А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009

 
318 
 
Кењестік  саясат  бойынша  Ќазаќстан  отандыќ  µнеркєсіптіњ  шоѓырланѓан  алып 
ауданына  айналдыру  шараларыныњ  бастауы  алѓан  кезењі  болѓан.  Оккупацияѓа 
±шыраѓан  аудандармен  салыстырып  ќараѓанда  республика  экономикасы  кењ  ќанат 
алып  жоѓары  ќарќынмен  дамыды,  ал  60-шы  жылдарыныњ  єр  жылында  бµлінетін 
ќаржы  µнеркєсіптіњ  µндіруші  саласына  аса  кµп  бµлініп,  жалпы  КСРО  µндірісіне 
ќаралѓан шыѓындардыњ 40,2 пайыз ќ±раѓан.  
Тањдап алынѓан таќырыпты зерттеу жалпы µнеркєсіптіњ, соныњ ішінде металл 
µндірісі  саласыныњ  дамуыныњ  негізгі  баѓыттарын  аныќтамайынша  м‰мкін  емес. 
ХХ ѓасырдыњ 60-шы жылдары экономиканыњ даму ќарќыны мен ќоѓамдыќ µсімніњ 
тиімділігі  бойынша  сєтті  кезењ  болып  есептеледі.  Экономикалыќ  µсуініњ  орташа 
жылдыќ  ќарќыны  50-жылдары  –  6,6  пайыз  жєне    60-жылдары    5,3    пайыз    болуы  
КСРО-ныњ    єлеуметтік-экономикалыќ  даму  ќарќыны  бойынша  Ќазаќстанныњ 
кењестік тарихындаѓы табысты кезењі болѓан [4.19-21]. 
60-жылдардыњ  басында  КСРО-даѓы  соѓыстан  б‰лінген  халыќ  шаруашылыѓын 
ќалпына  келтіру  аяќталды.  Осы  жылдары  жеткілікті  инвестициялыќ  жєне  ѓылыми 
потенциал  ќ±рылды,  ол  экономикалыќ  µсудіњ  т±раќты  ќарќынын  б±дан  єрі 
ќамтамасыз  етуге  м‰мкіндік  берді.  Экономика,  єсіресе  50-жылдардыњ  екінші 
жартысынан  70-ші  жылдардыњ  ортасына  дейін  ойдаѓыдай  дамыды:  µнеркєсіпте 
µндірістік  ќорларды  тиімді  пайдалану  жолѓа  ќойылды.  Біз  зерттеп  отырѓан 
салаларда ењбек µнімділігі артты. ¤ндірістіњ тиімділігін арттыру ішкі шаруашылыќ 
жинаќтарыныњ анаѓ±рлым µсуіне ыќпал етті, оныњ есебінен µндірістік емес саланы 
да анаѓ±рлым толыќќанды ќаржыландыруѓа м‰мкін болды. Ќорѓаныс шыѓындарын 
ќысќарту нєтижесінде алынѓан ќаржы єлеуметтік баѓдарламаларды ж‰зеге асыруѓа 
кµбірек баѓытталды.  
Осы  кезењде  Ќазаќстан  µнеркєсібі  даму  ќарќыны  негізгі  кµрсеткіштерінен 
б‰кіл  Кењестер  Одаѓы  мемлекетінде  жоѓарысы  болды.  Статистикалыќ 
орындарыныњ  аќпараты  негізіндегі  талдау  бойынша  1960-1975-жылдары  елімізде 
жалпы  µнімніњ  µсу  ќарќыны  173  пайыз  ќ±раса,  ал  республика  металл  µндіруші 
µнеркєсібінде ол 1,4 есе жоѓары болды. 
60-шы жылдардан бастап республика тау-кен, металлургия µнеркєсібі саласына 
бµлінген  ќаржы  кµлемі  жылма-жыл  орташа  есеппен  15-27  пайызѓа  µсіп,  соныњ 
нєтижесінде  жања  кєсіпорындары  іске  ќосылѓан.  Зерттеліп  отырѓан  кезењде 
µнеркєсіп кєсіпорындарыныњ жалпы саны 4 мыњѓа жетіп, біраќ олардыњ 80 пайызы 
єлі  µндірісте  пайдаланылуын  тоќтата  ќоймаѓан  шаѓын  ќарапайым  технологиямен 
жабдыќталѓан  екен  [5.190].  Ќазаќ  металлургия  зауытыныњ  жєне  Ќаратау  тау-кен 
химия  комбинатыныњ  ќ±рылысы  басталды,  ¤скемен  мырыш  жєне  Жамбыл 
суперфосфат  зауыттары  ќызметін  бастаѓан,  Балќаш  мыс  балќыту  жєне  Лениногор 
ќорѓасын  зауыттарыныњ  µндірістік  ќуаттары  кењейтілген.  Республикада  металл 
µњдеу  жєне  одан  сапалы  µнімдер  шыѓаратын  µнеркєсіп  саны  біршама  µскен.  Осы 
кезењде соѓысќа дейінгі дењгеймен салыстырѓанда республикада м±най µндіру – 34 
пайыз,  кµмір  –  45  пайыз,  электр  ќуаты  –  2,3  есе  µссе,  біз  зерттеп  отырѓан 
металлургия  µнеркєсібі  ‰шін  ќондырѓы  24  есе,  ал  сол  ±жымдардыњ  µнімініњ 
мемлекеттік бµлшек сауда айналымы – 48 пайызѓа артќан  [6.21-25]. 
¤ткен  ѓасырдыњ  80-шы  жылдарыныњ  екінші  жартысынан  бастап  кейбір 
диссертациялыќ  зерттеулер  мен  саяси-экономика  таќырыбындаѓы  єдебиет 
беттерінде,  єсіресе  Ресей  мемлекетінде,  КСРО-да  осы  жылдары  тек  ќана  µндіріске 
кµњіл бµлініп, ењбекшілердіњ т±рмысы мен к‰й-жайы ескерусіз ќалѓан деген пікір 
пайда    болды.  Біз    талдаѓан   м±раѓат   ќорларыныњ   деректері   б±ндай   пікірмен  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
 Оразаева Ж.Ж. ¤ткен ѓасырдыњ 60-80 жж. республика металлургия µнеркєсібі саласыныњ 
 
 
келіспейді. Мысалы, зерттеу саласында т±рѓын ‰й ќ±рылысыныњ  ќарќыны µскені 
аныќ байќалады. Адамдардыњ материалдыќ жаѓдайыныњ  жєне мєдени дењгейініњ 

 
319 
 
кµтерілуі  ‰шін  сенімді  негіз  ќаланѓан.  Ірі  µнеркєсіп  негізін  ќалыптастыру  ауыр 
µнеркєсіптіњ  жања  салаларын  жедел  дамытуѓа  жаѓдай  туѓызды,  б±л  µз  кезегінде 
республиканыњ ењбек потенциалын пайдалану сипатын елеулі µзгерткен. 
Міне, осылайша, ш±ѓыл континенттік ауа райы жєне ќатынас желілерініњ толыќ 
дамымаѓаны,  демографиялыќ  жаѓдайдыњ  ерекшелігі,  шикізаттыќ  сипаттаѓы 
экономика  Ќазаќстанныњ  µнеркєсіптік  игерілуініњ  к‰рделілігін  алдын  ала 
аныќтауѓа м‰мкіндік туѓызды. Біраќ ол м‰мкіндіктерге ќарай істіњ табысты болуы 
зерттеу-жобалау ж±мыстары тиімділігіне, терењ ойластырылѓан шешімдерге тєуелді 
еді. 
Зерттеу  мерзімініњ  бастапќы  кезењінде  Ќазаќстандаѓы  µткір  проблема 
µнеркєсіп кєсіпорындарын, индустрия тетігін жете мењгерген ж±мысшы кадрлармен 
ќамтамасыз ету болып отыр. Осы жылдары республика халќыныњ µсіп-µнуінде оњ 
µзгерістер  байќалѓанымен,  ол  кµріністер  µндірістіњ  жылдыќ  с±ранысын  тіпті 
жартылай да ќанаѓаттандыра алмады. 
Дегенмен шаруашылыќ кешенініњ басќа салаларынан гµрі, тау-кен жєне металл 
µндіру  салаларына  стратегиялыќ  маќсат  µскелењ  сипатта  болуына  орай  елеулі 
ілгерілеу байќалды,  жања комбинаттар мен зауыттар, шаѓын кеніштер бой кµтерді. 
Т±тас  µнеркєсіп  кешенін  ќ±ру  ‰шін  алѓышарт  жасалды.  Біраќ  м±раѓат  деректері 
негізінде ж‰ргізілген талдау бойынша бірќатар салаларда µндірісті жоспарлау мен 
басќарудыњ  оралымсыздыѓына  байланысты  µзекті  проблемалар  сол  к‰йінде  ќала 
берген. 
Аќырында,  экономика  салаларын  басќарудыњ  саќталѓан  ќатал  бір  ортадан 
басќару  ж‰йесі  кезењ  басында  т±раќтанды.  Ол  мемлекет  билігіне  сєйкес 
республикада  ќоѓамдыќ-саяси  жаѓдайѓа  ыќпал  етті,  шектен  тыс  ќамќорлаушылыќ 
жєне  єкімшіліктіктен  саќталып  ќалды.  Кей  жерлерде  ішінара  «халыќ  жауларымен 
к‰рес» саясаты жалѓасты. Єр т‰рлі ±рандар жєне себептермен ойдан шыѓарылѓан 
«саяси  сенімсіздер»  деген  желеумен  адамдардыњ  ќ±ќыѓы  б±зылып,  тіпті  ќарсы 
±йымдастырылѓаны  талданѓан  ќ±жаттардан  аныќталды.  Б±рын  ќалыптасќан 
тєжірибеге  сєйкес  саяси  билік  буындарыныњ  лауазымы  ќоѓам  µмірініњ  барлыќ 
жаќтарына  тікелей  таза  єкімшілік-єміршілдік  єдіспен  жеткізіліп  отырѓан. 
Мемлекеттік  органдар  ќ±зырына  жататын  мєселелерді  шешуге  ±мтылумен  ќатар, 
партия  алќалары  мемлекеттік  органдарѓа  оларды  дербестігі  мен  бастамадан  айыра 
отырып ќысым кµрсетуін терењдете берген.  
Зерттеліп отырѓан кезењ ішінде µндірістік к‰штердіњ, ѓылым мен техниканыњ 
даму, кадрлардыњ µсу шегі бойынша µнеркєсіпке басшылыќты ±йымдастыру т‰рі 
жетілдірілді, жоспарлау жєне басќаруды реформалауѓа єлденеше рет ќадам жасалды, 
ол ќадамдардыњ єрќайсысыныњ µзіндік ерекшеліктері бар. Сондыќтан біз зерттеген 
ќ±жаттар жергілікті жердегі дербестікті дамыту, жалпы мемлекеттік м‰ддені жєне 
бір  ортадан  билеу  шартын  ќатањ  саќтау  жаѓдайында  µндірістік  тапсырмаларды 
орындаудаѓы  ењбекшілер  бастамасыныњ  ойдаѓыдай  µркендеуіне  б±лтартпас  дєлел 
бола  алады.  М±нда  реформа  т±жырымдамалары  мен  ж‰зеге  асыру  єдістерініњ 
ќатынасында бірењ-сарањ ќарама-ќайшылыќтар да орын алѓан. 
Орталыќ  билік  орындары  тарапынан  µнеркєсіпті  басќаруды  жетілдіру,  одаќтас 
жєне  автономиялыќ  республикалардыњ  ќ±ќыѓын  кењейту  жµнінде  бірќатар 
шешімдер  ќабылдаѓан,  осы  маќсатќа  сай  басќаруды  жањашаландыру  баѓытында 
саяси-±йымдастырушылыќ  шаралар  іске  асырылды.  Мысалы,  1960-1970-жылдары 
аралыѓында КСРО министрліктері мен ведомстволары билік ќ±зырындаѓы 15 мыњѓа  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
 Оразаева Ж.Ж. ¤ткен ѓасырдыњ 60-80 жж. республика металлургия µнеркєсібі саласыныњ 
 
 
жуыќ  кєсіпорын,  т±тас  µнеркєсіп  салалары  алынып,  республика  билігіне  берілген. 
Ал  б±ѓан  дейін  экономикалыќ-єкімшілік  аймаќтарда  ќ±рылѓан  басќару  ж‰йесі  – 
Халыќ  Шаруашылыѓы    Кењестері  кµздеген  маќсатына  жете  алмаѓан    [7.129-136]. 

 
320 
 
Осы ж‰йені ±йымдастырушылардыњ ойлары  бойынша  басќарудыњ  жања  ж‰йесі 
кєсіпорындардыњ экономикалыќ ќызметінде т‰бегейлі µзгеріс енгізуі тиіс болатын. 
Єсіресе,  Халыќ  Шаруашылыѓы  Кењестерініњ  ќ±рылуы  мен  µнеркєсіпті  жедел 
дамытуында ‰лкен сілкініс болуына ‰міт артылѓан.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Назарбаев Н.Є. Тарих толќынында. Дєуір, Алматы, 2002. 
2.
 
РМ ЭМ, 236 ќор, 1б, 1383 іс, 1т. 
3.
 
Сонда, 1385 іс. 
4.
 
ЌР ОММ, 1987 ќор, 3 бума, 162 іс. 
5.
 
Сонда, 17 ќор, 45 бума, 544-а іс. 
6.
 
Ќазаќстан халыќ шаруашылыѓы. Журн. 1978, 7 саны. 
7.
 
РМ ЭМ, 4372 ќор, 1 кат., 67 бума, 103 іс. 

 
321 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
 
Ғ.Ә.ҚОШАМАНОВА 
Оңтүстік Қазақстан құқық және салалық технологиялық колледжінің оқытушысы 
 
НЕЙРОНДЫҚ ИНДИВИДИУМҒА ӘСЕР ЕТУШІ ҚОҒАМНЫҢ ЗАМАНАУИ 
АҒЫМЫНДАҒЫ ДИНАМИКАЛЫҚ ТАРИХИ ІЗДЕНІСТЕРІНІҢ 
ПОСТРЕКВИЗИТТЕРІ 
 
В  настоящей  статье  отражена  вариация  структурных  динамических  зависимостей  исторических  моментов 
от математической модели. 
 
Variation of structural dynamic dependence of historical moments from the mathematic model has been reflected in 
the given article. 
 
Тарихи  ізденістердің  жемісін  саралап,  сұрыптап,  талдау  процестері  арқылы 
мерзімдік  этаптардың  категориялық  тұрғыдағы  жаңаланған  мәліметтер  қорынан 
ғылыми  анықтамалар  жиынтығының  жасалатындығы  белгілі.  Атап  айтқанда,  [1] 
профессор  Т.Абдразақовтың  «Жоңғар  шапқыншылығы  және  оның  әлеуметтік-
экономикалық  зардаптары,  1641-1741  ж.ж.»  еңбегін  алып  қарасақ,  толыққанды 
ғылыми  мәліметтер  ошағының  негізін  байқаймыз.  Ал  барлық  қазақ  көрермендерін 
таңқалдырған «Шыңғысхан» көркем фильмінде ғылыми негізге алынатын айғақтың 
мардымсыздығын  көреміз.  Т.Абдразақовтың  зерттеулері  Л.Гумилев  зерттеулерімен 
астасып  жатыр  және  логикалық-математикалық  іс-әрекеттер  сәйкестігін  қамтиды. 
Қай  қоғамды  алмайық,  барлығы  экономикалық  формацияның  өзгеру  аймағынан 
тәуелді заңдылықтың ережелік амалының формуласын айқындайды. 
 
Демек  жоғарыдағы  түйіндес-сыңарлы  диаграммадан  даму-құлдырау,  өсу-өшу, 
жойылу-пайда  болу  процестерінің  технологиялық-географиялық  тұрғыдағы 
қатынастың 
динамикасын 
сипаттайды. 
«Шыңғысхан» 
көркемдік 
фильм 
болғандықтан  өзіндік  кинорежиссураға  тән  мамандырылған  бір  ерекшеліктері  бар 
шығар,  дегенмен  ғылыми  тұрғыдағы  тарихи-динамикалық  мәліметтерден  ауытқуға 
болмайды.  Себебі  ұлттық  дүрдараздықты  тудырады.  Мысалы,  [2]  Н.Иманбаевтың 
моделі  бойынша  және  Т.Абдразақовтың  ғылыми  нәтижелерінің  негізіне  сүйене 
отырып жүргізілген математикалық зерттеулер екенін айқын көрсетеді. Дәл осындай 
тарихтағы математикалық зерттеулер академик  Арнольдтің, академик Фоменконың    
мақалаларынан    кездестіреміз.    Ал,    қоғамның    заманауи 
ағымындағы  тарихи  ізденістерінің  постреквизиттеріне  –  мемлекеттегі  ішкі  және 
сыртқы саясаттың тұрақтануы – кепілдік беруші негізгі аргумент, компоненті болып 
табылады.  Сондықтан,  тарихты  барлық  кезеңдердегі  қоғамның  таразылаушы 
новигаторы  деп  және  мұхиттағы  батисфера  сияқты  қызмет  атқаратын  ғылыми
 
құралы деп оқушыларға, студенттерге үйрету міндетіміз. 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Абдразақов Т. Жоңғар шапқыншылығы және оның әлеуметтік-экономикалық зардаптары, 1641-1741 ж.ж.// Қазақ 
әдебиеті, 1992 ж. қараша. 
2.
 
Иманбаев  Н.С.,  Мырзахметова  Г.С.  Тригонометриялық  бір  теңдеудің  шешімдері  арқылы  «Жоңғар 
шапқыншылығы  және  оның  әлеуметтік-экономикалық  зардаптары,  1641-1741  ж.ж.»  тақырыбын  зерттеу  // 
Информатика. Физика. Математика. 1995. №3. 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
 
Тарихи 
мәліметтер қоры 
Қоғамдық 
формация 
Ұлттық амбиция 
антогонистік ішкі 
қайшылықтар 
Этностық діндердің ықпалы 

 
322 
 
Ж.Ж.ОРАЗАЕВА  
Ақтөбе Мемлекеттік педагогикалық институтының аспиранты  
 
ХХ ғ. 60-80-ж.ж. ЖАС ЖҰМЫСШЫЛАР ДАЯРЛАУШЫ  
ЖҮЙЕДЕГІ РЕФОРМАЛАР  
 
В статье рассматривается исторический опыт реформы профессионально-технического образования 
во  второй  половине  прошлого  столетия.  Автор  на  основе  изученных  государственных  документов  и 
решений  общественно-политических  организаций  значительное  внимание  уделяет  учебным  заведениям 
Западного  Казахстана.  В  строгой  логической  последовательности  освещается  опыт  реформы  системы 
профессионально-технического  образования.  Значительное  место  в  статье  отведено  подготовке  молодых 
рабочих, научному обоснованию причин формирования средних ПТУ. 
  
The  article  deals  with  the  historical  experience  of  reforms  of  technical  secondary  education  in  the  second 
half of the last century. The author pays the great attention to educational institutions of West Kazakhstan on the 
survey  of  studied  state  documents  of  public  and  political  organizations.  The  experience  of  reforms  of  technical 
secondary  education  is  analyzed  by  the  author  in  the  logical  sequence.  The  author  of  the  article  assigns  great 
attention  to  the  training  of  young  workers  and  to  the  scientific  grounds  of  reasons  of  formation  of  specialized 
technical schools. 
 
КСРО билік орындары мен саяси басшылығы тарапынан өткен ғасырдың 
60-80-шы  жылдары  жас  жұмысшы  кадрларды  даярлау  ісіне  ерекше  маңыз 
беріліп,  бұл  салаға  жан-жақты  қамқорлық  көрсетілген.  Біздің  зерттеген 
құжаттарымыз  бойынша  осы  мәселе  СОКП  ОК-ның  қаулы-қарарлары  мен 
Кеңес  үкіметінің  арнаулы  шешімдері  арқылы  реттеліп  отырған.  Зерттеліп 
отырған  кезеңде  билік  буындары  тарапынан  бірнеше  бағдарламалық 
шешімдер  қабылданып  оларды  іске  асыру  бағытында  сүбелі  шаралар  іске 
асырылған. Мемлекеттік шешімдерді іс жүзінде орындауға жоғарғы биліктен 
орта және төменгі деңгейдегі мемлекеттік-саяси ұйымдарға дейін жұмылып 
біршама оңды және тиімді істер атқарылған. Яғни, осы кезде елдегі кәсіптік-
техникалық  білім  беру  жүйесі  реформаланып  ондағы  оқу-тәжірибе,  тәрбие 
ісі  кең  қанат  жайып  жаңа  деңгейге  көтерілген.  Тіпті  оқу  орындарының  ХХ 
ғасырдың  30-40-шы  жылдары  пайда  болған  фабрикалық-зауыт  оқуы  деген 
атауы  енді  кәсіптік-техникалық  білім  беру  жүйесі  (училищесі)  деген  атауға 
көшірілген. 
Батыс Қазақстандағы төрт мемлекеттік мұрағат қорларында сол заманда 
зерттеу  мәселемізді  тікелей  қамтитын  45-ке  жуық  орталық  билік 
буындарының  құжаттары  сақталған.  Олардың  ішінде  КОКП  Орталық 
Комитеті  мен  Министрлер  кеңесінің  2  сәуір  1969  жылғы  «Кәсіптік-
техникалық  білім  беру,  оқу  жүйесінде  кәсіптенген  жұмысшыларды 
даярлауды жетілдіру шаралары туралы», 23 маусым 1972 жылғы «Кәсіптік-
техникалық,  білім  беру  жүйесін  жетілдіру  туралы»,  28  қаңтар  1975  жылғы 
«Орта  ауылшаруашылық  кәсіптік  техникалық  училищелердің  жүйесін 
кеңейту  шаралары  мен  олардың  жұмысын  жетілдіру  туралы»  мемлекеттік-
саяси, партиялық қаулы-қарарлар және шешімдер. Бұл құжаттарда кәсіптік-
техникалық  білім  беру  органдарына,  ғалымдарға  кәсіптік-техникалық  білім 
беру  ұжымдарының  оқу-тәрбие  жұмысын  жетілдіру  туралы,  ондай 
шаралардың  формалары  мен  әдістерін  дамыту  және  оларды  ғылыми-
техникалық прогресске сәйкестендіру міндеттері анық көрсетілген.  

 
323 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Оразаева Ж.Ж. ХХ ғ. 60-80 жж. жас жұмысшылар даярлаушы жүйедегі реформалар   
 
 
Аталмыш  құжаттардың  міндеттік  негізінде  КСРО  Министрлер  Кеңесі 
жанындағы  арнаулы  кәсіптік-техникалық  білім  беру  мемлекеттік  Комитеті 
жүйесін  жаңа  деңгейге  көтеріп  жұмыс  сапасын  арттыру  үшін  қайта  құру 
мақсаты  қойылып  сан-алуан  ұйымдастырушылық-саяси,  оқу-тәрбие 
бағыттары белгіленген. Құжаттар жария болған кезден бастап 25 бағыттағы 
шаралар шұғыл іске асырылған [1].  
Бірінші  кезекте  училищелердің  материалдық  базасы  нығайтылып 
олардың  оқу-тәжірибе,  тәрбие  қызметіне  бұрын-соңды  болмаған  күрделі 
міндеттер  қойылған.  Солардың  негізіне  қоғамдық  өмір  мен  өндіріс 
саласындағы  ғылыми-техникалық  жаңалықтарды  алу  қажеттігі  аталған. 
КСРО  тарихында  тұңғыш  рет  кәсіптік-техникалық    білім  беретін  оқу 
орындарының  жаңа  түрі  көп  профильді  және  орта  білім  беретін  кәсіптік-
техникалық училищелер қалыптастыруға алғашқы қадам жасалды. Бұл істің 
нәтижесіне  оқу  орындарының  аса жүдеу  материалдық-техникалық  жағдайы 
мен  қатар  қоғам  мүшелерінің,  яғни  педагогикалық  қауымдастық  пен  ата-
аналар арасындағы ұзақ мерзім бойы қалыптасқан психология да әсер еткен. 
Біз  танысқан  мұрағат  құжаттарында  тіпті  бұл  оқу  орындарына  сенімсіздік 
болғаны да анық байқалады.  
Бұл  саладағы  аса  маңызды  және  жоғары  жауапкершілікті  талап  еткен 
міндет,  ол  жаңа  талаптарға  жауап  бере  алатын  педагогикалық  ұжымдарды 
қалыптастыру  ісі  болған.  Біз  танысқан  құжаттар  пайымдауынша  бұрынғы 
оқу  орындарының  оқытушылар  мен  өндірістік  оқу  шеберлерінің  білім 
деңгейі 
жүйе 
алдына 
қойылған 
жаңа 
талаптарын 
мүлдем 
қанағаттандырмаған.  Мысалы,  Атырау  облысының  11  училищесінде 
теориялық  және  өндірістік  оқу  мамандарының  орташа  есеппен  алғанда  тек 
12 пайызы жоғары техникалық және педагогикалық, ал 60 пайызы арнаулы 
орта  және  қалған  28  пайызы  орта  мен  орталау  білімді  болған  [2.44].  Батыс 
Қазақстан  облысының  ауыл  шаруашылығына  механизатор  кадрларын 
даярлайтын  училищелердегі  оқытушылар  және  өндіріс  шеберлерінің  білім 
дәрежесі тіпті төмен болған. Сондай-ақ, Ақтөбе, Хромтау, Шевченко (Ақтау) 
қалаларындағы  құрылыс  орындарына  маман  жұмысшылар  даярлайтын 
училищелердегі  инженер-педагогикалық  кадрлардың  сапасы  өмір  талабы 
деңгейінен  тіпті  төмен  екендігі  партия-шаруашылық  белсенділер 
жиналыстарында  қайта-қайта  аталған  [3.33].  Осындай  сыни-талдау  пікірлер 
Актаустрой,  Хромтаустрой,  Актюбстрой,  Дорстройтрест  сияқты  күрделі 
және тұрғын үй құрылыс ұжымдарының ақпараттық құжаттарында кең орын 
алады [4.8]. 
Біздің талдаған құжаттарымызда осындай күрделі және жауапты істерді 
атқарудағы  биліктің  барлық  буындарындағы  талпынысты  істер  жан-жақты 
баяндалған. Әлемдік әлеуметтік-экономикалық эволюцияның заңдылығының 
бірі  ол  білікті  және  тәжірибелі  жұмысшы  кадрлар  мәселесі.  Сол  замандағы 
өзгерістер  тұрғысынан  бағалайтын  болсақ  оның  оңтайлы  көрінісі    училище  
ұжымдарындағы  оқытушылар  мен  өндірістік білім беру  
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2009 
 
Оразаева Ж.Ж. ХХ ғ. 60-80 жж. жас жұмысшылар даярлаушы жүйедегі реформалар   
 

 
324 
 
 
шеберлерінің,  тәрбиешілер  құрамының  сапасын  арттырып  инженер, 
педагогикалық  қызметкерлердің  педагогикалық  шеберлігін  шыңдауда 
болған.  Республика  Үкіметі,  Қазақстан  КП  ОК,  жергілікті  билік  орындары 
кәсіптік  техникалық  училищелердің  кадрлық  мұқтажын  қанағаттандыру 
мақсатында бірнеше бағыттағы шараларды іске асыруды көздеген [5.5].  
Мемлекеттегі  кәсіптік-техникалық  білім  беру  саласын  жетілдіру 
барысында  училищелерге  ЖОО-нан  жас  мамандарды  жұмысқа  жіберу, 
өздерін  өндірісте  оңтайлы  жағынан  көрсете  білген  жастарды  арнаулы  оқу 
орындарында  жолдамамен  оқыту,  сала  қызметкерлерінің  білімі  мен 
тәжірибесін  жетілдіруге  курстар  ұйымдастыру,  материалдық  ынталандыру 
сияқты шараларда белгіленіп, біршамасы іске асырылған [6.6]. Мысалы, тек 
1970  жылы  осындай  шараларға  Батыс  Қазақстан,  Атырау  және  Маңғыстау 
облыстарында  3,28  млн  рубльден  астам  қаржы  жұмсалған.  Осы  кезде 
аймақтағы 7 училишеге тіпті Украина, Ресейдің Оңтүстік Оралдағы өндіріс 
орындарынан, Белоруссия мен Молдавиядан жыл сайын 25-37 жас мамандар 
орталық  билік  орындарының  арнаулы  жолдамасымен  училищелерге 
қызметке келген [7.2].   
Мемлекеттік шешімде және биліктің жергілікті атқарушы буындары тағы 
бір  маңызды  және  күрделі  салаға  көңіл  бөлінген.  Яғни,  ол  оқу-тәжірибелік 
үрдісіне ғылым мен техника, өндіріс саласындағы жетістіктерді батыл енгізу 
міндеті.  Сол  жылдары  мемлекеттік  және  саяси  басшылық  тарапынан  үлкен 
қолдау  алып  жедел  қарқынмен  бой  көтерген  кәсіптік-техникалық  білім 
берудің  арнаулы  Комитеті  көп  бағыттағы  жаңашыл  шараларға  мұрындық 
болған.  Оқытудың  жаңа  бағдарламалары  дайындалып,  пән  ондаған  жаңа 
компоненттермен  толықтырылған.  Оқу-әдістемелік  құжаттарды  әзірлеуге 
ғылыми  зерттеу  институттары,  арнайы  құрылған  ғалымдар  тобы,  жүйенің 
тәжірибелі  қызметкерлері  тартылып  училищелердегі  оқыту,  өндірістік 
үрдістеріне шығармашылық жаңалықтар енгізуге араласқан.   
Жас  жұмысшы    кадрларды  даярлауда  ғылыми-техникалық  жетістіктері 
оқу,  өндірістік  үрдіспен  оқушыларды  тәрбиелеу  ісі  ұштастырылып  сол 
заманғы 
талаптарды 
орындауға 
инженер-педагогикалық 
ұжымдар 
жұмылдырылған. Бұл бағыттағы атқарылған істерді тұжырымдайтын болсақ, 
кәсіптік-техникалық  білім  беру  жүйесінің  жаңа  мазмұнын  дүниеге  әкелуде 
бірнеше маңызды факторлар ескерілгені байқалады. Олардың ішінде: 
-болашақ  жұмысшы  кадрлардың  бойында  сол  кездегі  мемлекеттік 
идеология  аясындағы  қоғамдық-саяси  ұстанымды  тереңдету  арқылы 
жастардың қоғамдағы белсенділігін оятып, кәсіби шеберлігін жетілдіру; 
-жас  жұмысшылардың  өндірістегі  ғылыми-техникалық  және  техника  –
экономикалық танымның күрделенген рөлінің артуы;  
ғылыми-техникалық 
жаңалықтарды 
игеру 
арқылы, 
өндірістегі 
мамандықтар мен өзіндік функцияларды игеру қабілетін кеңейтіп жетілдіру; 

жүктеу/скачать 3,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: