Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы

 
126 
пересмотреть политику управления активно-пассивными операциями с целью минимизации 
процентного  риска  и  уровня  финансовой  зависимости  от  колебаний  процентных  ставок 
посредством  сокращения  разрыва  между  активами  и  пассивами,  чувствительными  к 
изменению процентных ставок.  
Управление гэпом – основной блок управление активами и пассивами банка на основе 
разрыва  по  объемам  между  чувствительными  к  изменению  процента  активами  и 
чувствительными  к  такому  изменению  пассивами.  На  основе  модели  ситуационного 
управления  гэпом  вырабатываются  стратегии,  позволяющие  диверсифицировать  портфель 
активов,  разработать  специальные  планы  для  каждой  категории  активов  и  пассивов,  и 
учитывать  изменения  денежно-кредитной  политики  Национального  банка  Республики 
Казахстан. 
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ: 
1.
 
Батракова Л.Г. Экономический анализ деятельности коммерческого банка: Учебник 
для вузов. М.: Издательская корпорация «Логос», 2008. 344 с. 
2.
 
Синки  Дж.  Управление  финансами  в  коммерческом  банке.  М.:  ИНФРА,  2006. 
542с. 
3.
 
Гиляровская  Л.Т.,  Паневина  С.Н.  Комплексный  анализ  финансово-экономических 
результатов деятельности банка и его филиалов. Питер, 2005. 240 с. 
4.
 
Беляков  А.В.  Банковские  риски:  проблемы  учета,  управления  и  регулирования.  
М., 2003. 256 с.  
 
 
 
ТҮЙІН 
Kоммерциялық  банктердің  қызметін  экономикалық  бағалау  үшін  ұсынылған  көрсеткіштер 
жүйесі  жасалып  шығарылды,  атап  айтсақ  банк,  қорының  жеткіліктілігі  көрсеткіші,  активтер  мен 
міндеттемелер  сапасының  көрсеткіші,  модель  GAP  -әдісі,  банк  тиімділігі  мен  табысын  факторлық 
талдау. 
 
RESUME 
There  was  developed  a  system  of  the  indices,  suggested  for  the  economic  assessment  of  the 
activities of the commercial bank, i.e. the indices of the stability of the capital of the bank, the indices of 
the  quality  of  the  assets  and  obligations,  the  model  of  the  GAP  –  method,  the  actual  analysis  of  the 
profitability of the bank. 

 
127 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Д.Е. Сатенова 
 
Современное 
состояние развития 
мирового рынка 
нефти в условиях 
глобализации 
 
Глобализация  подразумевает  мировую 
свободу торговли - одну из главных тенденций 
мировой  экономики  ХХI  века.  В  настоящее 
время  нефть  остается  важнейшим  мировым 
энергетическим  ресурсом  и  крупнейшим 
объектом 
международной 
торговли. 
На 
современном 
этапе 
развития 
мирового 
нефтяного 
рынка 
реальный 
спрос 
и 
предложение углеводородного сырья являются 
сбалансированными. 
Растущие 
масштабы 
потребления 
в 
условиях 
глобализации 
сопровождаются  ростом  нефтедобычи,  в  том 
числе  за  счет  «новой»  нефти  из  Казахстана, 
России, Азербайджана, Анголы, Габона. 
Мировая  добыча  нефти  в  2010  году 
составляла  около  3,8  млрд.  т  в  год,  или  30 
млрд.  баррелей  в  год.  Таким  образом,  при 
нынешних  темпах  потребления  разведанной 
нефти хватит примерно на 40 лет (таблица 1), 
неразведанной 
- 
ещё 
на 
10-50 
лет. 
Одновременно растет и потребление нефти, за 
последние  35  лет  оно  возросло  с  20  до  30 
млрд. баррелей в год [1]. 
Общие прогнозные извлекаемые ресурсы 
углеводородного 
сырья 
в 
Республике 
Казахстан составляют 17 млрд. тонн, из них 8 
млрд.  тонн  приходится  на  казахстанский 
сектор Каспийского моря. По подтвержденным 
запасам  нефти  Казахстан  входит  в  число  15 
ведущих  стран  мира.  Казахстан  обладает 
значительными  запасами  углеводородного 
сырья  -  3,3  %  мировых  запасов  (извлекаемые 
запасы нефти составляют 4,8 млрд. тонн) [2]. 
 
 
Таблица 1  Страны с крупнейшими запасами нефти за 2010 год 
 
Страна 
Запасы (тыс.млн. 
баррелей) 
2010 
% от мировых 
запасов на 
2010г. 
Добыча (тыс. 
баррелей в день) 
2010 
На сколько лет 
хватит (запасы/ 
добыча) 
Саудовская Аравия 
264,6 
19,8 
9713 
75 
Иран 
137,6 
10,3 
4216 
89 
Ирак 
115 
8,6 
2482 
127 
Кувейт 
101,5 
7,6 
2481 
112 
Венесуэла 
172,3 
12,9 
2437 
194 
ОАЭ 
97,8 
7,3 
2599 
103 
Россия 
74,2 
5,6 
10032 
20,1 
Ливия 
44,3 
3,3 
1652 
73 
Казахстан 
39,8 
3 
1682 
65 
Нигерия 
37,2 
2,8 
2061 
49 
США 
28,4 
2,1 
7196 
11 
 

 
128 
Канада 
33,2 
2,5 
3212 
28 
Катар 
26,8 
2 
1345 
55 
Китай 
14,8 
1,1 
3790 
11 
Ангола 
13,5 
1 
1784 
21 
Члены ОПЕК 
1024,9 
77,2 
33076 
85 
Все страны 
1333,1 
100 
79948 
46 
BP Statistical review of world energy 2009[1] 
 
Анализируя  таблицу  1,  можно  сделать  вывод,  что  в  настоящее  время  самыми 
большими  запасами  нефти  обладают  Саудовская  Аравия,  Иран,  Венесуэла,  Ирак. 
Совокупные запасы составляют 689,5 тыс. млн. баррелей, или 51,6% от мировых запасов 
нефти. В  условиях глобализации эти государства будут ведущими мировыми державами, 
так  как  энергетические  ресурсы  являются  главными  источниками  жизни  на  земле.  По 
объемам извлекаемых запасов лидируют страны ОПЕК, Саудовская Аравия, Россия, США. 
Этой  5-кой  добывается  в  сутки  более  60000  тыс.  баррелей.  Свои  доказанные  запасы 
первыми,  судя  по  предоставленным  данным,  исчерпают  Китай  и  США.  Экономика  этих 
стран  через  11  лет  будет  зависеть  от  импорта  углеводородного  сырья.  Также  видно,  что 
мирового запаса нефти хватит лишь  в среднем на 46лет.  
По  оценкам  ведущего  экономиста  МЭА  Фатих  Бироль,  мировая  экономика  уже  к 
2030  году  должна  найти  как  минимум  «шесть  новых  Саудовских  Аравий»,  чтобы 
удовлетворить свои потребности в черном золоте. Он  считает, что крупнейшие нефтяные 
месторождения  истощаются  рекордно  быстрыми  темпами,  а  залежи  ископаемых  прошли 
свои производственные максимумы. 
В перспективе все более неустойчиво соотношение прироста мировых запасов нефти 
и мирового потребления.  
 
Таблица 2  Мировой спрос на нефть 2009-2011, в мб/д 
 
Страны 
2009 
2010 
2011 
Африка 
3,2 
3,2 
3,3 
Америка 
29,3 
30,1 
30,4 
Азия/Тихий океан 
26 
27,2 
27,8 
Европа 
15,2 
15,1 
15 
Бывший СССР 
4 
4,2 
4,4 
Ближний Восток 
7,1 
7,5 
7,9 
Итого в мире 
85 
87,4 
88,8 
изм. за год, в % 
-1,3 
2,9 
1,5 
изм. за год, в мб/д 
-1,2 
2,5 
1,3 
По данным МЭА [5] 
 
Как видно из данных таблицы 2, после глобального мирового кризиса спрос на нефть 
возрос в 2010 году по сравнению с 2009 годом (+2,9% или 2,5 млн. баррелей в сутки). В 
перспективе увеличится спрос на углеводородное сырье в 2011 году по сравнению с 2010 
годом (на +1,5% или 1,3 млн. баррелей в сутки). Это прежде всего связано с оживлением 
экономики,  увеличением  численности  населения  на  Ближнем  Востоке.  А  в  США  спрос 
был увеличен после переоценки перспектив спроса на бензин. В итоге мировой спрос на 
нефть  возрос  в  2010  году  до  87,4  млн.  баррелей  в  сутки,  а  в  2011  ожидается  88,8  млн. 
баррелей в сутки[5].  
Спрос на углеводородное сырье в странах ОЭСР на 2011 год увеличится в среднем 
на 0,1 млн. баррелей в сутки.  Тем не менее, суммарный спрос на нефть в странах ОЭСР 
по последним оценкам в 2010 году составил 45,9 млн. баррелей в сутки (+1.1% или +500 

 
129 
тыс. баррелей в сутки при сравнении по годам), ожидается, что в 2011 году он сократится 
(на  -0.5%  или  -230  тыс.  баррелей  в  сутки  по  сравнению  с  2010  г.).  Спрос  на  нефть  в 
странах, не входящих в ОЭСР, увеличивается в среднем на 90 тыс. баррелей в день. Такая 
ситуация  связана  с  более  высокими  показателями  по  спросу  в  Азии:  Китай  увеличил 
потребность при сравнении по годам (на 12.6%) благодаря расширенному использованию 
бензиновых  генераторов,  закрытием  электростанций  на  угле,  а  также  в  сельском 
хозяйстве.  Суммарный  спрос  на  нефть  в  странах,  не  входящих  в  ОЭСР,  составил  в  2010 
году 41.5 млн. баррелей в сутки (+5.0% или +2.0 млн. баррелей в сутки при сравнении по 
годам).  И  по  последним  прогнозам  в  2011  году  -  43.1  млн.  баррелей  в  сутки  (+3.7%  или 
+1.6 млн. баррелей в сутки по сравнению с 2010 г.) [1]. 
В условиях глобализации продолжается экономический рост азиатских стран. Резко 
возросла  их  потребность  в  энергоресурсах  за  счёт  быстрого  увеличения  численности 
населения и чрезвычайно высокой энергоемкости национальных экономик. Одновременно 
там увеличивается разрыв между растущим потреблением и снижающимся производством 
углеводородов. 
Всемирная  торговая  организация  (ВТО)  прогнозирует,  учитывая  текущие  прогнозы 
по росту мирового ВВП, а также стабильность цен на нефть, что экспорт развивающихся 
стран вырастет на 11%, а экспорт развитых стран возрастет на 7,5% в 2011 году. Глава ВТО 
Паскаль  Лами  отметил,  что  мировая  экономика  вступила  в  фазу  восстановления,  но 
признает  опасность  возможности  дальнейшего  роста  цен  на  нефть,  укрепление  или 
ослабление  основных  валют  и  дополнительные  неблагоприятные  факторы  развития  на 
финансовых рынках [4]. 
Мировой спрос на нефть к 2030 году увеличится на 19% по сравнению с показателем 
2010  года  -  с  85,5  миллиона  баррелей  до  102  миллиона  баррелей  в  день,  как  следует  из 
доклада  экспертов  «BP».  За  прошедшие  двадцать  лет  (1990-2010  годы)  ежегодный  темп 
роста спроса на нефть составлял 1,3%, тогда как в 2010-2030 годы он замедлится до 0,9%. 
По  мнению  экспертов  ВР  в  странах,  не  входящих  в  Организацию  экономического 
сотрудничества и развития (ОЭСР), спрос вырастет до 61 миллиона баррелей в день, что 
вдвое  больше,  чем  в  1990  году.  В  Китае  потребление  нефти  к  2030  году  вырастет  на  8 
миллионов  баррелей  по  сравнению  с  уровнем  2010  года  -  до  17,5  миллиона  баррелей  в 
день. Китай сместит США с первого места по потреблению нефти в мире. Удовлетворить 
спрос  помогут  страны-участницы  ОПЕК,  в  которых  добыча  вырастет  на  13  миллионов 
баррелей,  считают  эксперты  BP.  В  частности,  в  Ираке  добыча  вырастет  более  чем  в  два 
раза за двадцать лет - с 2,5 миллиона баррелей в день до 5,5 миллиона баррелей в день. В 
Саудовской Аравии - до 3 миллионов баррелей в день. Поставки из стран, не входящих в 
ОПЕК,  будут  расти,  но  меньшими  темпами,  общий  рост  за  двадцать  лет  составит  4 
миллиона баррелей в день [1]. 
Также  в  представленном  ежемесячном  прогнозе  ОПЕК  повысила  ожидания  спроса 
на  собственную  нефть  на  400  тыс.  баррелей  в  сутки  -  до  29,4  млн.  баррелей  в  сутки. 
Картель считает, что мировой спрос в 2011 году вырастет на 1,2 млн. баррелей в сутки по 
сравнению  с  показателем  2010  года  -  до  87,3  млн.  баррелей.  В  то  же  время  страны,  не 
входящие в ОПЕК, увеличат поставки на 600 тыс. баррелей в сутки (+ 1,1%) по сравнению 
с показателем 2010 года - до 53,4 млн. баррелей в сутки [3].   
В последнем ежегодном докладе  «Прогнозы мировой энергетики» Международным 
энергетическим агентством (МЭА) определён более оптимистичный прогноз по мировому 
спросу на нефть. В 2011 году увеличится мировая потребность в углеводородном сырье на 
360  тыс.  баррелей  в  сутки  -  до  89,1  млн.  баррелей  в  сутки.  Это  на  1,4  млн.  баррелей  в 
сутки  больше  показателя  2010  года.  МЭА  отмечает,  что  если  цена  на  сырье  превышает 
показатель  $95  –  это  реальный  риск  для  экономики.  Для  обеспечения  растущей 
потребности в нефти Организации стран - экспортеров нефти (ОПЕК) придется увеличить 
поставки на 300 тыс. баррелей в сутки и довести их до 29,9 млн. баррелей в сутки [1]. 

 
130 
Казахстан  в  2020  году  войдет  в  число  10  крупнейших  экспортеров  нефти  в  мире. 
Добыча  нефти  в  Казахстане  достигнет  пикового  показателя  в  5,4  млн.  баррелей  в  сутки 
между  2025  и  2030  годами.  В  2009  году  этот  показатель  составлял  1,5  млн.  баррелей  в 
сутки  [6].  В  ближайшие  годы  может  быть  зарегистрировано  значительное  увеличение 
добычи  и  экспорта  нефти  в  регионе  Каспийского  моря  и  к  2035  году  доля  Каспийского 
региона  в  мировом  экспорте  энергоносителей  достигнет  9%,  этого  будет  достаточно, 
чтобы удовлетворить почти весь объем предполагаемой потребности в импорте Северной 
Америки [1].  
В соответствии с данными Агентства по статистике РК экспорт  сырой нефти в 2009 
году достиг 57,2 млн. тонн. Поставки нефти осуществляются в основном в Италию 23,5%, 
Францию 11%, Швейцарию 8,6% [6]. Казахстан вошел в число 10 государств-поставщиков 
углеводородного  сырья  в  Китай  наряду  с  такими  гигантами  как  Саудовская  Аравия, 
Ангола, Иран, Россия, Судан, Оман, Ирак, Кувейт и Ливия. Стратегия развития нефтяной 
отрасли осуществляется в соответствии с Программой по развитию нефтегазового сектора 
РК на 2010-2014 годы. Целевыми индикаторами являются  увеличение объёма добычи до 
85 млн. тонн в 2014 году (111,1% по сравнению с 2009 годом), увеличение объема экспорта 
до 75 млн. тонн (110,1% к 2009 году) [2]. 
По  мнению  казахстанского  ученого  Ашимбаева  М.,  значительное  влияние  на 
процессы глобализации оказала также ограниченность мировых природных ресурсов. Это 
стало  следствием  увеличения  вдвое  численности  населения  земли,  стремительного 
вовлечения  в  хозяйственный  оборот  природных  ресурсов.  Это  во  многом  подталкивает 
ресурсонедостаточные  страны  активно  развивать  и  углублять  сотрудничество  с 
ресурсообладающими странами [7]. 
Анализ  состояния  мирового  рынка  нефти  показывает,  что  в  условиях  глобализации 
многие  государства  исчерпали  свои  запасы,  такие  как  Китай  и  государства  Азиатско-
Тихоокеанского  региона.  В  связи  с  открытием  новых  месторождений,  способных 
удовлетворять возросшие потребности глобальной экономики в углеводородном сырье, на 
мировом  нефтяном  рынке  постепенно  происходит  смена  лидеров.  Казахстан  является  не 
исключением  и  приобретает  весьма  значительную  роль  в  контексте  международного 
нефтегазового бизнеса. 
Казахстан  уже  давно  выдвинулся  на  позицию  страны,  добывающей  и 
экспортирующей  наибольшие  объемы  нефти.  Запасы  углеводородного  сырья 
представляют  Республику  Казахстан,  как  глобальную  мировую  площадку  для 
нефтегазового бизнеса, значимость которой в условиях глобализации растет. 
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ: 
1.
 
International 
Energy 
Agency 
- 
Oil 
Market 
Report 
http://www.petros.ru/rus/worldmarketoil/2010
. 
2.
 
Министерство  нефти  и  газа  Республики  Казахстан.  Программа  по  развитию 
нефтегазового сектора в Республике Казахстан на 2010-2014годы - Астана, 2010. 
3.
 
BP  Statistical  Review  of World  Energy  2010.  Oil.  http://www.bp.com/statitica  /revive. 
2010. 
4.
 
Мировой  спрос  на  нефть...  Агентство  международной  информации  Новости  - 
Казахстан, 19 января 2011. http://www.
newskaz.ru
. 
5.
 
World 
Trade 
Organization-International 
trade 
statistics 
2010 
http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2010. 
6.
 
Топливно-энергетический 
баланс 
Республики 
Казахстан 
2005-2009. 
Статистический сборник. Астана, 2009. 
7.
 
Ашимбаев 
М.С. 
Глобализация: 
сущность 
и 
тенденции. 
http://www.kisi.kz/old/Patrs/Globaliz/12-21-01
Ashimbaev.html. 

 
131 
 
 
ТYЙIН 
Мақалада  2009-2010  жылдар  үшін  әлемдік  мұнай  нарығына  жасалған  талдамалық  шолу 
баяндалған, ол оның ресурстық әлеуетін, қазіргі кездегі жағдайын және жаһандану жағдайындағы 
даму  үрдістерін  қамтиды.  Бұл  мақалада  мұнай  нарығының  маңызды  көрсеткіштері  болып 
табылатын  әлем  елдері  бойынша  мұнай  қорларының  және  өндірудің  әлемдік  көлемі 
қарастырылады.  
Жаһандану  халық  санының  жылдам  өсуіне  және  ұлттық  экономикалардың  аса  жоғары 
энергияны  қажет  етуіне  байланысты  азиялық  елдердің  мұқтаждығына  ықпал  етеді.  Қазіргі 
жағдайда  тұтыну  ауқымының  өсуі  мұнай  өндірудің  есебінен,  соның  ішінде  Қазақстанның, 
Ресейдің,  Әзірбайжанның,  Анголаның,  Габонның  “жаңа”  мұнайының  есебінен  өсуімен  қатар 
жүреді.   
Таяу  онжылдықтың  ішінде  Қазақстанның  әлемдік  мұнай  нарығындағы  әлеуетті  жетекші 
ойыншысы ретіндегі қатысу стратегиясы анықталған. 
 
RESUME 
This article contains an analytical review of the world oil market for 2009-2010, which includes the 
information  about  its  resource  potential,  the  current  state  and  development  trends  in  the  age  of 
globalization.  This  article  discusses  the  world  volume  of  oil  reserves  and  production  in  the  world 
countries, which are important indicators of the oil market. 
The globalization affects the need of the Asian countries for energy resources because of the rapid 
population growth and extremely high energy intensity of national economies. And the increasing rate of 
consumption in modern conditions are accompanied by the increase in the oil production, including due 
to “new” oil from Kazakhstan, Russia, Azerbaijan, Angola and Gabon.  
The  strategy  of  Kazakhstan's  participation  in  the  next  decade as  a potentially  major  player  in the 
world oil market has been defined.  
 
 

 
132 
 
 
 
Педагогика және 
психология 

 
133 
 
Р.А. Медетбекова, 
Б.Д. Сыдықов 
Білім беру жүйесін 
ақпараттандыру 
жағдайында 
мұғалімдердің 
кәсіби 
құзыреттілігін 
арттыру 
ерекшеліктері
 
Қазақстан  Республикасының  «Білім  беру 
жүйесін  ақпараттандыру»  бағдарламасында  былай 
делінген:  «Білім  беру  жүйесін  ақпараттандыру 
ісінің басты мақсаты – заман талабына байланысты 
ақпараттық 
қоғамның 
шарттарына 
сәйкес 
студенттерді  тұрмыстық-қоғамдық  және  кәсіптік 
өмір  салаларына  толық  әрі  тиімді  түрде 
араластыру болып табылады» [1]. 
Білім  беруді  ақпараттандыру  жағдайында 
соңғы жылдары кәсіби-педагогикалық, әдістемелік 
және  ақпараттық-логикалық  құзыреттіліктің  жаңа 
компоненттері анықталып, толықтырылуда. Бұл өз 
кезегінде  мұғалімдердің  кәсіби  ақпараттық-
логикалық  құзыреттілігін  арттыруға  бірден-бір 
себеп болады. Ақпараттық-логикалық құзыреттілік 
ұғымына  арналған  басты  бағыттар  дидактикалық 
нәтижеге  жеткізетін  мұғалімнің  тұлғалық  кәсіби 
шеберлігі, 
оқытудың 
ақпараттық-коммуника-
циялық,  жаңа  педагогикалық  технологияларын 
пайдалана  отырып,  өз  пәнін  оқытуға  теориялық, 
практикалық  және  әдістемелік  дайындықтарының 
үйлесімділігі 
деп 
анықтауға 
болады. 
Ал 
ақпараттық-логикалық құзыреттіліктің компонент-
теріне  тұлғалық,  іс-әрекеттік,  танымдық,  аналити-
калық-синтетикалық  болжау,  жүйелік-іс-әрекеттік 
ыңғай, 
жобалау, 
модельдеу, 
бағдарламалау 
қабілеттерін жатқызуға болады. 
Мұғалімнің  ақпараттық-логикалық  құзырет-
тілігін  кәсіби  дайындық  тұрғысынан  арттыру 
жөнінде  зерттеулердің  тапшылығы  жоғары  оқу 
орындарында  информатика  мұғалімінің  кәсіби 
дайындығының  мақсатын,  педагогикалық  алғы 
шарттарын, әдістерін, құралдарын, оқыту техноло-
гияларын,  әдістемелерін  айқындай  түсіп,  мұғалім-
нің  кәсіби  ақпараттық-логикалық  құзырет-тілігі 
дидактикалық тұрғыда нәтижелі болатын тұлғалық 
кәсіпкерлігінен,  практикалық  іскерлігінен  және  өз 
пәнін  оқытуда  жаңа  педагогикалық  технология-
ларды  қолдану  шеберлігінен  құрылатындығын 
анықтайды. 
Білім  берудің  барлық  буындарында  жаңа 
сапалық 
жетістіктерге 
жету 
педагогикалық 
тәжірибедегі жаңалықтарды қабылдап, оны жұмыс 
барысында  қолданумен  тығыз  байланысты.  Білім 
беруде  компьютерді  және  оның  құралдарын 
пайдалана  бастаған  кезде  оқытудың  жаңа 
ақпараттық технологиялары ұғымы пайда болды.  
Болашақ  мамандарға  қойылатын  қазіргі 
заманғы талап тек таңдап алған мамандығы бойын-
ша  білімі  бар  мамандарды  ғана  емес,  сондай-ақ 
еңбекті аутаматтандыру үшін ақпараттық техноло-
гияларды  қолдануға  қабілетті  маман-дарды  талап 
етеді.   Оқу   үдерісін  ұйымдастыруда  ақпараттық 

 
134 
технологияларды қолдану қазіргі оқыту әдістерінің ерекше белгісі болып табылады.  
Қазақстан  Республикасындағы  білімді  ақпараттандыру  жүйесін  әрі  қарай  дамытуда 
негізі  ақпараттық  ресурстар  болып  табылатын  оқытуға  арналған  бағдарламалық 
құралдарды дайындамай жүзеге асыру мүмкін емес. Олардың атқаратын қызметтері және 
ауқымы да өте кең және оған мыналар жатады: автоматтандырылған және сараптамалық 
жүйелер, электрондық оқулықтар және мультимедиялық бағдарламалық құралдар. 
Қазіргі  таңда  ғылым  мен  техниканың  даму  қарқыны  оқу-ағарту  саласының  оқыту 
үдерісіне жаңа технологиялық әдістер мен қондырғыларды кең көлемде қолдануды қажет 
етуде. 
Информатикаға ғылым ретінде дамудың жылдам қарқыны тән. Бұл туралы мысалы 
мыналар куәлік бере алады: 

 
телекоммуникация  құралдарының  қазіргі  деңгейі,  соңғы  жылдары  өз  желісі 
арқылы бүкіл әлемді дерлік қамтып отыр; 

 
өткен ғасырдың 50-60 жылдары негізінен бағдарламалау тілдерін (Fortran, Algol, 
PL,  Cobol  және  т.б.)  нақты  есептерді  жеке  компьютерде  шешу  үшін  қолдану  мәселесі 
қарастырылса,  қазіргі  кезде  басты  назар  автоматтандырылған  жобалау  құралдарын 
жасауға  және  бағдарламалық  жүйелерге  бөліп  берілген  желілер  мен  МҚБЖ-де  тиімді 
жұмысын қамтамасыз етуге аударылып отыр; 

 
әртүрлі  категориядағы  қолданушылар  үшін  мүмкін  болатын,  өз  кәсіби  іс-
әрекетінде кәсіби басқарудан - оқулық бағытындағы және т.б. ақпараттық технологиялар 
құралдарының дамуы. 
Аталған бағыттарды жүзеге асыру үшін оқу үдерісіне жаңа сипат беріп, оқу сапасын 
арттыру,  білім  берудің  жаңа  үлгілерін  енгізу  қажет.  Ол  біздің  көзқарасымыз  бойынша, 
болашақ мұғалімдерге ақпараттық технология құралдарына оқыту мазмұнын ақпараттық-
логикалық  жобалау  негізінде  білім  бере  отырып,  ақпараттық  технологиялар  құралдарын 
жасау  икемділіктерін  қалыптастыруға  дайындау  болып  табылады.  Бұл  ғасыр  –  ақпарат-
тандыру  ғасыры.  Осыған  орай,  оқытушының  алдына  қоятын  мақсаты  ақпараттандыру 
технологиясы  дамыған  заманда  мемлекетіміздің  болашағы  студенттерге  заман  талабына 
сай білім беру.  
Сондықтан  біз  ақпараттық  технологиялардың,  ғылыми-техникалық  прогрестің, 
жетістіктеріне қарай жаңа ақпараттық қоғам туралы, сонымен бірге жаңа өркениетке, яғни 
ақпараттық  өркениетке  өту  туралы  айтамыз.  Мұндай  пікірлердің  негізі  техникалық, 
жаратылыстану  және  қоғамдық  ғылымдардың  интеграциясының  нәтижесі  болатын 
ақпараттық  қоғам  дамуының,  ақпараттық  өркениеттің  алғы  шарттары  болады.  Мұның 
нәтижесінде  жеке  тұлғаның  дүниеге  көзқарасы  түбірлі  өзгеріске  ұшырап,  дүние  туралы, 
адамның  өзі,  оның  дүниедегі  орны,  өмірінің  мән-мағынасы  мен  құндылықтар  жүйесі 
туралы  мүлде  жаңа  ойлар  туғызып,  бүкіл  адамзаттың  болашағы,  тағдыры  туралы  жаңа 
идеяларға әкеледі. 
Көптеген зерттеулерде информатика – жылдам (өте тез) қарқынмен дамып отырған, 
бірмәнді анықтауға қиын болатын жаңа бағыт ретінде атап көрсетіледі [2]. 
Информатиканың  [2,  86]  еңбекте  келтірілген  анықтамасы  ғылымның  дамуының 
қазіргі  бет  алысына  және  жағдайына  негізделген  және  көптеген  ғалымдардың  пікірімен 
келіседі:  «...  информатиканы,  ақпараттық  үдерістерді  және  оның  автоматтандыру 
әдістерін  есептеу  техникасы  мен  байланыс  құралдарының  замани  аппараттық-
бағдарламалық  құралдарының  негізінде  оқып-үйренетін  ғылым  мен  техниканың  бір 
саласы ретінде анықтаймыз». 
Ақпараттық  технологиялар  информатиканың  құрамдас  бөлігі  болып  табылады. 
Ақпараттық технологиялар ақпараттық қоғамның мүшелерін (бағдарламашыларды немесе 
әртүрлі деңгейдегі қолданушыларды) есептеу ортасына ену мүмкіндігін қамтамасыз етеді. 
Ақпараттық  технология  деп  «ұйымдасқан  басқару  жүйелеріне  ендірілетін,  мәлімет-
терді  өңдеудің  жаңа  құралдары  мен  әдістерінің  жиынтығы»  түсіндіріледі.  Олар  толық-

 
135 
қанды біртұтас технологиялық жүйе құрайды және ақпараттық өнімді (мәліметтер, пікір-
лер,  білімдер)  өте  аз  шығынмен  мақсатқа  сай  құру,  тасымалдау,  сақтау  және  бейнелеуді 
ақпараттық технология дамитын әлеуметтік ортаның заңдылықтарына сәйкес қамтамасыз 
етеді. 
В.А.  Извозчиков  еңбегінде  ақпараттық  технология  «ақпаратты  өңдеу  үшін  адамдар 
қолданатын технологиялық элементтердің жиынтығы» ретінде анықталады [3]. 
Ақпараттық  технологиялар  берілген  пән  саласының  терминдері  арқылы  есепті  қою 
және шешу  мүмкіндігін қамтамасыз етуі  тиіс. Бұл кезде есепті  қоюшы ретінде (мұғалім, 
бағдарламашы),  яғни  бағдарламалық  қамсыздандыруды  жобалау  бойынша  маман  және 
қолданушы бола алады. 
Басқа еңбектерге сәйкес ақпараттық  технологияның мақсаты қолданушының талап, 
сұраныстарына  сәйкес  ақпараттық  өнімді  сапалы  түрде  қалыптастыру  және  қолдану 
болып табылады [2; 3; 4; 5; 6]. 
Ақпараттық  технологияны  іске  асыру  ақпараттық  технологияның  құралдарына 
сүйенеді.  АТ  құралдары  ретінде  мыналар  ұсынылады:  математикалық  (математикалық 
модельдер),  техникалық  (есептеу  машиналары  және  бағдарламалық  қамтамасыз  ету), 
алгоритмдік  (математикалық  құралдарды  іске  асыру  алгоритмдері),  ақпараттық 
(мәліметтер қоры және банкі, білім қоры), әдістемелік құралдар (әдістемелік материалдар, 
сипаттау, құрылым, құжаттар) [2, 102]. 
Біздің зерттеуіміз ауқымында ақпараттық технология құралдары термині жалпылама 
түсіндіріледі,  яғни  жоғарыда  аталған  АТ  құралдарының  өзара  байланысы  мен  өзара 
әрекетіне  негізделетін,  нақты  есептер  жиынтығын  шешу  үшін  арналған  және  мұғалім 
өзінің кәсіби іс-әрекеті аймағында қолдана алатын құрал болып табылады. 
Біздің  елімізде  қоғамды  ақпараттандыру  жағдайы  бойынша  білімді  қайта  құру 
үдерісінің  негізін  қалыптастыратын  білімді  ақпараттандырудың  тұжырымдамасы 
жасалған [7]. 
Жоғары  білім  беру  үдерісінде  ақпараттық  технологиялардың  құралдарына  оқыту 
мазмұнын  ақпараттық-логикалық  жобалау  негізінде  болашақ  мұғалімдерді  дайындаудың 
тұжырымдамасын  жүзеге  асыру-ұзақ,  әрі  күрделі  үдеріс  және  ол  келесі  кезеңдерден 
тұрады: 
1)  арнайы  пәндерді  оқыту  үдерісінде  қолданылатын  ақпараттық  технологиясының 
құралдарын  игеруге  және  оны  жасауға;  кәсіби  білім  беру  мазмұнында  оқу  жұмысын 
ұйымдастыру түрі мен жаңа әдістерін игеру туралы зерттеу жұмыстарын жүргізу; 
2)  дәстүрлі  оқу  пәндерін  оқытуда  қолданылатын  ақпараттық  технологияның 
құралдарын  жасау  және  оны  белсенді  түрде  оқу  үдерісіне  енгізу;  осының  негізінде 
педагогтердің  оқу  жұмысының  жаңа  әдістері  мен  ұйымдастыру  түрін  жалпылама  игеру; 
білім беру мазмұнын, оқу-тәрбие жұмысы әдістері мен дәстүрлі формасын түбегейлі қайта 
қарастыру, оны оқу-тәрбие үдерісінде практикалық жүзеге асыру; 
3)  үздіксіз  білім  беру  мазмұнын  оның  барлық  деңгейінде  түбегейлі  қайта  құру; 
ақпараттық  технология  құралдарын  қолдануға  сәйкес  келетін  білімді  ақпараттық-
логикалық жобалау негізінде оқытудың әдістемесін толықтыру. 
Ақпараттық-логикалық жобалау – бұл білім беру жүйесін түрлендіру негізінен орын 
алатын  ақпараттық  технологиялардың  дамуы  мен  қағидаларының  заманауи  үдеріске 
сәйкес келетін құралдарымен оқыту мазмұнын тиімді қорытындылау мүмкіндігін беретін 
аппарат.  
Білім беру жүйесін ақпараттандыру жағдайындағы басты міндеттердің бірі заманауи 
АТ  құралдарын  кәсіби  тұрғыда  меңгерген  мұғалімдердің  ақпараттық-логикалық 
құзыреттілігін  жетілдіру  және  берілген  пән  саласынан  студенттер  мен  оқушыларды 
қажетті білімдермен қамтамасыз ету болып табылады. 
АТ  құралдарына  оқыту  оларды  оқыту  үдерісінде  әртүрлі  пәндерде  қолдану, 
мұғалімдердің құзыреттілігін арттыру мәселелері бойынша көптеген еңбектерге  жүргізіл- 

 
136 
ген талдаулар келесі тұжырымдарды жасау мүмкіндігін береді: 
1.
 
АТ  құралдарын  оқыту  мен  оларды  оқыту  үдерісінде  қолдануға  байланысты 
сұрақтарға ауқымды назар аударылады; олардың құрал ретінде оқыту үдерісінің тиімділігі 
мен  сапасын  көтерудегі  үлкен  орны  ескеріледі;  АТ  оқыту  құралы  ретіндегі  мәнділігін 
объективті тұрғыда анықтайтын алғышарттар сипатталады. 
2.
 
Қазіргі  кезде  ақпараттық  технологиялардың  оқыту  құралы  ретіндегі 
бағдарламалау  негіздерінің  мүмкіндіктері  толық  көлемде  қолданылмайтындығы 
ескеріледі,  олардың  мүмкіндіктеріне  баламалы  емес  және  осындай  жағдайдың  себептері 
қарастыралады. 
3.
 
Ақпараттық  технологиялардың  қарқынды  дамуы  жағдайында  олардың 
құралдарына  тиімді  оқытуға  қабілетті,  жоғары  және  орта  білім  беру  бойынша  білікті 
мұғалімдерді дайындау мәселесі қарастырылады. 
4.
 
Аталған мәселелерді шешу мүмкіндігін беретін ыңғайлар ұсынылады. 
Бұл  аталғандардан  шығатыны,  жоғары  оқу  орындарында  болашақ  мұғалімдерді 
кәсіби  дайындау  үдерісінде  және  мұғалімнің  өз  іс-тәжірибесінде  заманауи  ақпараттық 
технологияларды оқу үдерісінде қолдануы оқу пәндерінің сапасының артуына алып келеді 
және осыған байланысты оқытудың жаңа формалары мен тәсілдерін қарастырудың және 
мұғалімдердің  АТ  құралдарын  қолданудың  психологиялық-педагогикалық  аспектілерін 
қарастыратын нақты ғылыми зерттеулердің қажеттігі; оқу курстарына интеграцияланатын 
жоғары  сапалы  бағдарламалық  қамсыздандыруды,  яғни  –  оқыту  және  өзіндік  оқыту 
үдерісінде  кез-келген  жастағы  білімгерге  икемді  болатын  ашық  компьютерлік  оқу 
жүйелерін жасау; пәндік салада болып жатқан өзгерістерге сәйкес жеңіл икемделетін АТ 
құралдары бойынша оқу курстарын жасаудың өзектілігі артады. 
 

жүктеу/скачать 2,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: