). 
(15)  La misère, la fatigue, le temps et  ces affections qui  vous usent  avec la patience des 
meules douces ont souvent la raison des insurgés. Le succès aussi : c’est même l’arme favorite 
de l’ennemi qui vous absorbe plus volontiers qu’il ne vous combat, afin... (Bazin). 
(16) Bonnafous, j’imagine, qui s’usait à courir le vent, a connu cette sérénité. Guillaument 
aussi dans sa neige (Saint – Exupéry). 
Таким образом, связующая функция наречия aussi налицо: aussi способствует тесной 
смысловой  спаянности  соединяемых  компонентов,  выражая  логико-семантические 
отношения.  Вместе  с  тем,  нельзя  не  указать  и  на  основное  различие  между  собственно 
союзом  et  и  союзным  наречием  aussi.  Aussi,  будучи  наречием,  сохраняет  свою 
самостоятельность:  оно  обладает  более  свободной  позицией  в  пределах  предложения, 
тогда как позиция союза во французском языке фиксирована. 

 
158 
Наречие  aussi,  формально  входя  в  состав  следующего  после  точки  предложения, 
однако является сильным объединяющим моментом. В таких случаях aussi присоединяет 
предложение,  которое  имеет  значение  добавочного  присоединения,  дополнительной 
информации к сказанному ранее, а также значение тождества, идентичности. 
  
 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   22




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет