Философия ғылымдарының докторы, профессор Серік Мырзалы

65 
Бүгінгі қоғамды қоршаған ақпараттық шындық адамзатты 70-
80 жылдары қоршаған шындықтан мүлдем бөлек екендігі анық. 
Ол виртуалды шындық туындатқан ғайып болмысқа 
байланысты. Осы «виртуалды шындық» тіркесі қазір оңды-
солды көп қолданылып жүргенімен, оның мағынасының 
түсініксіз, көмескілеу екендігі белгілі. Əдетте бұл термин 
компьютермен байланысты пайдаланылатындығы ғана анық. 
Виртуалды шындық əлемінде бізге үйреншікті кітаби мəде-
ниет мəтіні де түрөзгеріске ұшырап отыр. Бұрынғы бірөлшемді, 
бір сызық бойына тізбектелген бір жазықтықтағы түзу мəтін 
орнына көпөлшемді электронды гипермəтін келді. Гипермəтін 
кеңістігінде бірнешеме мəтіннің қатар орналасуы мүмкін, тіпті, 
мəтіндегі кез келген сөз немесе келтірілген автор туралы бүкіл 
керекті мағлұматты ала алатын басқа сайт парақтары тұруы 
мүмкін.
Кəдімгі кітапты оқып отырып біз оның кеңістіктегі шегінен 
аса алмаймыз, онда көрсетілген сілтемелер бойынша қызық-
тырған нəрсені ол кітапты тастап барып қана, басқасын іздеп 
тапқаннан соң оқи аламыз. Ал киберкеңістіктегі виртуалды 
шындықта орналасқан гипермəтінде біз бір мəтіннен келесі 
мəтінге алдыңғысында тұрып-ақ лезде өте аламыз.
Виртуалды шындық мəтін оқудың ғана емес, мəтін жасаудың 
да («жазу» деген сөзді əдейілеп пайдаланбай отырмын) жаңа 
жолдарын ұсынып отыр. Бүгінгі заманда көпшілік шығарма 
жазбайды, мəтін құрастырады. Құрастыру (аннан-мыннан, 
анадан-мынадан, тиіп-қашып...) – интермəтінділікпен анықтал-
ған жаңа шығармашылық түрі. Интермəтін дегеніміз мəтіндер-
дің өзгеріске түскен нұсқасы, мəтіндердің бір-біріне кірігуі. Бұл 
ұғым мəтінді жаңаша пайымдауға жол ашады. Интермəтіннің 
негізгі қасиеті оның іштей əртектілігі, ашықтығы, көпнұсқа-
лығы. Интермəтін өзге мəтіндерге қатысты шығарылады. Ол тек 
бұрынғы мəтіндерге қатысты емес, өзінен кейін жазылған 
мəтіндерге де қатысты бола алады.
Қазіргі заман мəдениетін терең зерттеушілердің бірі Роллан 
Барт “Автор өлімі” туралы айтады. Айта кететін бір жай – бұл 
ХХ ғасырдағы зиялылар айтып жүрген көп "өлімдер" ішіндегі 

66 
тағы бір өлім. Естеріңізге сала кетсек, Ф.Ницше “Құдай өлімі” 
туралы, О.Шпенглер “мəдениет өлімі” туралы, М. Фуко “Адам 
өлімі” туралы айтты емес пе?! Бұл да жоғары оқу орын-
дарындағы енгізілген жаңашылдық – кредит технологиясының 
классикалық түсініктегі дəріскер “өліміне” əкелетіндігі сияқты 
метафоралық мəселе. Ақпараттық технологиялар мен ақ-

жүктеу/скачать 0,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: