Филология ғылымдарының докторы, профессор Т. С
Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар
жүктеу/скачать 1,06 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Неміс гуманизміне
- Конрад Цельтис
| Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар
Ренессанс өнерінің маңыздылығы. Қайта өрлеу дәуіріндегі мәдениеттің қалыптасуна жасалған алғышарттар. «Жағымда жаңы стиль» поэтикасы. Дантенің «Құдіретті комедиясына» тән аллегория. Ф. Петрарка шығармашылығында көрініс тапқан гуманизм идеясы. Неміс, голланд, француз әдебиеттері ХІY-ХY ғ. неміс империясының феодалдық жүйесіндегі дағдарысқа байланысты бүкіл неміс феодалдық-рыцарьлық мәдениет тоқырауға ұшырайды. Елде аймақтық князьдардың толқулары орын алып, империялық рыцарьлар қарақшыларға айнала бастайды. Халық арасында ақыры Реформация дәуірі мен Ұлы шаруалар көтерілісіне әкеліп соқтырған бүліктер көбейе түседі. Рыцарьларға қарсы ХІY ғ. соңында өзара одақтарға бөлінген (швабтық қалалар одағы және Рейн одағы) тұрғындар көтеріліске шығады. ХY ғ. шаруалар көтерілісі бірінен кейін бірі орын ала бастайды. Бүлікшілердің өз арасында уағыздаушылары мен пайғамбарлары болған. Осындай толқуларға толы уақытта императорлық билік басындағылар феодалдарды жақтап, сауда және қолөнер салаларында өз жетістіктерімен танылған неміс қалалары гүлдене бастайды. ХY-ХYІ ғ. Германияның мәдени өмірінде қалалар үлкен маңыздылыққа ие болатын. Мәдени дамудың дәлелі ретінде ХY ғ. ортасында кітап баспа ісінің пайда болуын мысалға келтіруге болады. ХY ғ. соңына қарай Германияның қалаларында 53 типография мен бірнеше университеттердің негізі қаланады. Енді елдің рухани өмірінің негізгі ошағы қорғандар емес, қалалар болады. Мұндай жағдайлардың барлығы кейінгі орта ғасырдағы неміс әдебиетінің дамуына өз әсерін тигізеді. Орта ғасырдың соңғы кезеңдерінде Германияда кей кездері рыцарьлық поэзияның өкілдері де өз шығармалырында куртуаздық қағидаларды бұзып, шынайы өмірдегі күнделікті тіршілікті де суреттейтін болған. Сондай талантты ақындардың бірі ретінде Освальд фон Волькештейнді (1377-1445) атап өтуге болады. Ол көбіне куртуаздықтан бас тартып, дидактикалық және сатиралық шығармалар жазған бюргерлік орта жазушыларымен қатар айтылады. Кейінгі орта ғасыр бюргерлік әдебиеттің кең таралған жанрларына дидактикалық жанрды жатқызуға болады. Ақындарды неміс империясында орын алған ұйымсыздық пен алауыздық алаңдатады. Олардың көбісінің шығармашылығы өсиетті сарында жазылғанымен, онда қоғамдық ортада оппозициялық көңіл-күйдің өскенін көрсететін әлеуметтік қайшылықтар туралы да айтылады. Мұндағы «дидактика» «сатиралық дидактикаға» айналады. Олар қоршаған орта мен өмірдің барлық тұстарын қамтуға ұмытылады. Бюргер поэзиясында мысал өлеңдер үлкен маңыздылыққа ие болады. Ол бюргерлік әдебиеттің эстетикалық, өсиеттік талаптарына сай болатын. Осы жағдай аллегориялық поэмалардың пайда болуына әкеледі. Аллегориялық поэмаларда түрлі мәселелер қарастырылатын. Осылайша, білімділік пен жақсылық тақырыбына арналған Мюгельннен шыққан Генрихтің (1371 ж. қ. б.) «Қыз тәжі» атты поэмасы жарық көреді. Орта ғасыр мен Қайта өрлеу кезеңдеріндегі неміс әдебиетінің тарихында неміс шванктары38 ерекше сипатқа ие болады. Олар қарапайым ертегі сарынында жазылған, керемет рыцарьлық эпостарға қайшы келетін формада жазылатын. Француздық фаблиомен қатар келетін неміс шванктарында қарапайым адамдардың әзіл-қалжыңы, айлакерлік пен қулыққа толы өмірі суреттеледі. Онда түрлі тап өкілдері, тіпті басшылар да ақымақ етіп көрсетіледі. ХІІІ ғ. Штрикердің бас кейіпкері тапқыр әрі айлакер, әзілқой әрі қу шіркеу әкейі болған «Поп Амис» атты кітабы жарық көріп, халық арасында кең тарап, үлкен маңыздылыққа ие болады. Германияда, әсіресе ХY ғ. соңғы онжылдығында елдің буржуазиялық дамуы орын алып, неміс Ренессансы жайлы айтуға мүмкіндік берген жаңа мәдениет қалыптасады. Неміс гуманизміне бірқатар ерекшеліктер де тән болатын. Ол қоғамдық қайшылықтар өрши түскен алдағы Реформация кезеңінде дами түседі. Осы құбылысқа байланысты ендігі жерде сатираға бет бұру кең етек алады. Неміс гуманистері католиктік клирдің обскуранттігі мен ұятсыздығына қарсы шыға алады. Осы тұрғыдан, олар тіпті өздерінің италиялық ұстаздарынан да асып түседі. Олар ежелгі дәстүрге де италиялық гуманистері сияқты қарамаған. Ертедегі авторлардың ішінен діни наным-сенімдерді әшкерелеген сатирик Лукиан үлкен атаққа ие болады. Оның ойлап тапқан сатиралық диалог формасы неміс гуманистік әдебиетінде кеңінен қолданылады. Гуманистік қозғалыс ХІY ғ. ортасына таман Италияда орын алып, біртіндеп Солтүстікке таралып, ХY-ХYІ ғ. басына қарай Орталық және Солтүстік Еуропаны, Франция, Германия, Голландияны, кейіннен Англияны да қамтиды. Жаңа әлеуметтік, ұлттық және идеологиялық шындықпен беттесе отырып, олар мазмұны жағынан өзгере бастайды. Бұрынғы италиялық гуманистер қатаң түрде филологиялық және этикалық сұрақтарға тоқталса, кейінгі гуманистерді натурфилософия, саясат, жаратылыстану ғылымдары қызықтыра бастайды. Неміс гуманизмінің бастауы ХІY ғ. соңында Карл ІY (1346-1378) тұсында император резиденциясына айналған Прага қаласында тамырын жайған. Дәл осы жерде жаңа неміс әдеби тілінің ерте үлгілер мен Заацтан шыққан қалалық жазушы Иоганның (ш. 1350-1414) «Богемдік диқан» сияқты Ренессанс қарсаңындағы неміс прозасының тамаша ескерткіштері пайда болады. Бұл шығармада ортағасырлық дүниетаныммен қатар жаңа гуманистік сарындар да кездеседі. ХY-ХYІ ғ. адам мен өлім арасындағы диалог ретінде жазылған бұл шығарма халық арасында кең тарайды. Неміс гуманизмінің ең жарық әрі сөнбес жұлдызы Франкония тұрғыны, шаруа отбасынан шыққан Конрад Цельтис (1459-150) болған. Цельтис болашақ гуманистік мәдениет үшін мықты күрескер ретінде түрлі қалаларда (Гейдельберг, Краков, Вена) әдеби және ғылыми қоғам құрған. Сонымен қатар ол қажымайтын педагог, ескі жазбаларды жинақтаушы тарихшы әрі музыкант ретінде де танымал болған. Өзінің саяхаттауға деген құштарлығы мен білімге деген құмарлығының арқасында Цельтис қаладан қалаға көшіп отырған. Ол Вена университетінде поэтика мен риторикадан дәріс бере жүріп, өзінің айналасына жергілікті ғалымдар мен ақындарды топтастырады. Оның адамгершілік жағынан көтеріліп, дамуы да алғаш осы университетте бастау алады. Цельтис лиризмі арқылы өз замандастарынан әлдеқайда алда тұрған. Оған діни мотивтер жат болды деп айтуға да болмайды. Бірақ, неміс гуманистерінің арасынан ешкім де дәл Конрад Цельтис секілді «пұтқа табынушы» болмаған. Эразм Роттердамский таза неміс жазушысы болмаса да, неміс гуманизмінің дамуында маңызды орынға ие болады. Ол неміс қалаларының бірінде тұрып көптеген неміс оқымыстылары және атақты жазушыларымен жақын араласады. Оның елдегі абыройы әр кезде туындаған өзінің жаңа дүниеге деген көзқарастарын білдіруге сәтті қадам болады. Ол сатирик ретінде өзінің шығармаларына ХY-ХYІ ғ. неміс әдебиетіне тән «ақымақтар жайлы әдебиет» атты тақырыпты арқау етеді. Оның ортағасырлық варваризмнен толық алшақтаған латын тілі ежелгі Рим тілінде жазуды дұрыс көрген неміс гуманистеріне қызмет еткен. Оның Евангелия мәтініне көзқарасы, адам мен оның мінез-құлқын бірінші орынға қоюы реформация қарсаңындағы үлкен маңыздылыққа ие болады. жүктеу/скачать 1,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|