А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009

109 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
Жорабеков Б. Құлыншақ Кемелұлының ақындық ортасы хақында   
 
 
                         Мен өзі саңғылдардың Самбайымын, 
                         Ақынның өзім қатар маңдайымын, -  
деп жырлаған Самбай ақын [4.203]. 
                         Алыптармен алыстық, 
                         Жүйріктермен жарыстық –  
дейтін Айтжан ақын Құлыншақ Кемелұлының жолын жалғастырады [4.205].  
Әсіресе, оның ұлы, айтыс ақыны Ысқақ Құлыншақұлы туралы да айта кеткен 
жөн.  Оның  Қадиша  қызбен  айтысы.  1942  жылы  «Айтыс»  жинағында,  1965 
жылы «Айтыс» кітабының 1-томында және О.Жолдыбайдың «Дүние – ол бір 
көлдің қасқалдағы» жинағында жарияланды. 
Е.Өмірбековтің «Шежірелі өлке» кітабында Мәнінің Бердібегі, Қалдыбай 
Құрманбекұлы,  Өмірбек  Айтжанұлы,  Мүсірәлі  Құланбаев,  Қайдау 
Қожамжарұлы  сынды  Созақ  өңіріне  әйгілі  ақындарды  Құлыншақтың 
ізбасарлары деуге болады. Осылардың ішінде Қайдаудың Құлыншақтан бата 
сұрап: 
                         Өзіңдей оза шапқан жүйрік болсын, 
                         Бата бер, мына мендей ініңізге –  
десе, Құлыншақ: 
                         Шырағым, жастайыңнан өтімді едің, 
                         Артық айтсам сөзімді кешір менің. 
                         Аруақ сөйлер сөзден қонған екен, 
                         Осы  да  бата  алмай-ақ  жетілгенің,  –  деп  орынды  баға 
берген [5.271-272]. 
Бізге  Құлыншақ  ақынның  Майлықожамен  айтысы,  сөз  қағысулары 
жеткен. 
Жоғарыда  біз  атаған  зерттеушілер  Құлыншақ  ақынның  мұраларының 
ішінде  «Менің  атым  Құлыншақ»,  «Енесі  жүдеп  нашарлап»,  «Шешесін 
жоқтауы»,  Майлымен  сөз  қағыстыруын,  «Оңдыбайға»,  «Майлықожамен 
айтысы»,  «Амалсыз  асы  біз  күмірә»,  «Пенденің  көпті  күнәсі»  ұрпаққа 
өсиетін,  Қисық  батырға  арнауы  және  басқа  шығармаларынан  үзінділер 
келтіреді. 
-
 
Құлыншақ сөйлер сөзден ұялмайды, 
Жалғанда жаннан айыл жия алмайды –  
дейтін  Құлыншақ  ақын  туралы  Р.Бердібай:  «Біз  Құлыншақ  ақынның  құм 
қиыршағының  арасында  қалған  алтынның  сынығындай  асыл  сөздерінің 
ұмытылмай сақталғанына қуаныштымыз десе, «Ел  – жұрты олардың жыр – 
мұраларын  қастерлеп  жинап,  мәңгі  есте  сақтауда»  дейді  Н.Төреқұлов, 
«Асылы,  Құлыншақ,  шынында  да,  заманының  көрнекті  ақыны  болған» 
(Х.Сүйіншәлиев),  Ә.Оспанұлы,  Ж.Әлмашұлы  көтеріңкі  баға  берумен  қатар, 
Құлыншақ ақынның әлі талай шығармасы табылар деп үміт артады. 
                         Болған соң ақындық бір қасиетін, 
                         Ұрпаққа бұл айтатын өсиетім –  

110 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
Жорабеков Б. Құлыншақ Кемелұлының ақындық ортасы хақында   
 
 
Жақсы жағын сөзімнің ұғып алғын, 
                         Жақсы сөз – жақсы адамды өсіретін, -  
дей келіп Құлыншақ ақын ұрпағына сенім артады. 
Ал,  біз  Құлыншақ  ақынның  әдеби  мұрасы  мен  ақындық  ортасына 
тоқтала  келіп,  ақынның  шығармаларын  алдағы  кезде  де,  жас  зерттеушілер 
сан қырынан зерттеп, мәнін аша түсер деп ойлаймыз. 
 «Халқым  үшін  шарқ  ұрып  алаңдаймын»  деген  ақынды  қазақ  халқы  да 
ұмытпай асыл сөздерін жүрегінде сақтай береді. 
    
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Кемелұлы Құлыншақ. Дүние – ол бір көлдің қасқалдағы.... -Астана: 2006. 
2.
 
Сүйіншәлиев Х. Қазақ әдебиетінің тарихы. -Алматы, 1994.  
3.
 
Төреқұлов Н. Жүз жасаған бәйтерек. -Алматы: 1994. 
4.
 
Өмірбеков Е. Шежірелі өлке. -Алматы: 2002.  
5.
 
Саңғылдар шежіресі. -Алматы: 1999. 
 
 
 
 
 

111 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
 
Э.С.АДИЛЬБЕКОВА  
А.Ясауи  атындағы ХҚТУ 
  
БАТЫРЛЫҚ  ЖЫРЛАРЫНДАҒЫ  УАҚЫТ ӨЛШЕМДЕРІ 
ЖӘНЕ  ЖЕР-СУ АТАУЛАРЫ 
 
В  этой    статье  рассматриваются  географические  понятия,  названия  местности  и  водных 
ресурсов в казахских героических эпосах. 
 
This  article  deals  with  geographical  conceptions,  names  of  districts  and  water  resources  in  the 
Kazakh heroic eposes.  
 
Батырлар жыры әдетте қаһармандардың ерлігін, батырлығын және еліне, 
халқына  деген  сүйіспеншілігін  жырлайды.  Жаудан  өзінің  жерін  қорғау, 
халыққа  қысым  көрсеткендерді  жазалау  батырлардың  басты  міндеті  болып 
табылады.  Сонымен  бірге  батырлар  жыры  тарихпен  де  байланысты  болып 
келеді.  Батырлар  жырындағы  ең  маңызды  элемент  бұл  жырлардағы 
оқиғаның  өткен  жері.  Өйткені  бұл  жырдағы  тарихи  оқиғаларды  анықтауда 
үлкен  рөл  атқарады.  Ешқандай  жырды  нақты  анықтау  мүмкін  емес. 
Батырдың  болған  жерін,  жүрген  жолдарын  білу  мүмкіндігіміз  жоқ.  Себебі 
жырдағы оқиғаларға байланысты  халықтың көшпелі өмір сүргенін білеміз.  
Жырдағы  негізгі  ұғымдардың  бірі  жер  атаулары.  Жер  атауларындағы 
зерттеу бағыттарын екі мақсатпен байланыстыруға болады:  
1.
 
Жер-су,  өзен-көл,  тау-тас,  елді-елсіз  жер  атауларының  жырдағы 
көрінісі және бұлардың тарихи негіздері, географиялық атауларын анықтау.  
2.
 
Тарихи  негіздерін  және  батырдың  жасаған  қаһармандық  істерін  
тақырыппен байланыстыра отырып  уақыт өлшемдерін анықтау [1.133].  
Әрине,  бұл  екі  мақсат  бір-бірін  толықтырар  болса  тақырыбымыз  жаңа 
бағыт алар еді. Жырдағы уақытты анық білер болсақ, шынында бұған себеп 
болған  өткен  дәуірдегі  оқиғалар,  тарихи  көзқарастар,  жырда  болған 
оқиғаның  жері  мен  атаулары  туралы  мәліметтер  табуға  болар  еді.  Бірақ, 
бұлар жырда өлең түрінде болғаны үшін бұл бағытта көрінбейді.  
Жырда  тарихи  көріністі  зерттеу  шарт.  Бірақ,  бұл  негізде  жырдың 
қоғамдық  ықпалы  жырдың  негізгі  тарихи  шындығы  болып  табылады. 
Жырдың  пайда  болуына  ықпал  еткен  жағдай  халықтың  жер  және  суға 
байланысты атауларымен тікелей қатынасы бар. Батырлық жырларында жер-
су, тау-тас және мекен атаулары тұрақты болмаса халық бұның шындығына 
күмәнданады.  Жыр  жер  атауларымен  аталады.  Жырда  жер  және 
батырлардың  мекендеген  жерлерінің  атаулары  көрсетіліп  шындыққа 
жанастырылады [2.172-175].  
Жырдағы  жер  атауларын  жағрафиялық  сызықтықта  анықтау  мүмкін 
емес.  Сонымен  қатар  батырдың  мекендеген  жері,  жүрген  жолдарын 
жағрафиялық  сызықтыққа    орналастыра  алмаймыз.  Бір-біріне  ұзақ  болған 
жер атаулары  жырда бір сызықтың бойында  тұруы шындыққа жанаспайды. 
Батырлық  жырларының  негізі  тарихи  оқиғаларға  байланысты  құрылады. 
Сонымен қатар халыққа пайдалы жағдайларды қиял арқылы  әсерлі суреттеп 
береді.  Жырларды  халық  өмірінің ескерткіші деп қараумен қатар  
 
 

112 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
  Адильбекова Э.С. Батырлық  жырларындағы  уақыт өлшемдері және  жер-су атаулары 
 
 
оны халықтың көркем сөз өнері деп бағалау, олардың зерттеу  жұмысындағы   
нақты    және  жаңа    көзқарастар  болып  табылады.  Батырлық    жырларын 
зерттеу 
жұмысын 
қаһармандардың 
аты 
және 
мекен 
жайымен 
байланыстырып  қарайтын  болсақ  мекен  және    уақыт  өлшемдері  
оқиғалармен  байланысты айтылады [1.290]. 
Батырлардың  өмір  сүрген  жерлеріне  байланысты    оқиғалар  да    үздіксіз 
дами  береді. Батырдың  сапарға  шыққан жерлері, жол жүрген  уақыттары 
тізбектеліп беріледі. 
Батырлар  жырында  табиғаттың  көрінісі  мен  мекен  жай  көріністері  тек  
әрекет  арқылы    беріледі.  Қаһарманның  сапарға  шыққан  кезінде  қасында 
достары  және  сенімді    тұлпары  болады.  Қаһарманның  әке-шешесі,  аға-
қарындастары  тұрақты  мекеннен ұзақ жерге бармайды. Яғни, мемлекетінен 
алысқа  ұзамайды.  Тек қана дұшпанның жұртына кеткен батырды іздеу үшін 
жолға  шыққан  туысы  немесе  ағайынын  кездестіруге  болады  (мысалы: 
«Қобыланды» дастанындағы «Караман») [3.162]. 
Қобыланды  батыр  жырында  Қобыландының  мекендеген  жерлері  Жем 
мен  Сағыздың  біріккен  жері  (Печенек),  Сыр  (оғыз),  Қаратау  (қыпшақ),  деп 
білінуде.  Себебі  Азулы  көлі  (қазіргі  Азов)  1041-1066  ж.ж.  Азов,  Печенек 
Половестердің  орналасқан  орталығы  болған.  Қазақ  зерттеушілерінің 
пікірінше  Қобыланды  Ұлы  тауда  мекендеген.  Мазары  да  Сағыздың 
маңайында орналасқан деп айтылады [1.91].  
Жырдың  көлемі,  батырдың  басынан  өткізген  оқиғалардан,  мекендеген 
жерлерінен де ауқымды.  
    Жыршы  Мұрын  репертуарында  батырдың  орналасқан  жерлері:  Еділ, 
Жайық,  Жем,  Ойыл,  Қобда,  Есіл,  Ертіс,  Сырдария,  Амудария,  Қыз  емшек, 
Сары  шоқы,  Үш  Бөкенбай,  Қарабұлақ,  Елек,  Төрткөл,    Қаратау,  Алатау, 
Үшқиян,  Темір,  т.б.  Бұл  атауларды  жырдағы  оқиғалардың    жалғастыруына 
байланысты  орналастыру,  батырдың  сапарға  шығу  ретіне  қарай  қою  өте 
қиын.  Негізінде  бұлардың  орналасу  жүйесінде  де  өзгерістер    бар.  Тарихи 
оқиғалар  мен  жырлар  арасындағы  уақыт  бағытынан  бір-бірінен  ұзақ 
болмауы  нәтижесінде  жағрафиялық  атауларының  шындыққа  жақын  болуы 
әбден мүмкін [4.137].  
Қаһармандардың  жолында  ешқандай    тосқауыл  болмайды.  Тасыған 
өзендерден,    үлкен  таулардан,  қиядағы  құздардан,  шатқалдардан  өте  
алмағандығы  жырда  көрінбейді.  Ең  қиын  өткелдер    дұшпанның  
бұзылмайтын  қамалдары    болып  бейнеленеді.    Ол  қамалдарды  да  бұзып 
жауларын ойсырата  жеңетін қаһармандардың бейнесі де  әсерлі суреттеледі 
[5.85]. 
Жырдың  негізін  тарихпен  бірлестірген  жырдағы  оқиғалар  тарихи 
көріністер,    мекендеген  жерлері,  оқиғаның  өткен    уақыты  болып  саналады. 
Жыршылар  жырдағы  қаһарманның  жүрген  жерлерін,  жолдарын,  тұрақты 
мекенін, оқиғаның өткен мерзімін тыңдаушыға суреттеп беруге тырысады.  
 
 
 

113 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
  Адильбекова Э.С. Батырлық  жырларындағы  уақыт өлшемдері және  жер-су атаулары 
 
 
Жырда  жер-су  атауларының  бір  жерде  кездесуі  және  ұйқасын  табуы 
назарға алынады. Бұған мысал ретінде: 
Биік-биік қырлардан, 
Мөлдір, таза көлдерден. 
Тау мен тас, кең дала, өзен – көл, қия-шатқал мекені, оқиға өткен жерлер 
туралы  түсініктер    бірлікте  қолданылады.  Тұрғылықты  мекенінен  ұзақта  
жүргенде  қаһарманның осылармен міндетті  түрде қарсыласуы керек. Жол 
тек  бір  көлмен  аяқталса  оның  алыстығынан  күмәндануға  болады.  Жазушы 
көлді  бір  жерде,  тауды  бір  жерде  жинап,  алыс  жолды  дастан  дәстүрі 
бойынша айтады (Қарабек. 182, Бөген. 282) [1.156]. 
Жырда  кездескен  жағдайлардың  шындыққа  жанасуы  көпшілікке 
байланысты  болады.  Қаһарманның  тегі,  мекен  жайы,  халқы  жөнінде 
айтылған оқиғалар шындыққа жақын  болып табылады. 
Тек  оның  дүниеге  келуі  ерекше  болғанын  айтып  кетеміз.  Тұрғылықты 
мекенімен,  елімен  қоштасқаннан  кейін  қаһарманымыз  уақытпен  санаспай 
қысы-жазы  жол  жүреді.  Дұшпанның  мекеніне  жеткенге  дейін    қаншама 
оқиғалар мен қиыншылықтарды басынан өткізеді.  
Зерттеушілердің  зерттеуінде  айтылған  Моңғол,  Оғуз  сөздері  Мұрын 
жыраудың жырларында кездеспейді. Қандай  батыр болса да  Ноғай атынан 
әрекет еткен. Мұрынның бұл дәуірге назар аударуының басты себебі Ноғай 
дәуірі. 
Ноғай дәуірінде батырлар жырының дамуының тарихи маңызы бар.  
 
Ноғай хандығының батырлар жырларында тарихи із қалдырғаны белгілі. 
Батырлық  жырларындағы  қаһармандардың  мекен  еткен  жерлерін  тек  қазақ 
даласынан іздеу ұғымы нәтиже бермейді. 
Батырлардың соғысқан дұшпандарының мекен жайлары, ұлан ғасыр кең 
байтақ  жерге  жайылған.  Шығыс  аймақтарындағы  саха,  ғұндарды 
есептемегенде ноғайлардың өмір сүрген жерлері Сибириядан Қырымға дейін 
өркендеген.  Осыншама  уақыттың  ішінде  өмір  сүріп,  мекен  ұғымдарына 
сүйенбеген жыр дәстүрінің болмауы мүмкін емес. 
 Мифтік жырларда жаудың мекен еткен жерлері  тау тас,  елді мекен емес 
жеті қабат жердің асты, көк жүзі, теңіз асты  болып келеді. 
 Мифологиялық  жырларда  жер  асты  мекен  еткендердің  тіршілігінен  сөз 
етеді.  Жер  астына  түскен  қаһармандарымыздың  жер  астындағы  жылан 
патшасының қызымен үйленетіні жөнінде [6.116-117]. 
Жырдағы  ұшы  қиыры  жоқ  кең  далаға  қарама-қарсы  болған  мекен  тау 
болып  саналады.  Тау  қаһармандық  жырларында    батырдың  қорғанышы 
жасырынатын жерлері  болып саналады.  
Дала  мен  тау,  қырат,  шатқалдар  бір  дәрежеде  екі  мәдениетті,  көшпенді 
мен отырықшы өмірді қарама-қайшы қою түріне айналады.  
Бұл қарама-қайшылық жол жүрген кездегі уақыт және мекен ауысымына 
байланысты  емес.  Шытырманды  оқиғалардың  болған  жерлерін  шамамен   
батырдың   туған   жері   және   дұшпанмен   соғысқан   жері   деп  
 
 

114 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
  Адильбекова Э.С. Батырлық  жырларындағы  уақыт өлшемдері және  жер-су атаулары 
 
 
айтуымызға  болады.  Мекеннің  «туған  жері»  және  «дұшпан  жері»  деп 
бөлінуінің  де    тақырыпқа  да  қатысы  бар.  Бұлар  бір-біріне  қарама-қайшы 
пікірлер  емес,  бір-бірінен  айырмашылығы  бар  ұғымдар.  Біреуі  болмаса 
екіншісі  де  болмайды.  Екеуінің  бірлесуінен  бір  бүтін  жағдаят  және  жыр  
ортаға шығады. Бірақ, жырдағы уақыт көптеген жырда бірдей болғаны үшін 
бастапқыдағы  көрінісі  өзгеріске  ұшырайды.  Негізінде  жыршылар 
жағрафиялық  нақтылықты  ережеге  айналдырған.  Сол  себептен  де  жырда 
бұрыннан  келе  жатқан  атаулар  да  қолданылады.  Бұл  жерде  жыршылар 
жағрафиялық  атауларды  жырдан  бөліп  қарастырмайды.  Топономика  мен 
этникалық атаулар эпикалық уақыттың үздіксіз түріне ауыса бастаған. Яғни, 
жыршы  тек  қана  өзінің  білген  жер  және  халық  атауларын  емес  әдетте  бар 
болған өзінің білмеген атауларды да жырға қосуы керек.  
Ноғайлар  арасында  кейбір  өзгешеліктердің  болуына  қарамастан  жыр 
өзінің бастапқы түбірін сақтап қалады. Жаңа атаулардың нәтижесінде жаңа 
эпизодтар пайда бола бастайды.  
Классикалық  жыр  ұғымының  тарихы,  өткен  уақытты  шектемесек 
біршама көп. Яғни басында шынымен болған кейін бөлінген елдің бірлестіру 
ұғымын  білдіреді.  Жыр  бойынша  Қырым,  Ургенч,  Хиуа,  Астрахан,  Қазан, 
Истанбул, Андижан, Қоқан түріктері секілді өз топырақтарымен бірге Шам, 
Мысыр  секілді  мемлекеттер  қиын  кезеңдерінде  паналайтын  жерлері. 
Жырдың  көлемі  тек  қана  бірлікпен  туысқандық  пікірінен  туындамаған. 
Бұдан  басқа  аз  да  болса  қиял  ғажайып  әлемнен  туындаған  ұғымдар  да 
кездеседі.  Көбінесе  кездесетіні  Мысыр,  Шам  секілді  мемлекеттер  осының 
дәлелі [1.138]. 
Осы    тұрғыда  назар  аударатын  бір  мәселе,  ұзақтағы  белгісіз  мемлекет 
және  жер  атауы  арқылы  жырдың  шындыққа  жанаспайтын  оқиғаларының 
бейнелеуі және бұлардың бәрінде тарихи ауытқуларының болуы. Бұлар өте 
ұзақтағы  немесе  қиял-ғажайып  өлкелері.  Мысалы  Баба  Түкті  Шашты  Азиз 
пері  қызына  Агун  дариясының  жағалауында  кездесіпті.  Су  астына  қарай 
жүзген  қыздың  соңынан  ол  да  ерген.  Кейіннен  сол  қызбен  үйленген.  Бірақ  
пері  қызының  тыйым  салған  қағидаларына  бағынбайды.  Аспанға  ұшып 
кеткен  пері  қызы  екеуінен  пайда  болған  ұлы  Едігені  Ніл  дариясының 
жағасындағы  Құмкент  қаласына  тастап  кетіпті.  Шораның  қартайған  әке-
шешесі  әулие  аралап  бір  перзентке  зар  болып  жүргенінде  айдаладағы  бір 
қарт  кісіге  жолығады:  қария  оларға  «Баба  Түкті  Шашты  Азизге  барыңдар» 
деп  жол  сілтейді.  Егер  құдай  тілектеріңізді  қабыл  етсе  қырық  күн  немесе 
қырық  жылда  орындалады.  Сіздің  жолыңызда  Ақдария,  Қарадария  сияқты 
дариялар бар, солардан өтуіңіз қажет дейді [3.2-15] . 
Барлық түркі халықтарының өмір сүрген жерлерінен басқа немесе қиял- 
ғажайып  әңгіме  ретіндегі  жер  атауларын  табу  қиын  емес.  Мысырдың  Ніл 
өзенінің Каф тауының көптеген ертегілерде және ертегі түріндегі жырларда 
кездесуі  кездейсоқ  емес.  Бұл  адам сенгісіз оқиғалардың тұмандағы жарық  
 
 
 

115 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 
 
  Адильбекова Э.С. Батырлық  жырларындағы  уақыт өлшемдері және  жер-су атаулары 
 
 
секілді  айтылуының  өз  ережесі  бар.  Алдымен  тақырып  пен  оқиғаның 
құрылысына, шындықпен байланысына қарай жүйеленеді. 
Марғұлан былай дейді: «Бұл айтылған халықтардың (сақа, үйсүн, қаңлы, 
оғыз, қыпшақ) сол дәуірдегі қоныстары бүгінгі Алтай, Алатау,  Жетісу, Арқа 
мен Сырдарияның алдыңғы жағы Қытай тарихында белгілі болған академик 
Реттермен  Клапроттың  пікірі  бойынша:  «Сахарада  қоныстаған  тайпалар 
үйсін  мен  қаңлы  да  малдарын  қыста  Сырдария,  Шу,  Талас  өзендерінің 
арасындағы қыстатқан, жазда салқын жерге қарай көшіп Ертіс, Есіл, Тобыл 
өзендерінің  арасында  жайылып  Орал  тауы  Об  өзені  жағалауына  дейін 
орналасқан [3.198]. XVII ғасырларға дейін қазақ халқында осылай қоныстау 
дәстүрі  кең  етек  алған.  Қыста  Сырдария  бойына  орналасын  малдарын  Шу 
өзені  бойында  Алатауда  қыстатын  жаз  келісімен  Ертіс,  Есіл,  Тобыл 
өзендерінің  бойында  жайлауын  құрған.  Батырлық  жырларда    өте  көп 
кездесетін орнының бірі – өзен.  Бұл көбінесе батырдың өлкесі мен дұшпан 
халқының  арасындағы  табиғи  шекара  болып  табылады.  Кейде  дұшпан 
қаласы  бір  жағынан  су,  екінші  жағынан  таумен  қоршалғандығын  айта 
кетуіміз керек. 
Қорытынды  ретінде  айтарымыз  жырда  тақырыпқа  арқау  болған 
тайпалармен  ұлыстардың  өмір  сүру  дәстүрі  өзгеше  болғандықтан,  белгілі 
жағрафиялық  аймаққа  тән  жерлердің  де  болуы  әбден  мүмкін.  Осыған 
байланысты  батырлар  жырындағы  оқиғалардың  болған  жерлерінің  әр  түрлі 
екендігі белгілі. Қазақ жырларының жағрафиялық атаулары эпостағы тарихи 
оқиғалар  және  қаһармандардың  ерлік  іс-әрекеттері    арқылы  жалғасын 
табуда.  
Батырлар  жырында  орын  алған  оқиғалардың  ішіндегі    қаһармандардың 
мекен еткен жерлері және уақыт ұғымдары тарихи қажеттілікті  керек етеді. 
Жырлардағы  орын  алған  уақыт  және  мекен  ұғымдары  халық  мұрасының 
мирасы болып табылады.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Ibırayev Ş. Destan Yapısı. Ankara, 1998. 
2.
 
Селиванов  Ф.M.  Революция  Пространственно-Временных  Характеристик  эпическово  проветсвования. 
Фольклор. Проблемы Историзма. -М.: 1988.  
3.
 
Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. -Алматы: 1957.  
4.
 
Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы. -Алматы:1984. 
5.
 
Köse N. Türk Halk Hikayelerinde Gürbet. İzmir,1997.  
6.
 
Ocal M. Oğuz, Metin Ekici, Mehmet Aça. Türk Halk Edebiyatı. 2:basım. Ankara,2004. 

116 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2009 

жүктеу/скачать 3,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: