Ғылым ретіндегі Қазақстан тарихының мақсат, міндеттері және оны зерттеудің өзектілігі
Түркі кезеңінің ғалымдары мен ойшылдары. Әбу Насыр әл-Фараби, М.Қашқари, Қожа Ахмет Иассауи, Ж.Баласағұни және т.б
жүктеу/скачать 491,12 Kb.
|
тарих
- Бұл бет үшін навигация:
- Махмуд Қашқари ілімінің тарихи маңызы (1030-1090)
- Қожа Ахмет Йассауи
- Жүсіп Баласағұни, Жүсіп Хас Хажиб Баласағұни
| 25. Түркі кезеңінің ғалымдары мен ойшылдары. Әбу Насыр әл-Фараби, М.Қашқари, Қожа Ахмет Иассауи, Ж.Баласағұни және т.б.
ӘбуНасырӘл-Фараби (870-950ж.) - әлемгеәйгілі ойшыл, философ, социолог, математик, физик, астроном, ботаник, лингвист, логика,музыка зерттеушісі. әл-Фараби - Аристотельден кейінгі ойшыл, кемеңгер философ. Ертеде ж/е орта ғасырда философиялық ж/е медициналық білім бірімен-бірі тығыз байланысты болған. Әл-Фарабидің медицина ғылым/ң теориялық мәселе/н терең білгендігі оның еңбек/нен белгілі. Әл-Фараби өмір сүрген заманда жаратылыстану ғылымының дамыған саласының бірі медицина болды. Оны сол кезде «емдеу шеберлігі ғылымы» д.а. Ол «Медицинаның міндеті - тек адам ауру/ң себеп/н анықтап қоймай, адамның денсаулығын сақтау жол/н, ауруды жою жағын да зерттейді» - деп көрсеткен. Әл-Фараби - артына ірілі-ұсақты 150- ге жуық ғылыми еңбек қалдырған данышпан. Жаратылыстануға катысты «Адам ағзасындағы мүше/», «Жануар/ ағзасындағы мүшел/ң кұрылысы мен қызметі» ж/е т. б. еңбек/ жазған.Әбу Наср Әл-Фараби — түркі ойшыл/ң ең атақтысы, ең мәшһүрі, “Әлемнің 2-ұстазы” атанған ғұлама. Махмуд Қашқари ілімінің тарихи маңызы (1030-1090) Махмудтың толық аты-жөні Махмуд абы Хусейн ибн Мухаммед Қашқари. Ол кезде арабша білім алған түрік/ сол кездің салтымен өз фамилиясын туған жерінің атымен атаған. Әкесі Қашқарда туып-өсіп, соның тұрғыны болғанымен, өмірінің көп кезеңін Баласағұн қаласында кешкен. Атақты ғалым осы Баласағұн қаласында туған. Махмуд Қашқаридың атын бізге, біздің заманымызға жеткізген оның ұлы мұрасы ''Диуани лұғат-ат-түрк''. Сондықтан Қашқари жайындағы, оның тарихи ерлігі жайындағы мәселені - сол еңбегі, оның мәні мен маңызы, онда сөз болған шешуін тапқан ғылымдық мәселе/ден бөлектеп қарауға болмайды. Осы екеуін бірлікте алып, жарыстыра әңгімелегенде ғана бұдан тоғыз жүз жылдай бұрын өмір сүрген, еңбек еткен ұлы ғалымның нағыз бейнесін еске аламыз. Қожа Ахмет Йассауи - түркі халық/ң, соның ішінде қазақ халқының, байырғы мәдениетінің тарихында айрықша орыны бар ұлы ақын, пәлсапашы Ахмет Иассауи-түркі тілдес халық/ң орта ғасыр/ғы аса көрнекті ақыны, есімі ислам әлеміне таралған ойшыл қайраткер. Ақын мұсылманшылық қағида/н барлық адам/ға өз өлең/мен түсіндіре жазған танымал философ. Оның «Диуани Хикмет», «Мират ул-Кулуб», «Пақырнама» атты туынды/ы көне түрік тілінде жазылғандықтан, жергілікті халыққа түсініктілігі арқасында талай мәрте қайта көшіріліп, бірнеше рет басылған. Бұл кітап/ терең мұхиттің түбінен нұр шашқан асыл қазына. Сол кітап/нда 7 жасында Арыстанбабты кездестіріп, ол кісі «өзіне Мұхаммед пайғамбардың аманат етіп берген құрмасын тапсырғанын», - жырлаған. Сол себепті 63 жасқа келгенінде Пайғамбарымыздың осы жасында қайтыс болғанын ойлап жер бетінде өмір сүруді жөн көрмеді. Жер астында бір бөлме жасатып, өмірінің соңына дейін осы жер асты бөлмесінде шәкірт/не дәріс беріп, ғибадатпен өткізді. 125 жасында қайтыс болған. Кесенесі Әмір темір бұйрығымен Түркістан қаласында тұрғызылған, әлемдегі ең әсем ғимараттың бірі болып саналады. Бертінде Иассауи түрік халық/ының рухани атасына, ал кесенесі түрік дүниесі зиарат ететін кіші меккеге айналды.Жүсіп Баласағұни, Жүсіп Хас Хажиб Баласағұни - ақын, ойшыл, ғалым, мем-т қайраткері.Баласағұнидің есімі әлемдік әдебиет пен мәдениет тарихында "Құтадғу білік" дастаны арқылы қалды. Жүсіп Баласағұни бұл дастанын хижра есебімен 462 жылы, қазірғі жыл санау бойынша 1070 жылда жазып бітірген. Дастанды "хандардың ханы" – Қарахан/ әулеті мем-тінің негізін салушы Сатұқ Боғра ханға тарту етеді. Сол үшін хан өз жарлығымен Жүсіп Баласағұниға "хас хажиб" -деген лауазым берген. Дастанның бізге жеткен 3 нұсқасы бар. 1-шісі Герат қаласындағы 1439ж көне ұйғыр жазуымен жазылған, қазір ол Вена қаласындағы Корольдік кітапханада сақтаулы, 2-шісі 14 ғ-дың 1-жартысында Египетте араб әрпімен (Каирдың Кедивен кітапханасы қорында) көшірілген. Ал Наманған қаласынан табылған 3-ші нұсқа 12 ғасырда араб әрпімен қағазға түсірілген. Бұл қолжазба Ташкенттегі Шығыстану институттының қорында сақтаулы тұр. Ғалым/ осы 3 көшірме нұсканың әрқайсысына тән өзіндік ерекшелік/ді жинақтай отырып, "Құтты білік" дастанының ғылымының негізделген толық мәтінін жасап шықты. жүктеу/скачать 491,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|