А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2010

    

 

158 

 

немесе  төлеу  секілді  мұқтаж  адамдарға  материалдық  көмек  көрсету 

формасы  Атырау,  Шығыс  Қазақстан,  Солтүстік  Қазақстан,  Оңтүстік 

Қазақстан  облыстарында  және  Алматы  қаласында  тіпті  тәжірибеде 

болмаған.  Ақтөбе,  Жамбыл,  Батыс  Қазақстан,  Қызылорда,  Маңқыстау, 

Солтүстік  Қазақстан  және  Оңтсүтік  Қазақстан  облыстарында  мұндай 

мақсаттар үшін демеушілік қаржылар қарастырылмаған. 

Микронесиелер  бөлу  жолдарымен  кедей  және  аз  қамтылған 

азаматтарға  көмек  беру  де  жеткілікті  дәрежеде  жүргізілмеген.  Мәселен, 

2001  жылдың  бірінші  тоқсаны  барысында  мұндай  көмекті  ауылда  бар 

болғаны 736 адам және қалада 113 адам жалпы сомасы 15 млн. теңге алған, 

ал 2000 жылдың осы мерзімінде 23,8 млн. теңге сомасында 3847 микронесие 

бөлінген болатын [3]. 

Республика Үкіметінің 2001 жылғы 27 маусымда бекітілген еліміздің 

тұрғындарын  әлеуметтік  қолдау  Концепциясы  кедейшілікке  және 

жұмыссыздыққа  қарсы  күрес  жөніндегі  жұмыстарды  одан  әрі  жетілдіру 

және  тұрғындарды  әлеуметтік  қорғау  мәселелерін  тұтас  шешуге  мүмкіндік 

берді.  Концепцияда  зейнеткерлік  реформаларын  жүргізудің  бірқатар  оң 

жақтарымен  бірге  тұрғындарды  әлеуметтік  қорғаудың  жұмыс істеп  жатқан 

жүйесінің негізгі кемшіліктері де аталып көрсетілген. 

Оның  тиімді  жұмыс  істеуіне  кедергі  жасайтындардың  қатарына 

мыналарды  жатқызды:  төлем  үшін  әлеуметтік  тәуекелділік  және  негіздеме 

бойынша  емес,  негізінен,  төлем  түрі  бойынша  құрылған  аяқталмаған 

заңнамалар;  міндетті  зейнеткерлік  жарналарды  аударудағы  жекелеген 

жұмыс  берушілердің  міндетті  емес  екендіктерін  көрсететін  жеткіліксіз 

әділеттілік  және  төмен  ынталандырулар;  әрбір  субъектінің  әлеуметтік 

төлемді алу процесін қадағалауына мүмкіндік беретін жеткіліксіз айқындық. 

Мұның  барлығы  да  соңғы  қорытындысында  бұрыннан  бар  кемшіліктерді 

одан  әрі  тереңдетуге,  жүйедегі  төлеу  мен  салымның  әлсіздігіне  және 

салықтарды    төлеуден    және    жинақтық    зейнетақы   жүйесіне   міндетті  

жарналарды аударудан басын алып қашатын азаматтардың санын көбейтуге 

алып келуі мүмкін.   

Бұл  кемшіліктерді  ескере  отырып,  Концепцияда  халықаралық 

тәжірибе  мен  қазіргі  жағдайларды  талдауға  негізделген  әлеуметтік  қорғау 

жүйесін 

дамытудың 

негізгі 

бағыттары 

анықталған. 

Әлеуметтік 

нормативтердің  рөлін  арттыру,  ең  аз  (минимальді)  еңбек ақысын біртіндеп 

ұлғайту  және  күнелту  минимумы  деңгейіне  жақындату  межеленді. 

Әлеуметтік  төлем  мөлшерін  нақты  әлеуметтік-экономикалық  табиғаты  бар 

нормативтерден шығарып есептеу белгіленді.    

Аталмыш  Концепцияны  жүзеге  асырудың  нақты  шараларының  бірі 

республикада  2002  жылдың  1  қаңтарынан  бастап  күшіне  енген  Қазақстан 

Республикасының  «Мемлекеттік  мекен-жайлық  әлеуметтік  көмек  туралы» 

Заңының  қабылдануы    болды [3].  Бұл  Заңды   жүзеге  асыру   мақсатында  

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2010 

 

Әлжанова Э.Ә. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік төлемдер (2000-2002 ж.ж.) 

 

 

    

 

159 

республиканың  барлық  аймақтарында  мекен-жайлық  әлеуметтік  көмекті 

тағайындау жөніндегі өкілетті  органдар анықталды, учаскелік комиссиялар 

туралы  Ережелер  бекітілді,  мекен-жайлық  әлеуметтік  көмектерді  көрсету 

жөніндегі іс-шараларды жасау және жоғарыда көрсетілген Заңды іске асыру 

жөніндегі тиісті шараларды қабылдау үшін жұмысшы топтары құрылды.  

2002 жылдан бастап бұл төлемдер облыстардың, Астана және Алматы 

қалаларының  бюджеттеріне  кіргізілді.  Мәселен,  Қызылорда  облысының 

бюджетінде  2002  жылы  мекен-жайлық  әлеуметтік  көмектерді  көрсетуге 

515,2  млн.  теңге  сомасындағы  қаржы  қарастырылса,  сондай-ақ, 

республикалық  бюджеттің  мақсаттық  трансферттері  Арал  және  Қазалы 

аудандарында  мекен-жайлық  әлеуметтік  көмектерді  көрсетуге  200  млн. 

теңге  ақша  қарастырды.  2002  жылдың  бірінші  тоқсанында  еңбек  және 

әлеуметтік  қорғаудың  өкілетті  органдарында  мекен-жайлық  әлеуметтік 

көмекті сұраған 20144 отбасы (немесе 108887 адам) болды.  

Мекен-жайлық  әлеуметтік  көмек  14457  отбасыға  (немесе  77572 

адамға)  179,4  млн.  теңге  көлемінде  тағайындалды,  оның  99,3  млн.  теңгесі 

төленді [4]. Осыған ұқсас жұмыстар республиканың басқа да аймақтарында 

жүргізіле бастады. 

Сонымен  бірге  Заңды  жүзеге  асыру  тәжірибесі  2002  жылдың  бірінші 

тоқсанында  көптеген  аймақтарда  мекен-жайлық  көмекті  өз  уақытысында 

төлеуді  жүзеге  асыру  әдістемесінің  дұрыс  жұмыс  атқарылмағандығынан, 

қоғамдық негізде құрылған учаскелік комиссиялардың (мәртебесі тәртіппен 

белгіленбеген  және  құқықтық  негізі  жоқ)  жұмыс  істеуі  бойынша  айқын  да 

нақты  ережелері  жоқтығынан  және  оны  шешудің  заңды  негіздемесі 

болмағандығынан  елеулі  қиындықтар  тудырғанын  көрсетті.  Сондай-ақ, 

отбасының  жан  басына  шаққандағы  орташа  табысын  есептеу  механизмі 

және   мемлкеттік  мекен-жайлық   әлеуметтік   көмекті  есептеу   объектісін  

анықтау  соңына  дейін  қарастырылмаған.  Мәселен,  есептеуде  негізге 

алынған  орташа  облыстық  статистикалық  баға  әлеуметтік-экономикалық 

дамудың  айырмашылықтарынан  облыстардың  барлық  аудандары  үшін 

белгісіз. Облыстардың қалалары мен аудандарында мал шаруашылығы мен 

өсімдік шаруашылығы өнімдерінің бағаларының әр түрлі болып қалыптасуы 

жиынтық  кірісті  есептеу  кезінде  қиындықтар  тудырады.  Отбасының 

жиынтық  кірістерін  анықтау  кезінде  тұрғындарда  бар  ауыл  шаруашылығы 

техникаларының  (комбайндар,  тракторлар,  жүк  және  жеңіл  автомобильдер 

және басқа да техника) бағаларының критерийлері жоқ.  

Мысалы,  осы  және  басқа  да  себептерге  байланысты  Қызылорда 

облысында мұндай төлемдерді алуға өтініш білдіргендердің арасында 1014 

отбасы  (немесе  6249  адам)  көмекті  ала  алмады.  Олар  мыналар:  47  отбасы 

қажетті  құжаттарының  жоқтығынан;  139  отбасы  ұсынылған  жұмыстардан 

бас  тартқандықтан;  669  отбасы  мүшелерінің  жиынтық  табысының  сомасы 

кедейшіліктің шегі болып белгіленген деңгейден жоғары болғандықтан [4]. 

Батыс  Қазақстан  облысында  осы себептерге орай 2190 адам мекен-жайлық  

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2010 

 

Әлжанова Э.Ә. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік төлемдер (2000-2002 ж.ж.) 

 

 

    

 

160 

әлеуметтік  көмектерден  қол  үзді.  Мұндай  фактілер  басқа  аймақтарда  да 

кездесті. 

Сондықтан  Қазақстан  Республикасы  Премьер-министрінің  2002 

жылғы 26 наурыздағы № 19-р ұйғарымы бойынша мекен-жайлық әлеуметтік 

көмектерді  өз  уақытында  тағайындамау  және  төлемеу  себептерін  анықтау 

үшін  көшпелі  жұмысшы  тобы  алты  аймақты  аралап,  Қазақстан 

Республикасының  ««Мемлекеттік мекен-жайлық әлеуметтік көмек туралы» 

Заңының  жүзеге  асырылуы  барысын  қадағалады.  Осы  жұмысшы 

комиссиясының  пікірлері  мекен-жайлық  әлеуметтік  көмектерді  төлеу 

мәселелерін шешу үшін аймақ әкімдеріне жіберілді.    

Кедейшілік  пен  жұмыссыздық  мәселелерін  шешу  үшін  сыртқы 

займдар мен несиелерді белсенді түрде пайдалану да жүзеге асты. Мәселен, 

республика  Үкіметінің  келісім-шарттарына  сәйкес  кедейшілікпен  күресу 

үшін  БҰҰ  өз  дамыту  бағдарламасының  шеңберінде  Қазастанға  441  мың 

доллар бөлінді, Азиялық даму банкі - 830 мың доллар, бүкіләлемдік банк - 

365  мың  доллар.  Қазақстанда  қабылданған  шаралар  нәтижесінде 

тұрғындардың  өмір  деңгейін  жақсартуға  ықпал  ететін  тұтас  бірқатар  оң 

тенденциялар  жинақталды.  Күнкөріс  минимумынан  төмен  деңгейде  өмір 

сүріп  жатқандардың  қатары  азая  түсті.  Мәселен,  1997-1998  жылдары 

мұндайлар 43% болса, ал 1999 жылы бұл көрсеткіш 34%-ға, ал 2000 жылы 

31,8%  төмендеді.  Сондай-ақ,  тұрғындардың  нақты  табыстарының  көбею 

тенденциялары  да  байқалды.  Соңғы  жылдары  бұл  көрсеткіш  орташа  3-4 

пайыз  өсіп  отырды.  Жәрдемақы    алатындардың    қатары  200  мың  адамға 

қысқарды,  бұл  осы  істің  оң  өзгерістерге  қарай  жылжығанын  атап  өту 

керектігін көрсетіп отыр. 

Республика  Үкіметі  2000-2002  жж.  әлеуметтік  салада  батыл 

реформалар  жасау  жолдарымен  тұрғындардың  өмір  сүру  деңгейін 

тұрақтандыруға  бағытталған  саясатты  жалғастырды:  еңбек  потенциалын 

жүзеге  асыру  үшін  жағдай  жасау,  айлық  жалақыны,  зейнетақыны, 

жәрдемақыны  және  мұқтаждарға  мекен-жайлық  әлеуметтік  көмекті  өз 

уақытында беру. 

Тұтас  алғанда,  аз  қамтамасыз  етілген  отбасылар  және  кедейшілікпен 

күресу  мәселелерін  шешу  үшін  қабылданған  шаралар  белгілі  бір  деңгейде 

қоғамдағы  әлеуметтік  қарқындылықты  төмендетуші  секілді  әлеуметтік-

бағдарлық мемлекетті қалыптастырушы ретінде де көріне алады. 

 

ӘДЕБИЕТТЕР 

 

1.

 

Уровень жизни населения. Ст.сб. Алматы, 2002, С.92. 

2.

 

Уровень жизни населения. Ст.сб. Алматы, 2001, С.54. 

3.

 

Қазақстан  Республикасының  «Мемлекеттік  мекен-жайлық  әлеуметтік  көмек  туралы»  Заңы 

//Егемен Қазақстан, 2002, 4 қаңтар. 

4.

 

Официальный сайт Акима Кызылординской области. 

 

 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2010 

 

 

Е.М.ТӨЛЕГЕНОВ 

    

 

161 

А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің аға оқытушысы 

 

ЕУРАЗИЯШЫЛДЫҚ ИДЕЯСЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ  

ПРОЦЕСТІҢ БАСТАМАСЫ РЕТІНДЕ 

 

 

В  статье  рассматриваются  идеи  президента  Республики  Казахстан  Н.А.Назарбаева  о 

создании  «Евразийского  Союза»  и  взаимоотношения  независимого  Казахстана  с  Россией  и  со 

странами Центральной Азии. 

 

 

 

This article  deals with  the  ideas of  the  president  of  the  Republic  of Kazakhstan  N.A.  Nazarbaev 

about  the  creation of  Eurasian  Union and  relationships of independent  Kazakhstan  with  Russia  and  the 

countries of Central Asia. 

 

Әлемдік  тәжірибе  мүлдем  тәуелсіз  мемлекет  болмайтынын көрсетеді. 

Империя  ыдырағаннан  кейін  бұрынғы  отарлар  мен  метрополиялар 

арасындағы  қатынас  көбінесе  мына  түрде  дамыды:  тәуелділіктен 

тәуелсіздікке  және  өзара  тәуелділікке.  Бұрынғы  КСРО  мемлекеттері  одан 

ерекшеленбейді.  

Кеңестік  дәуірдің  ыдырауымен  бiр  мемлекет  басшылыѓына  баѓынѓан 

б±рынѓы кењестiк республикалар ендi алдаѓы уаќытта тєуелсiздiк алѓаннан 

кейiн олар ќалай ж‰ру керек, ќандай баѓыт ±стану керек деген мєселелерi 

толѓандырады. Оныњ ‰стiне б±рынѓы одаќтастар он жылдап ќалыптасќан 

бiрлескен к‰ш-ќуатты саќтап ќалудыњ орнына, шалѓайдан шапаѓат iздеген 

мемлекеттер  арасы  алшаќтай  т‰стi.  Осы  тұста  Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаев 

±сынѓан Еуразиялыќ Одаќ идеясы орын алѓан осындай мєселелердi шешуге 

баѓытталѓан едi.  

Н.Є.Назарбаев  1994  жылдыњ  ќазанында  Мєскеу  саммитiнде 

«Еуразиялыќ  Одаќ»  деген  шартты  атаумен  жања  мемлекетаралыќ бiрлестiк 

ќ±рудыњ  жобасын  ±сынды.  Еуразиялыќ  Одаќ  -  єрбiр  м‰ше  елдердiњ 

±лттыќ  мемлекеттiк  м‰дделерiн  iске  асыруѓа  баѓытталѓан  тењ  тєуелсiз 

мемлекеттер  одаѓы.  Еуразиялыќ  Одаќ  -  кењестен  ќалѓан  аймаќтаѓы 

єлеуметтiк-экономикалыќ  дамуды,  ќауiпсiздiк  пен  т±раќтылыќты  ныѓайту 

маќсатындаѓы  егемен  мемлекеттердiњ  интеграциясыныњ  формасы  деп 

саналады.  Еуразиялыќ  Одаќ  жобасы  бойынша,  ±лттыќ    референдум  µткiзу 

нєтижесiнде    немесе  мемлекеттердiњ  Еуразиялыќ  Одаѓына  кiруi  туралы 

парламенттердiњ  шешiмiмен  ќ±рылуы  м‰мкiн.  Н.Є.Назарбаев  сол  кездегi 

саяси  жаѓдайды  жаќсы  т‰сiнгендiктен  Еуразиялыќ  Одаќ  жобасыныњ 

барлыќ  мєселелерi  Еуразия  одаѓыныњ  шењберiнде  бєрi  бiрдей  iске 

асырылады  деп  сендiрген  жоќ.  Ресейдiњ  єлеуметтiк  ѓылымдар 

Академиясыныњ  сессиясында  «Менде  екi  т‰сiнiк  болды.  Бiрiншiсi, 

кењестен  ќалѓан  аймаќтаѓы  елдерде  интеграцияныњ  єрi  ќарай  дамуы 

маќсатындаѓы  наќты  ±сыныстарды  бiрт±тас  етiп  тарату,  екiншiсi,  ТМД 

институттары  ќызметiнiњ  ±заќ  созылѓан  ‰зiлiсiн  тоќтату.  «Менiњше,  екi 

маќсатымды да iске асырдым» - дейді Н.Ә.Назарбаев. Еуразия Одаѓын ќ±ру 

жобасыныњ  ±сынылуы  кµпшiлiк  аќпарат  ќ±ралдарында  ‰лкен  толќын 

тудырды  (кейбiр  деректер  бойынша  ТМД-да    500-ден      астам      болды), 

Достастыќ   елдерiнiњ,    сондай-аќ    алыс  

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2010 

 

Төлегенов Е.М. Еуразияшылдық идеясы интеграциялық процестің бастамасы ретінде 

 

    

 

162 

 

шетелдердiњ ѓылыми топтарында пiкiралысулар жєне конференциялар кµп 

болды» [1]. 

 

Кењестiк ж‰йеден шыќќан тєуелсiз мемлекеттерге сенiмдi тєуелсiздiк 

туралы,  ендiгi  жерде  бiр-бiрiне  ќалай  кµмектесу  керектiгiн  ойлау  ќажет. 

Егер  де  экономикалыќ  салада,  адами  ќатынастарда  интеграцияѓа  жол 

ашылса, сонда iлгерi жылжиды, iлгерi дамиды. Ќазаќстан Республикасыныњ 

сыртќы  саясаттаѓы  басты  баѓыты  посткењестiк  елдермен,  ењ  алдымен 

Ресеймен  жєне  Орталыќ  Азия  елдерiмен  интеграциялыќ  байланыс  ќ±ру 

болып табылады.  

 

Үш  ѓасыр  бойы  ќазаќтар  мен  орыстар  ќоян-ќолтыќ  µмiр  с‰рдi. 

Сырттан  келген  шапќыншылыќтарѓа  тойтарыс  беру  ‰шiн  талай  рет  к‰ш 

бiрiктiрiп,  µзара  жаќындыќтарын  тµгiлген  ќандарымен  бекiтiп  отырды. 

Дегенмен бiздiњ халыќтарымыздыњ да бiр-бiрiне ренiштi кездерi де болѓан 

«История  межэтнических  отношений»  деген  кiтапта,  µкiнiшке  ќарай  ондай 

беттер де кездеседi. Бiр ѓажабы ол ренiштер ќазаќ жєне орыс халыќтарыныњ 

µзара  ќарым-ќатынастарына  ешуаќытта  кµлењкесiн  т‰сiрген  емес. 

Керiсiнше,  б±л  екi  этностардыњ  арасында  ‰немi  мєдени,  рухани  жєне 

µнегелi  ќ±ндылыќтармен  алмасќан  µзара  танымдыќ,  пайымдыќ  молыѓулар 

болып  отырды.  Бiрге  т±рып,  бiр-бiрiне  iлтипатты  болуды  ќазаќ  халќыныњ 

озыќ  ойлы  ±лдары  жаќсы  ±ќќан  болатын.  Ұлы  Абай  µзiнiњ  «Ғаќылия» 

ќарасµздерiнде орыс  халќына  деген µзiнiњ ж‰рекжарды ыстыќ  ыќыласын 

бiлдiре  отырып,  халќын  орыстан  ‰лгi  алуѓа,  достыќ  ќарым-ќатынаста 

болуѓа шаќырды, сол ‰мiтпен уаѓызды Ш.Уәлиханов та, Ы.Алтынсарин де, 

Ж.Жабаев  та,  I.Жансүгiров  те  жєне  ќазаќ  халќыныњ  ой-арманын,  маќсат-

м±ратын  кµксеген  Даланыњ  басќа  ±лы  перзенттерi  де  талай-талай 

ќайталады [2]. 

 

Ќазаќстан  мен  Ресей  Перзиденттерi  1997  жылдыњ  ќырк‰йегiндегi 

кездесуде  Достастыќ,  ынтымаќтастыќ  жєне  µзара  кµмек  жµнiндегi  екi  ел 

арасындаѓы 1992 жылѓы Шартты ерекше атап µткен болатын. Ол Ќазаќстан 

мен Ресей арасындаѓы стратегиялыќ єрiптестiкке жол ашып едi. Сондыќтан 

да  тарихи  сабаќтастыќќа  сєйкес  Ќазаќстан  мен  Ресей  арасындаѓы  мєњгiлiк 

достастыќ жµнiндегi Декларация (1998 ж. 6 шiлде) ќол ќою µмiрдiњ µзiнен 

туындап  отыр.  1992  жылдан  бергi  уаќытта  єлемдiк  саясатта  кµптеген 

µзгерiстер болды. Жања тарихи жаѓдайѓа орай 1992 жылѓы шартќа кµптеген 

µзгерiстер енгiзу ќажет едi.  

 

1998  жылы  мемлекет  басшылары  бiрiккен  мєлiмдеме  ќабылдап,  екi 

елдiњ  Үкiмет  жетекшiлерiне  Ќазаќстан  мен  Ресей  арасындаѓы  

экономикалыќ  байланыстарды  терењдетудiњ  он  жылдыќ  баѓдарламасын 

єзiрлеп,  ќол  ќоюѓа  ±сынуды  тапсырѓан  болатын.  Бұл  µндiрiстiк  жєне 

ѓылыми-технологиялыќ 

кооперацияны 

дамыту, 

меншiк 

нысанына 

ќарамастан,  тiкелей  шаруашылыќтар  мен  аймаќтар  арасында  байланыс 

орнату мєселелерiн  кµздеген ќұжат едi.  

 

Үкiмет   басшылары    дењгейiнде    ќоныс     аударушылар      процесiн 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2010 

 

Төлегенов Е.М. Еуразияшылдық идеясы интеграциялық процестің бастамасы ретінде 

 

 

    

 

163 

‰йлестiру,  олардыњ  ќ±ќыќтарын  ќорѓау,  µзара  аќпараттыќ-мєдени 

алмасуѓа  ќол  жеткiзу,  инвестицияларды  кµтермелеу  жєне  µзара  саќтау 

жµнiнде келiсiмге ќол ќою болатын.  

 

Сондай-аќ  ядролыќ  жаѓар  май  кєсiпорындарыныњ  интеграциясын 

ќамтамассыз  ету,  салыќ  зањдарын  б±зушыларѓа  ќарсы  бiрлесе  к‰ресу 

жµнiндегi келiсiмге ќол ќойѓан-ды. 

 

Ќазаќстан  мен  Ресей  iшкi  iстер  министрлiктерiнiњ  шекаралас 

аймаќтардаѓы  iшкi  iстер  органдарыныњ  ж±мысын  жолѓа  ќою  жµнiнде 

келiсiм де бар. 

 

Мiне,  осындай  ќ±жаттар  достас  екi  елдiњ  саяси,  экономикалыќ, 

мєдени,  ѓылыми  байланыстарын  ныѓайтудыњ  ќайнар  кµзiне  айналды. 

Тєуелсiздiк  т±ѓырын  ныѓайтып,  Ќазаќстан  Ресеймен  тењ  ќ±ќыќтыќ  негiзде 

байланыса отырып, экономикалыќ жєне гуманитарлыќ салаларда кµп ќырлы 

интеграциялыќ  процестер  ж‰зеге  асырылды.  Б±л  екi  елдiњ  стратегиялыќ 

єрiптестер 

ретiндегi 

ж±мысыныњ 

µзегiне 

айналды. 

Ресеймен 

ынтымаќтастыќты  одан  єрi  µрiстету  т±тастай  алѓанда    Ќазаќстанныњ 

сыртќы саясатыныњ басты да басым баѓыттарыныњ бiрi екендiгi даусыз.  

 

Ќазаќстан  мен  Ресей  арасындаѓы  мєдениет,  ѓылым,  бiлiм  салалары 

бойынша  екi  жаќты  келiсiм-шарттар  бар.  Осыныњ  нєтижесiнде  екi елде де 

мєдениет  бiр-бiрiн  байыта  отырып,  дамып  келедi.  Єр  ±лттыњ  µзiне  тєн 

ќасиеттерi  саќталады,  сµз  жєне  ождан  еркiндiгiне  ќол  жеткiзген,  тiл 

дамуына кедергi жоќ.  

 

Сауда экономикалыќ байланыстар да даму ‰стiнде. Оѓан 1995 жылы 

ќол ќойылѓан Кеден Одаѓы шартыныњ єсерi мол. Егер 1994 жылы Ќазаќстан 

мен Ресей арасындаѓы тауар айналымы 2,37 миллиард долларды ќ±раса, ол 

1995  жылы  3,96  миллиард  долларѓа,  ал  1996  жылы  4,8  миллиард  долларѓа 

жеткен.  

 

Ресейдiњ  сыртќы  сауда  айналымында  Ќазаќстанныњ  ‰лес  салмаѓы 

едєуiр.  Мәселен,  1997  жылы  Ресейдiњ  экспорт-импорт  айналымында 

Ќазаќстанныњ  экспорты  2,9%,  импорт  бойынша  5,2%  болды.  Салыстырып 

кµрелiк  Германияныњ  ‰лес  салмаѓы  экспортта  7,7%,  импортта  12,5%, 

Италия - 4,2 %жєне 5,0%, Украина - 8,4% жєне 7,4%, Белорусь - 5,4% жєне 

8,7%,  Ќырѓызстан  -  0,2%  жєне  0,3%.  Ал,  Ресей  Ќазаќстанныњ  басты сауда 

єрiптесi  болып  отыр.  1997  жылѓы  Ќазаќстанныњ  жалпы  тауар 

айналымыныњ  38,7%  Ресейдiњ  ‰лесiне  тиедi.  Ресейдiњ  Ќазаќстансыз 

одаѓай  дамуы  м‰мкiн  емес.  6,5  мыњ  шаќырымнан  астам  шекара  т±р. 

Каспий тењiзінiњ м±най кµздерiн орталыќ сызыќпен бµлiп, оныњ жер асты 

байлыќтарын  бiрге  игеру  мiндеттi  т‰рде  менм±ндалайды.  Оныњ  ‰стiне 

Ресей Байќоњыр ѓарыш айлаѓын, сондай-аќ єскери полигондарды кµптеген 

жылѓа  жалѓа  алып,  пайдаланып  келедi.  1992  жыл  мен  1998  жылдыњ  20 

мамыры  аралыѓында  Байќоњырдан  ѓарышќа  148  рет  ±шу  ж‰зеге 

асырылѓан.  Ал,  Ресейдiњ  4  полигоныныњ  Ќазаќстандаѓы  кµлемi  104492 

шаршы шаќырымды алып жатыр. Б±л Ќазаќстан аумаѓыныњ 3,8% [3]. 

А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2010 

 

Төлегенов Е.М. Еуразияшылдық идеясы интеграциялық процестің бастамасы ретінде 

 

 

    

 

164 

 

Ќазаќстан  Республикасы  мен  Ресей  Федерациясы  мєњгiлiк 

достастыќпен  бiрiккен.  Олар  ХХI  ѓасыр  ќарсањында  ±лттыќ  ќауiпсiздiк, 

саяси  т±раќтылыќтыњ,  ±лтаралыќ  келiсiмнiњ  жєне  екi  мемлекеттiњ    де 

г‰лденуiнiњ  кепiлi  болып  табылатын  осы  достыќты  саќтауѓа  жєне 

ныѓайтуѓа мiндеттенедi.  

 

Орта  Азияѓа  келер  болсаќ  барлыќ  жердегiдей  м±нда  да  к‰рделi 

процестер  ж‰руде.  ХХ  ѓасырдыњ  аяѓына  таман  тєуелсiздiк  алумен 

байланысты  Орталыќ  Азиядаѓы  жаѓдай  µзгердi.  Орталыќ  Азиядаѓы 

интеграциялыќ процестер Кењес Одаѓыныњ єлi аяќталмаѓан дезинтеграция 

процестерiмен  ±штасып  жатыр.  Оныњ  ‰стiне,  саяси  институт  т‰рiнде 

интеграциялыќ топ салыстыра ќараѓанда ертеректе пайда болды.  Орталыќ 

Азиядаѓы  интеграциялыќ  процестердiњ  ерекшелiгi  бiрќатар  геосаяси 

факторларѓа  байланысты,  олар  мемлекетаралыќ  ынтымаќтастыќтыњ, 

интеграцияныњ бiрiгуiнiњ дамуы аныќтайды. 

 

 Орталыќ  Азия  мемлекеттерi  жања  геосаяси  жаѓдайда,  статус-кво 

жаѓдайында  б±рынѓы  одаќтыќ  республикалардыњ  арасындаѓы  ±лттыќ-

мемлекеттiк  шекараларды,  ал  сыртќы  шекаралардан  Ресей  империясы 

кезiндегi шекараларды саќтап ќалуѓа тырысты. 

 

Аймаќтаѓы  ерекше  бiр  єлеуметтiк-лингивистикалыќ  интеграция 

ретiнде орыс тiлi ќызмет етедi, ол барлыќ жерде кењiнен таралѓан. Орыс тiлi 

Орталыќ  Азияныњ  єрт‰рлi  интеграциялыќ  институттарыныњ  ж±мысы  тiл 

болып  табылады.  Осы  аймаќтаѓы  барлыќ    ѓылыми-техникалыќ,  саяси 

зиялылары орыс тiлiнде кєсiп мењгерген, бiлiм алѓандар.

 

Орталыќ Азияныњ 

кµптеген т±рѓындары ‰шiн орыс тiлi б±рын да, б‰гiнгi к‰нде бiлiм алуда, 

ѓылым  мен  техниканыњ,  єлемдiк  комуникациялардыњ  єлiппесiн  ‰йренiп, 

мењгеруде аќпараттыќ арна (ќ±рал) болып отыр. КСРО кезiнде ќалыптасќан 

ѓылыми-бiлiмдiк,  дiл  бiрлiгi  жања  тєуелсiз  мемлекеттердiњ  саќталынып 

ќалѓан єлеуметтiк институттарында дiл де µзiнiњ ќуат-к‰шiн сарќа ќойѓан 

жоќ.  Т±рѓындардыњ  бiлiм  дењгейi  айтарлыќтай  жоѓары  болѓандыќтан, 

Орталыќ  Азия  µзiнiњ  шыѓыс  жєне  оњт‰стiк  кµршiлерiнен  гµрi  ±тымды 

жаѓдайда. 

 

Оныњ  ‰стiне  ќазiргi  к‰ндерi  аталмыш  салада  Орталыќ  Азия 

халыќтарыныњ  арасында  белгiлi  бiр  ќарама-ќайшылыќ  (поляризация) 

байќалады,  ол  б±рынѓы  дєст‰рлi  єлеуметтiк-мєдени  ќ±ндылыќтарды, 

н±сќауларды ќайта жандандырумен байланысты. Белгiлi бiр мµлшерде б±л 

±лттыќ зиялылардыњ белсендi т‰рде ќолдауымен ж‰ргiзiледi. 

 

Ќазiргi  кµптеген  мемлекетаралыќ  мєселелердi  шешу  халыќаралыќ 

ќ±рылымдардыњ билiк µкiлеттiлiгi жайлы мєселенi єрт‰рлi т‰сiнгендiгiне 

шектелiп жатады. Кењес дєуiрiнен кейiнгi Орталыќ Азия елдерiнiњ билеушi 

зиялылары ‰шiн б±л мєселе б±рын да к‰рделi едi, ол ќазiргi к‰ндерi де - 

±лттыќ  тєуелсiздiк  тiрегiн  ныѓайту,  мыќты  ±лттыќ  ќ±рылымдарды  ќ±руѓа 

байланысты   µзектiлiгiн   жолѓа   ќойѓан    жоќ. Содан   да   болар,     бiрiншi 

интеграциялыќ      институт  –  Орталыќазияттыќ      одаќ        (ОАО)    

шењберiндегi 

жүктеу/скачать 4,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: