А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009

333 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
 
Ғ.МҰСАХАНОВ 
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің оқытушысы 
 
ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСС БАРЫСЫНДАҒЫ ЗАҢГЕР ЭТИКАСЫ 
 
В  статье  рассматриваются  проблемы  этики  юриста  в  уголовном  процессе.  Затронуты 
проблемы  уголовно-процессуальных  гарантий  по  обеспечению  прав  участников  уголовного 
процесса. 
 
This article presents some problems of the lawyer's ethics in the criminal trial. The article deals with 
some problems of criminal guarantees on ensuring participants' rights in the criminal trial.  
 
 
Қылмыстық  істі  жүргізу  барысында  «заңдылық»  принциптерінің 
бұзылмауын  бірден-бір  қадағалаушы  заңгер  екені  белгілі.  Бұл  дегеніміз  – 
қылмыстық  юрисдикция  саласында  заңдылықтың  бастауы  заңгер  – 
қылмыстық-процессуалдық  заңнамалардың,  шын  мәнінде,  қылмыстық  іс 
бойынша  іс  жүргізуші  органдар  мен  қызмет  бабындағы  азаматтардың 
заңдылықты  толық  және  еш  бұзылмай,  қатаң  орындалуының  қамтамасыз 
етілуіне қызмет етуі. Соған қарамастан, кей жағдайларда, іс жүргізіп отырған 
қызметтік 
өкілдер 
(должностные 
лица) 
қылмыстық-процессуалдық 
процедуралардың  толық  сақталуын  қамтамасыз  ете  бермейді.  Заңды 
қолданушының  тәлкегіне  ұшырау  –  бұл  көбіне-көп  осы  саладағы 
заңнамалардағы талаптардың нақталанбағандығының салдары.  
Елімізде  қабылданған  заңнамалар  тізбесіне  қарап,  қылмыстық-
процессуалдық  кепілдемелердің  мемлекетімізде  қолданыста  барын  толық 
сеніммен  айтуға  болады.  Адам  құқықтарының  сақталу  механизмдері 
қылмыстық  іс  жүргізу  барысында  істі  жүргізуші  органдар  мен  қызмет 
бабындағы өкілдердің міндеттері, сот үкіміне шағым беру институты, туған-
туыс,  іздеушілерінің  өтініш  беру  институты,  сот  шешімі  арқылы  ақтау 
(реабилитациялау)  институты,  прокурорлық  қадағалау  сияқты  іс  жүргізу 
тәртібіне  сәйкес  араласатын  органдар  мен  институттар,  қызметтік  өкілдер 
ұғымдарымен тығыз байланысты. 
Адам  құқықтарының  сақталуын  қамтамасыз  ету  механизмдерінің  басты 
негізі Қазақстан Республикасы Конституциясы болып табылады, онда берік 
жазылғандай  мемлекетіміздің    «ең  қымбат  қазынасы  –  адам  және  адамның 
өмірі,  құқықтары  мен  бостандықтары»  [1].  Қазақстан  Республикасында 
қолданатын  құқық  Конституцияның,  соған  сәйкес  заңдардың,  өзге  де 
нормативтік 
құқықтық 
актілердің, 
халықаралық 
шарттары 
мен 
Республиканың  басқа  да  міндеттемелерінің,  сондай-ақ  Республика 
Конституция  Кеңесінің  және  Жоғарғы  Соты  нормативтік  қаулыларының 
нормалары  болып  табылады  [1].    Яғни  кез  келген  біздің  мемлекетіміздің 
азаматы Конституцияда көрсетілгендей: құқық субъектісі ретінде танылуына 
құқығы  бар  және  өзінің  құқықтары  мен  бостандықтарын,  қажетті 
қорғанысты  қоса  алғанда,  заңға  қайшы  келмейтін  барлық  тәсілдермен 
қорғауға  хақылы.  Әркімнің  өз  құқықтары  мен  бостандықтарының  сот 
арқылы қорғалуына құқығы бар. Әркімнің білікті заң  көмегін  алуға  құқығы  
бар.  Заңда  көзделген  реттерде заң көмегі тегін  
 
 

334 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
 Мұсаханов Ғ. Қылмыстық процесс барысындағы заңгер этикасы 
 
 
көрсетіледі  [1]  (13  бап).  Ата  заңымызда  алтын  арқау  болып  жазылған  адам 
құқығының толық және қатаң сақталуын заңгер қадағалайды. Оның барынша 
әділ  қамтамасыз  етілуі  әрбір  заңгердің  этикалық  танымына  тәуелді.  Сол 
себепті «Заңгер этикасы» пәні осы қажеттіліктерден туындаған пән деп айта 
аламыз.  Әрине,  адамгершілік-адами  құндылық,  ең  алдымен,  жеке  адамның 
өзіне  тәуелді.  Десек  те,  пән  заңгер  этикасы  негіздерін  толық  ашып,  кең 
қамтуға,  ортақ  игіліктер  мен  қызметтік  мүдделердің  айрықша  танылуына 
әсер етеді.  
Адам  құқықтарының  сақталуының  кепілдігі  туралы  айта  отырып, 
қылмыстық-процессуалдық  формалардың  даму  мәселелерін  айтпай  кетуге 
болмайды.  Өйткені  осы  салада  заңның  қамтамасыз  етілуінің  нағыз 
көрсеткіші  көбіне-көп  іс  бойынша  іс  жүргізу  процедурасының  нақты 
анықталғандығына  қатысты.  Заң  шығарушының  немесе  заңның  қатаң 
орындалуын  қадағалаушының  қылмыстық-процессуалдық  құралдарды, 
шығындарды  азайтуы  мақсатында  тек  қазіргі  заманауи  таным-түсінікке 
сәйкес  аз  шығынды  қажет  ететін  әрі  іс  жүргізудің  тиімдірек  деп  табылған 
әдістерді  ғана  қолдану,  бір  жағынан,  бүгінгі  күннің  талабына  сай  десек  те, 
екінші 
жағынан, 
қылмыстық 
процеске 
қатысушылардың 
барлық 
мүмкіндіктерінің кең қолданылуына кепілдік бере алмайды дей аламыз.  
Қылмыстық іс процесі барысында осындай адам құқықтарын қамтамасыз 
ету  кепілдерінің  қатарына  іс  бойынша  іс  жүргізу  процесінің  барлық 
этаптарында  мерзімділікті  өте  қатаң  сақтау  және  заң  талаптарын  нақты 
орындау жатады. Бірақ, көп жағдайда, қолданыс барысында, қылмыстық істі 
қозғаған  сәттен  бастап,  іс  жүру  барысында  уақыттың,  мерзімнің  сақталу 
мәселесі  шешімін  таппай  тұрған,  өте  қызу  мәселелердің  бірі  болып  отыр. 
Қылмыстық  іс  жүргізу  барысында  қылмыстық  іс  қозғау  туралы  шешім 
қабылдау  ұзаққа  созылып  жатады,  қамауда  ұстау  мерзімі,  алдын-ала 
тексерудің,  істі  сотта  қарау  мен  сот  шешімі  арқылы  тергеу  мерзімі 
сақталмайды.  Істі  сотта  қарауға  дейінгі  инстанцияларда  мерзім  мәселесін 
бұзу көбіне-көп материалды алдын-ала тексеру барысында жұмыстың дұрыс 
ұйымдастырылмауының салдарынан, экспертизалық сараптамалардың уақыт 
мерзімінің  сақталмауынан,  қылмыстық  іс-әрекеттердің  шамадан  тыс 
көптігінен,  тергеушілердің  шамадан  тыс  істі  тергеуінен,  құқық  қорғау 
құрылымдарының 
материалдық-техникалық 
базасының 
әлсіздігінен, 
соттардағы,  тергеу  бөлімшелеріндегі  т.б.  органдардағы  штат  мәселесінің 
толық  шешілмегендігінен  болуы  мүмкін.  Егер  осы  қызмет  түрлері  заңмен 
толық  нақтыланса,  онда  істі  жүргізу  барысындағы  адам  құқығын  сақтау 
мәселесі  де  оң  шешімін  табады.  Әсіресе,  бұл  мәселе  өзінің  актуалдылығын 
бүгінгі күні, еліміз ЕҚЫО (ОБСЕ) төрағалығына қол жеткізіп отырған кезде 
алдыңғы басымдылықтардың қатарынан тауып отыр. Өйткені адам құқығын 
сақтау жөніндегі Еуропалық конвенцияның  басты  талабы  –  істі  жүргізуде  
неғұрлым ақылға сыйымды 
 
 
 

335 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
 Мұсаханов Ғ. Қылмыстық процесс барысындағы заңгер этикасы 
 
 
уақыт аралығындағы мерзімнің сақталуы. Осы талаптардың орындалуына ел 
заңгерлері толық жауапты. 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаев  өзінің  ҚР 
Парламенті  палаталарында  сөйлеген  сөздерінің  бірінде  былай  деген  еді: 
«Халық  заңды  өз  туындысы  ретінде,  өз  қорғаны  ретінде  қорғауы  тиіс»  – 
деген  екен  бұрынғылар...  Еліміздің  бүкіл  халқы  қабылдаған  Негізгі  Заң 
біртұтас  мемлекеттік  биліктің  әр  тармағының  орнын,  олардың  міндеттерін 
және халық алдындағы жауапкершілік деңгейін айқындап берді  [2.16]. 
Қорыта  отырып  айтарымыз,  басты  назарда  ұстауымыз  қажет  шартты 
қағидалар  мынадай  болуы  керек:  қылмыстық  процесс  барысында  адам 
құқығын  толық  қамтамасыз  ету  бірқатар  заңдық  талаптардың  қатаң 
орындалуының нәтижесінде ғана жүзеге асырылады. Бірақ, көп жағдайларда 
құқықтық  мүмкіншіліктердің  тиімділігі  заңгер  үшін  тек  қана  нағыз  кәсіби 
маман  иесі  болғандығына,  яғни  заңгер  этикасын  толық  сақтайтындығына 
және  заңның  заңдылығын  қадағалау  барысындағы  адамгершілік-
психологиялық қасиеттерінің негізіне де тәуелді екенін ұмытпауымыз керек. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
  
1.
 
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 4-бабы. 1-тармағы. -Астана:  
2.
 
Президент және Парламент. -Астана: Парасат әлемі. 2005. 

336 
 
 А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
 
А.М.СУЛЕЙМЕНОВА 
магистр юриспруденции ШФ ЧУ «Центр Дистанционных технологий» 
 
ОСОБЕННОСТИ АРБИТРАЖНОГО РАЗБИРАТЕЛЬСТВА 
В МЕЖДУНАРОДНОМ ЧАСТНОМ ПРАВЕ 
 
Бұл  мақалада  әр  түрлі  елдердегі  арбитражды  сот  ісін  жүргізу  түсініктемесі  келтіріледі, 
арбитраждың  түрлері  қаралады  (ad  hoc  арбитражы  (бір  реттік  арбитраж),  жиынтықты  және 
аралас), арбитраждық келісімдердің құқықтық мәні айқындалады. 
 
The  concept  of  arbitration  legal  procedure  in  different  countries,  examples  of  different  kinds  of 
arbitrations  (arbitration ad  hoc  (single  arbitration),  institutional and joint), legal  nature  of arbitration’s 
agreement have been researched in this article. 
 
Для  интернационализации  современной  мирохозяйственной  жизни 
характерно  широкое  развитие  разностороннего  экономического  и  научно-
технического  сотрудничества  [1.39].  Если  на  рубеже  XIX-XX  вв.  оно 
ограничивалось исключительно торговлей, то на рубеже XX-XXI вв. – это не 
только  обмен  товарами  и  услугами,  но  и  промышленное  сотрудничество, 
появление  новых  договорных  связей  (лизинга,  инжиниринга,  факторинга  и 
т.д.). 
На  сегодняшний  день  в  коммерческих  арбитражах,  как  одном  из 
институтов развитого правового государства, разрешаются отнюдь не только 
споры,  вытекающие  из  договорных  правоотношений,  но  и  являющиеся 
предметом  регулирования  инвестиционного,  корпоративного,  биржевого, 
авторского  права.  Данный  факт  заслуживает  особого  внимания,  в 
современных  бурно  развивающихся  экономических  реалиях  независимого 
государства.  
Затрагивая  вопрос  инвестирований  в  экономику  в  целом,  необходимо 
упомянуть,  что  споры  могут  возникать  и  между  государством  и  частным 
инвестором  –  юридическим  лицом  или  гражданином  другого  государства. 
Подобные  споры  называются  инвестиционными  и  разрешаются  в  порядке, 
предусмотренном  Вашингтонской  Конвенцией  1965  г.  об  урегулировании 
инвестиционных  споров  между  государствами  и  лицами  других  государств 
[2.91-95].  В  Конвенции  участвуют  более  150  государств.  В  соответствии  с 
положениями  Конвенции,  споры  подлежат  рассмотрению  в  специальном 
органе  –  Международном  центре  по  разрешению  инвестиционных  споров 
при  Международном  банке  реконструкции  и  развития.  Раздел  6  Конвенции 
довольно  подробно  регламентирует  вопросы  признания  и  приведение  в 
исполнения решения, вынесенного Центром. 
Понятие  арбитражного  судопроизводства  в  различных  странах 
понимается 
по-разному. 
В 
российском 
процессе 
арбитражное 
судопроизводство  –  это  рассмотрение  дел  системой  арбитражных  судов.  В 
Англии арбитраж – упрощенное судопроизводство, в США арбитражный суд 
–  это  третейский  суд.  Однако  во  всех  трех  случаях  речь  может  идти  о 
рассмотрении экономических споров. Терминологическое разночтение само 
определяет границы рассматриваемых вопросов в данной статье. Во-первых,  
 
 
 

337 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
Сулейменова А.М.  Особенности арбитражного разбирательства в международном частном праве 
 
 
это  разрешение  экономических  споров  судебными  органами,  во-вторых, 
третейское  судопроизводство  как  альтернативный  вариант  рассмотрения 
экономических дел. 
Рассмотрим  данный  вопрос  на  примере  судопроизводства  по 
экономическим спорам в Великобритании и США.  
 Существующее в Великобритании правосудие принято подразделять на 
высокое  (осуществляемое  высшими  судами)  и  низшее  (осуществляемое 
нижестоящими  судами  и  квазисудебными  органами).  Для  английского 
судопроизводства  не  характерна  унификация,  т.е.  процессуальные  правила 
рассмотрения  дел  в  Высоком  суде  отличаются  от  правил  слушания  дел  в 
судах графств и квазисудебных органах [3.310].  
Первым  звеном  судов  гражданской  юрисдикции  в  Англии  и  Уэльсе 
являются суды графств (country courts).  
 Особо  следует  сказать  о  втором  звене  судебной  системы  –  Высоком 
суде,  который  состоит  из  трех  отделений.  Экономические  споры 
рассматриваются в двух отделениях данного суда: Канцлерском отделении и 
Отделении Королевской скамьи.  
 В  США  экономические  споры  рассматриваются  судами  общей 
юрисдикции,  а  потому  процедура  их  разбирательства  и  разрешения  мало 
отличается от обычных гражданских дел [4.235-239]. 
По  нашему  мнению,  важно  также  отметить,  что  во  многих  странах 
законодательство об арбитраже было сформировано под влиянием Типового 
закона ЮНСИТРАЛ «О международном коммерческом арбитраже» [5]. 
Типовой  закон  был  задуман  и  выполнен  как  призванный  послужить 
базой для гармонизации национального законодательства о международном 
коммерческом  арбитраже.  При  его  разработке  был  изучен  опыт 
законодательной  регламентации  третейского  разбирательства  различных 
стран мира, принадлежащих к разным правовым системам. 
Форма  Типового  закона  была  призвана  обеспечить  гармонизацию 
национальных  законов  о  третейском  суде  и  одновременно  послужить 
основой  для  гармонизации  и  унификации  законов  не  только  о 
международном  коммерческом  арбитраже,  но  и  о  так  называемом 
внутреннем третейском суде.  
 Законодательная практика все большего числа государств подтверждает 
жизненность такой оценки Типового закона, который:  
–  используется  как  основа  для  единых  законов  о  третейском  суде 
(Германия – 1998 г., Финляндия – 1992 г., Швеция – 1999 г. и др.);  
–  почти  полностью  принимается  за  основу  национальных  законов  о 
международном коммерческом арбитраже (Канада, Российская Федерация – 
1993 г.; Украина – 1994 г. и др.);  
–  адаптируется  к  сложившимся  национальным  традициям  правового 
регулирования  при  одновременной  их  корректировке  (например, 
Великобритания – 1996 г., Швейцария – 1987 г.). 
 
 

338 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
Сулейменова А.М.  Особенности арбитражного разбирательства в международном частном праве 
 
 
Принятая  в  1958  г.  Конвенция  ООН  «О  признании  и  приведении  в 
исполнение  иностранных  арбитражных  решений»  была  призвана 
продолжить традицию, начало которой было положено принятыми еще в 20-
х  годах  ХХ  в.  двумя  многосторонними  международными  договорами: 
Протокол  об  арбитражных  соглашениях  (Женевский  протокол  1923  г.)  и 
Конвенция  об  исполнении  иностранных  арбитражных  решений  (Женевская 
Конвенция 1927 г.).  
Практике  известны  следующие  виды  арбитражей:  арбитраж  ad  hoc 
(разовый  арбитраж),  институционный  [6.595]  и  смешанный  арбитраж. 
Институционный,  или  постоянно  действующий,  арбитраж  создается  при 
национальных  торговых  (торгово-промышленных)  палатах,  биржах, 
ассоциациях, союзах, обществах и любых других организациях, в том числе 
функционально являющихся международными [6.596]. Для институционного 
арбитража  характерны  наличие  постоянно  действующего  органа,  который, 
не  принимая  участия  в  разрешении  споров,  выполняет  некоторые 
административно-технические,  консультативные  и  контрольные  функции; 
наличие  положения  о  нем  (или  устава)  и  регламента,  устанавливающих 
правила  арбитражного  процесса;  наличие  списка  арбитров,  носящего 
рекомендательный  для  сторон  характер  и  позволяющего  им  выбрать 
наиболее подходящую кандидатуру для рассмотрения возникшего спора. 
Арбитраж  ad  hoc  образуется  сторонами  для  рассмотрения  конкретного 
спора, после разбирательства которого и вынесения решения он прекращает 
свое  существование.  Стороны  выбирают  место  проведения  арбитражного 
разбирательства,  устанавливают  правила  избрания  арбитров  и  арбитражной 
процедуры. Стороны пользуются практически неограниченной автономией в 
выборе процедуры решения спора. Они могут детально согласовать ее между 
собой  или  взять  за  основу  регламент  какого-либо  существующего 
институционного  арбитража.  Наконец,  стороны  могут  договориться  о 
применении одного из типовых арбитражных регламентов, разработанных в 
международных  (межправительственных)  организациях  специально  для 
арбитража ad hoc. 
Смешанный  (администрируемый)  арбитраж  характеризуется  тем,  что 
арбитражный  институт,  обладающий  собственным  регламентом,  выполняет 
роль  посредника  при  организации  разовых  арбитражей  [7].  Таковыми 
являются 
«Дружественный 
арбитраж 
Гамбурга», 
Международный 
коммерческий арбитраж в Париже [7]. 
К числу арбитражных органов, решения которых подлежат исполнению 
согласно Конвенции 1958 г., должны быть отнесены также государственные 
арбитражные  (третейские)  суды,  созданные  в  государствах  с  широкой 
монопольно  -  контрольной  функцией  в  сфере  внутренней  и  внешней 
торговли [8]. 
 
 
 
 

339 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
Сулейменова А.М.  Особенности арбитражного разбирательства в международном частном праве 
 
 
Главенствующее  положение  в  арбитражном  разбирательстве  занимает 
правовая характеристика арбитражного соглашения как важного документа, 
используемого  в  механизме  рассмотрения  и  разрешения  споров  в  порядке 
арбитража.  Воля  сторон  потенциального  или  же  существующего  спора 
является  не  только  основанием,  но  и  движущей  силой  механизма 
арбитражного  разбирательства.  Выражение  данной  воли  находит  свое 
логическое следствие в арбитражном соглашении.  
В  настоящее  время  существует  три  вида  арбитражных  соглашений: 
арбитражная  оговорка  (arbitration  clause)  [9],  арбитражный  договор 
(arbitration agreement) [10] и третейская запись (submission agreement) [11].  
Уяснение  правовой  природы  арбитражного  соглашения  имеет  весьма 
важное  теоретическое  и  практическое  значение.  От  того,  к  какому  виду 
правовых норм (материальных, процессуальных либо имеющих смешанный 
характер)  необходимо  отнести  арбитражное  соглашение,  зависят  ответы  на 
вопросы  о  его  действительности,  правовом  положении  в  случае  перемены 
лиц в обязательстве и, в конечном счете, судьбе арбитражного решения при 
признании и приведении в исполнение. 
Как  правило,  высказываются  три  точки  зрения  по  этому  поводу: 
арбитражное соглашение носит гражданско-правовой характер и основано на 
нормах  материального  права  (материальная  природа)  [12.75-87];  носит 
исключительно  процессуальный  характер  и  регулируется  процессуальными 
нормами  (процессуальная  природа);  относится  к  смешанному  типу  и 
включает  в  себя  элементы  как  процессуального,  так  и  материально-
правового характера (материально-процессуальная природа) [13]. 
Однако,  поскольку  по  своей  направленности  арбитражное  соглашение 
регулирует именно процессуальные права и обязанности сторон и никак не 
затрагивает  их  материальные  права  и  обязанности,  то  и  считать  его 
гражданско-правовой сделкой вряд ли возможно. В данном случае не имеет 
никакого  значения  то  обстоятельство,  что  в  своем  подавляющем 
большинстве  арбитражное  соглашение  содержится  именно  в  гражданско-
правовых  сделках.  Исходя  из  вышеизложенного,  не  представляется 
возможным распространять на арбитражную оговорку гражданско-правовые 
нормы.  
О  процессуальной  природе  арбитражного  соглашения  свидетельствует 
также особый порядок его изменения и расторжения.  
Налицо две принципиальные особенности, выражающиеся в отличном от 
гражданско-правовых 
сделок 
порядке 
расторжения 
арбитражного 
(третейского)  соглашения  [14]  и  утрате  права  обращения  в  арбитражный 
(третейский)  суд.  Процессуально-правовой  институт  утраты  права  на 
обращение  в  арбитражный  (третейский)  суд  определенным  образом 
соотносится  с  гражданско-правовым  институтом  недействительности 
сделки,  поскольку  в  обоих  случаях  компетентному  государственному  суду 
предоставлена  возможность их применения по собственной инициативе. Но  
 
 

340 
 

жүктеу/скачать 3,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: