Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады

 

352 

 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Альмухамбетова Б.Ж.

 

Аймақтық инновациялық саясатты жүзеге асыру мәселелері

 

 

 

Аймақтардың  инновациялық  потенциалын  талдау  және  бағалау  келесі 

көрсеткіштер арқылы жүргізілді: 

-

 

ғылыми ұйымдардың дамуы мен жағдайының көрсеткіштері; 

-

 

аймақтар деңгейінде инновациялық қызметті қолдану көрсеткіштері; 

-

 

технологиялық инновацияға жұмсалған қаржыландыру көлемі; 

-

 

өнеркәсіп кәсіпорындарының инновациялық өнім көлемі; 

-

 

инновациялық қызметтің қорытындысы. 

Қазақстанда  ғылыми  зерттеулерге  өте  аз  шығындар  жұмсайды,  басқа 

елдердің ЖҰӨ-імен

 

 салыстырғанда 0,3% ғана құрайды. Бірақ тенденциялық 

даму  көрсеткіштері  абсалютті  және  қатыстылық  түрде  орын  алады. 

Ұйымдардың  ғылыми  капиталға  жұмсаған  шығындары  айрықша  дамуын 

көрсете  алады.  Ғылыми  ұйымдардың  саны  уақытына  қарай    көбейген,  сол 

арқылы  зерттеушілердің  саны  да  көбейді.  Орта  жылдық  көрсеткіштер 

бойынша ғылыми ұйымдардың бағасы  өсуде. 

2-кестеде  облыстар  бойынша  технологиялық  инновацияға  жұмсаған 

шығындар  көлемі  туралы  мәлімет  көрсетілген.  Кестеде    технологиялық 

шығындардың  көпшілігі  мына  аймақтарда  шоғырландырылған:  Шығыс 

Қазақстан,  Қарағанды,  Ақтөбе,  Павлодар  облыстары  және  Алматы  мен 

Астана  қалалары.  Басқа  аймақтарда  технологиялық  инновацияға  қаржы 

болғанымен, өнімдік инновацияға деген қаржылар өте төмен. 

 

Кесте  2.    Қазақстан  аймақтарында  технологиялық  инновацияға  жұмсалған 

шығындар, млн.тенге, 2006-2009 жж. 

 

2006 

2007 

2008 

2009 

2009ж. 2006 

ж. % 

қатынасы 

Қазақстан 

Республикасы 

79985,9 

83523,4 

113460,1 

122321,1 

148,1 

Ақмола 

2011,7 

2152,2 

1688,8 

129,0 

6,4 

Ақтөбе 

5681,6 

4705,3 

14047,3 

9398,0 

165,4 

Алматы 

1900,1 

1391,9 

1222,7 

26,7 

1,4 

Атырау 

895,4 

5336,1 

311,1 

180,7 

20,1 

Батыс Қазақстан 

298,7 

354,2 

2341,0 

1328,0 

4,4 есе 

Жамбыл 

1744,7 

1746,6 

1752,9 

2367,4 

135,7 

Қарағанды 

21454,4 

21065,9 

10912,0 

19165,3 

89,3 

Қостанай 

351,0 

2298,4 

5810,2 

1632,3 

4,6 есе 

Қызылорда 

35,6 

200,4 

190,0 

333,3 

9,3 есе 

Маңғыстау 

8012,1 

2651,8 

933,4 

7614,3 

95,0 

Оңтүстік Қазақстан 

2148,6 

2427,7 

2603,7 

1367,9 

63,6 

Павлодар 

375,8 

1405,7 

24568,5 

20368,5 

54,2 есе 

Солтүстік Қазақстан 

34,8 

13811,5 

72,9 

1320,3 

37,9 есе 

Шығыс Қазақстан 

7464,4 

3760,1 

9449,6 

37133,6 

4,9 есе 

Астана қаласы 

5395,0 

4867,2 

1021,1 

1668,9 

30,5 

Алматы қаласы 

9285,1 

8811,0 

6598,1 

9425,9 

101,8 

Ескерту. ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері негізінде құрастырылған, 2010 ж. 

 

 

 

353 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Альмухамбетова Б.Ж.

 

Аймақтық инновациялық саясатты жүзеге асыру мәселелері

 

 

 

Бүгінгі  күнде  елімізде  жаңа  технологиялар  мен  пайдаланылған  жаңа 

технологиялар  көлемі  ұлғаюда.    Аймақ  деңгейінде  жаңа  технологияларды 

құрастыру  және  пайдалану  көрсеткіші  бойынша  жоғары  жетістікке  жеткен  

Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар, Оңтүстік Қзақстан облыстары және 

Алматы қаласы.  

Ұйымдардың  пайдаланылған  жаңа  технологиялардың  дәрежесі  2  есе 

артты, ал жаңа технологияларды қолдану қысқарды (кесте 3). 

Отандық  кәсіпорындардың  бүгінгі  күндегі  инновациялық  қызметті 

қолдану  дәрежесі  күн  санап  артып  келеді.  Жалпы  аймақтар  деңгейінде 

кәсіпорындардың инновациялық белсенділігін қарастыратын болсақ,  жоғары 

инновациялық белсенділікке Алматы, Астана қалалары, Қарағанды, Жамбыл 

облыстарының  кәсіпорындары  жоғары  дәрежеде  пайдаланып  отырғанын 

көруімізге болады (кесте 4). 

 

Кесте 3 - Қазақстан және оның аймақтарында құрастырылған және пайдаланған 

жаңа технологиялар 2008-2009 жж. 

 

Жаңа 

технологияны 

құрастырған 

ұйымдар саны 

Құрастырыл 

ған жаңа 

технологиялар, 

саны 

Жаңа 

технологияларды 

пайдаланған 

ұйымдар саны 

Пайдаланған жаңа 

технологиялар 

саны 

2008 

2009 

2008 

2009 

2008 

2009 

2008 

2009 

Қазақстан 

Республикасы 

135 

124 

506 

578 

110 

84 

196 

245 

Ақмола 

3 

4 

5 

8 

12 

8 

17 

15 

Ақтөбе 

3 

5 

11 

10 

21 

13 

30 

25 

Алматы 

8 

9 

8 

13 

3 

12 

6 

9 

Атырау 

- 

- 

- 

 

1 

3 

2 

3 

Шығыс 

Қазақстан 

12 

13 

51 

67 

3 

6 

34 

33 

Жамбыл 

5 

4 

18 

12 

2 

1 

3 

2 

Батыс 

Қазақстан 

3 

3 

6 

4 

3 

5 

4 

5 

Қарағанды 

6 

5 

39 

31 

6 

9 

10 

12 

Қостанай 

10 

11 

20 

6 

9 

7 

10 

9 

Қызылорда 

2 

3 

7 

9 

- 

1 

- 

1 

Маңғыстау 

1 

1 

5 

1 

7 

6 

13 

6 

Павлодар 

3 

2 

61 

47 

3 

5 

4 

8 

Солтүстік 

Қазақстан 

1 

2 

1 

3 

1 

3 

1 

3 

Оңтүстік 

Қазақстан 

17 

15 

83 

61 

6 

8 

10 

13 

Астана қаласы 

3 

4 

24 

5 

3 

2 

7 

2 

Алматы 

қаласы 

52 

56 

167 

171 

30 

43 

45 

68 

Ескерту – ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері негізінде құрастырылған, 2010 ж. 

 

Қазақстанда кәсіпорындардың қаншалықты инновациялық белсенділігін 

Ұлттық статистика агенттігі жылдық көрсеткіштерін анықтап отырады және 

аймақтардағы   барлық    кәсіпорындарының    инновациялық    қарқынын

  

 

354 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Альмухамбетова Б.Ж.

 

Аймақтық инновациялық саясатты жүзеге асыру мәселелері

 

 

 

көрсетеді.  Қазақстанда  инновациялық  белсенділік  төмен  дәрежеде  екенін 

мәліметтерде  көрсетілген.  Инновациялық  белсенділік  үш  аймақта  ғана  5%-

дан жоғары, олар Жамбыл облысы, Қарағанды облысы мен Алматы қаласы. 

Қазіргі  таңда  өндірістік  өнімнің  шығарылуында  инновациялық  өнімінің  

көп  үлесі    Ақмола  және  Қарағанды  облыстарында    шығарылады.  Ақтөбе, 

Атырау,  Батыс  Қазақстан,  Қостанай,  Қызылорда    және  Маңғыстау 

облыстарында    инновациялық  өнімін  өндіру    төмен  дәрежеде.    Басқа 

аймақтарда  инновациялық  өнімнің  үлесі  2%-дан  5%-ға  дейін  ғана,  бұл  өте 

төмен көрсеткіш. Жалпы елдермен салыстырғанда 2,4% ғана көрсетеді [2.62].  

 

Кесте 4. ҚР аймақтары кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі, % 2009 ж. 

 

2005 

2006 

2007 

2008 

2009 

2009ж. 2005ж. 

қатынасы 

Қазақстан 

Республикасы 

3,4 

4,8 

4,8 

4,0 

4,3 

1,7 

Ақмола 

1,5 

2,2 

2,1 

1,2 

1,8 

1,0 

Ақтөбе 

4,6 

6,0 

5,6 

4,1 

4,7 

0,9 

Алматы 

2,2 

2,9 

2,1 

1,9 

2,3 

0,2 

Атырау 

1,0 

7,8 

3,7 

2,7 

2,9 

2,2 

Батыс Қазақстан 

2,2 

2,1 

4,9 

4,9 

3,8 

2,9 

Жамбыл 

5,7 

6,6 

8,8 

6,0 

7,1 

3,3 

Қарағанды 

4,5 

6,4 

6,1 

6,5 

6,5 

2,3 

Қостанай 

1,4 

1,9 

2,5 

2,0 

2,4 

0,8 

Қызылорда 

1,2 

2,4 

2,4 

3,0 

2,8 

1,7 

Маңғыстау 

2,5 

3,2 

2,3 

1,9 

2,6 

-2,6 

Оңтүстік Қазақстан 

2,3 

2,5 

2,8 

2,4 

2,3 

1,0 

Павлодар 

2,8 

7,2 

8,1 

3,6 

5,3 

0,2 

Солтүстік Қазақстан 

1,9 

2,1 

2,2 

2,5 

2,3 

1,1 

Шығыс Қазақстан 

4,1 

6,8 

5,6 

4,3 

4,2 

1,1 

Астана қаласы 

1,5 

2,8 

3,0 

1,8 

2,8 

1,4 

Алматы қаласы 

5,5 

6,3 

7,2 

6,4 

6,9 

2,8 

Ескерту – ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері негізінде құрастырылған, 2010 ж. 

 

Ел 

аймақтарының 

экономикалық 

жаңарудың 

инновациялық-

технологиялық  әлеуетіне  талдау  жасау  арқылы  мынадай  қорытындыға 

келеміз:  ЖҰӨ-нің  ғылымға  деген  шығынының  үлесінің  аз  болуы;   

зерттеушілер  санына  қарағанда  зерттеу  ұйымдарының  саны  тез  өсуде;  

мемлекеттік  ұйымдарда  жұмыс  жасайтын  зерттеушілердің  үлесі  азаюда;  

ғылыми  сфераға  деген  инвестиция    өсуде,  ғылымға  жас  кадрлардың  келуін 

қамтамасыз  етуде;  Қазақстанда  пайдаланылған  технологияға  қарағанда  

шығарылатын  технология  артуда;  кәсіпорынның  инновациялық  белсенділігі 

өте төмен; барлық өндірістік өнімінің шығарылуында инновациялық өнімнің  

үлесі төмен. 

Аймақтық  инновациялық  саясат  біздің  ойымызша  келесідей  мақсаттар 

жиынын орындау қажет: 

-  жоғары  технологиялық  деңгейдің  аймақтық  орталықтарын  дамыту 

негізінде жаңа технологиялар сферасына жарып өту стратегиясы; 

 

355 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Альмухамбетова Б.Ж.

 

Аймақтық инновациялық саясатты жүзеге асыру мәселелері

 

 

 

- аймақтағы кәсіпкерліктің тәуекелді  формаларын марапаттау; 

- аймақтың өнеркәсіптік-өндірістік сферасына дамыту және жандандыру; 

-  инновациялық  қызмет  көрсетулер    нарығының  ифрақұрылымын 

қалыптастыру. 

Қорыта  келе,  Қазақстан  Республикасының  аймақтық  деңгейінде 

құрылған мемлекеттік және аймақтық  бағдарламаларды жасау және орындау 

жөніндегі  инновацияларды,  кәсіпкерлікті  қолдау,  инновациялық  сферадағы 

кәсіпкерлікті  дамыту  қорларының  арасында  өзара  қатынасу  механизмі  

жетілмеген.  Аймақтық  деңгейде  инновациялық  саясатты  орындау  үшін 

ғылыми-техникалық  сферадағы  кіші    кәсіпкерлікті  қолдау  қорларын  құру 

қажет.  Бұл    қордың  өкілдері    болып    биліктің    жергілікті,  аймақтық 

органдарымен    бірге    кәсіпорындар,  ұйымдар,  соның  ішінде  қоғамдық 

ұйымдар да болуы  қажет. Олар аймақ  территориясында және тыс жерлердегі 

өндірісті  дамытуда,  әлеуметтік,  экологиялық  жағдайды  жақсартуда 

ынталылық танытады. 

Мұндай  қорлардың  функциясы  инновациялық    кәсіпкерлікті,  атап 

айтқанда,  шаруашылық  субъектілерді  қаржылық,  материалды-техникалық, 

ұйымдастырушылық-әдістемелік  қолдауды,  отандық  және  шетелдік 

инвестициялар  мен  несиелерді  тартуды    дамытудың    республикалық  және 

аймақтық  бағдарламаларын  орындауға қатысу  болуы қажет. 

АҚШ, Батыс Еуропа мемлекеттері сияқты дамыған  елдердің тәжірибесін 

ескере  отырып,  аймақтық    деңгейде  биліктің  жергілікті    органдарының 

қатысуымен тәуекелділік (венчурлық) капитал қорын құру қажет.  Аймақтық 

венчурлық  қорларды жергілікті   бюджет    құралдарынан, жеке компаниялар, 

фирмалар,  корпорациялар,  қоғамдық  ұйымдар,  еркін  құрбандықтар, 

жинақтаушы    зейнетақы  қорларын    қалыптастыру  қажет.  Осындай    жолмен 

үлкен  потенциалға    ие  кіші  ғылыми  сыйымды  фирмаларды  тартуға  болады. 

Ғылым  мен  техника  бойынша    басқарама  ірі  ұлттық  бағдарламаларды  

өңдейді және орындайды. 

Аймақтың  инновациялық  саясатын    жүзеге    асыру  жақсы    дамыған 

институтционалды  құрылымға  негізделе  отырып,  мемлекет  пен  жеке 

бизнестің тығыз өзара байланысында  жүруі қажет. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР 

 

1.

 

Кусаинов М. Стратегические приоритеты развития Казахстана до 2010 и 2030 года // Экономист. 

– 2007. - №11. – С. 17-24. 

2.

 

Қазақстанның  2009  жылғы  ғылымы  және  инновациялық  қызметі.  Статистикалық  жинақ.  

Астана, 2010. 

 

 

 

 

 

356 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

 

А.М.КОКЕБАЕВА   

кандидат экономических наук, 

  профессор МКТУ им. А.Ясави    

 

ТЕНДЕНЦИИ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ СТРАТЕГИЧЕСКИХ ОТРАСЛЕЙ   

Мақалада  стратегиялық    салалардың  қызмет  етуінде  орын  алатын  теріс  факторлар:  жеке 

меншікке  аудару,    жеткіліксіз    дәрежедегі  ашықтылық,  инвестициялық  ресурстардың 

 

жетіспеушілігі сипатталған.  

 

Negative  tendencies  in  the  activity  of  strategic  branches:  transmission  into  private  property, 

insufficient level of transparency and limited nature of investment resources have been characterized in this 

article. 

Система    государственного  регулирования    деятельности    предприятий 

стратегических  отраслей  в  казахстанской  экономике  осуществляется  на  основе  

использования    постоянно    совершенствуемых    организационно-правовых 

инструментов.   Так, принятый в  2003 году, измененный  и дополненный в 2009 

году  закон  Республики  Казахстан  «О  государственном  мониторинге 

собственности  в  отраслях  экономики,  имеющих  стратегическое  значение» 

выступает  в  качестве    законодательной  основы    периодического  мониторинга 

эффективности  управления  активами  акционерных  обществ    и  товариществ  с 

ограниченной  ответственностью,  включенных  в  перечень    стратегически 

значимых объектов.  

Государство    обеспечивает  физическую  и  экономическую  защиту  объектов 

стратегических  отраслей  экономики.  Действующие  нормативно-правовые  акты  

устанавливают ограничения на переход и возникновение права собственности на 

стратегические  ресурсы  (объекты),  содержат    обязательные  требования  по 

обеспечению  национальной  безопасности  при  заключении  (изменении) 

контрактов    на  использование  стратегических  ресурсов.  Кроме  того, 

правительству 

страны 

принадлежит 

приоритетное 

право 

покупки  

стратегического    объекта,  представленного  на  продажу  его  частным 

собственником.  

В  целях  обеспечения  административного    регулирования  деятельности  

предприятий  стратегических  отраслей  сформированы  такие  уполномоченные 

органы,  как  Комиссия  по  стратегическим  объектам  при    правительстве 

Республики  Казахстан,  Комиссия    по  концессиям  в  отношении  объектов 

республиканской собственности. 

Наряду  с  приведенными  методами  государственного  регулирования  

деятельности  предприятий стратегических отраслей в нашей стране  постоянно 

совершенствуются 

организационные 

формы 

государственного 

предпринимательства  на  основе    организации  национальных    холдингов, 

социально-предпринимательских  корпораций.  Формируемые  в    определенных 

стратегических  отраслях  экономики,  объединяющие    значительное  количество 

предприятий  стратегических  отраслей,  национальные    холдинги  обеспечивают   

координацию      их    деятельности    и 

перспективного  развития.  К  таким 

национальным    холдингам  относятся:  АО  ФНБ  «Самрук-Казына»,  АО 

«Государственный холдинг «Казагро», АО «Национальный информационный  

 

357 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №6, 2010 

 

Кокебаева А.М. Тенденции функционирования стратегических отраслей   

 

 

холдинг  «Арна  Медиа»,  АО  «Национальный  научно-технический  холдинг 

«Парасат»,  АО  «Национальный    инфокоммуникационный  холдинг  «Зерде», 

АО «Национальный   медицинский  холдинг». 

 

Особое место в организации управления предприятиями стратегических 

отраслей принадлежит  проблеме собственности, решение которой в мировой 

практике характеризуется  противоречивыми тенденциями, проявляющимися  

в      усилении    государственного  контроля,  национализации  и,  наоборот,      в 

приватизации  особо  значимых  для  экономики  объектов,  передаче  их  в 

частную  собственность  [1].  Первого  направления  в  политике  управления 

предприятиями  стратегических  отраслей  придерживаютя  такие  страны,  как 

Венесуэла, Боливия, Китай, а второго – Россия, Украина, Грузия.  

В  казахстанской  экономике          в  последнем  пятилетии      наблюдается  

снижение    доли  государственной            собствености    в  общей  стоимости 

основных    средств  из-за  отставания    темпов  роста  основных    средств 

государственной            собственности    от  темпов  роста  основных    средств 

частной  собственности  (таблице  1).  При    этом  опережающими    темпами 

возрастала    собственность  других  государств,  их    юридических  лиц  и 

граждан,  то  есть  наблюдалось  активное  зарубежное  проникновение  в 

экономику. 

В  Казахстане  по  действующему  законодательству  разрешается 

нахождение стратегических объектов как в  государственной, так и в частной 

собственности (таблица 2). Согласно Постановлению Правительства РК от 30 

июня 2008 года перечень  стратегических объектов включает  164 объектов, 

из которых  88 представлены в виде предприятий, а остальные 76  - в  виде 

имущественных  комплексов  и  других  видов  имущества.  Более  80% 

предприятий  стратегических  отраслей 

в  виде  акционерных  обществ  и  

товариществ   с  ограниченной  

 ответственностью  находятся   под   контролем 

 

Таблица 1. Основные средства по формам собственности  Республики Казахстан 

жүктеу/скачать 5,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: