II ТАРАУ БОИЫНША ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР

7 4
II тарау
3-кестеніқ жаяғасы
Технологиялык
Қолданылатын
заттар
Опера цияны 
бакылау
сатылары
орынлалатын іс-әрекет
і
2
3
4
Перколяторды
экстрагентпен
толтырып.
А) Шикізат үстінен 
және экстрагент 
1—2 см қабаты-«айна» 
түзілгенше кранды 
ашып перколятор 
төбесінен экстрагентті 
кұяды, солай 
ауасын шығарады. 
Перколятордын 
кранын жабады. 
Бөлінген сұйыктыкты 
кайта перколяторға 
кұйып айна түзілгенше 
жасайды.
Б) Экстрагентті 
кұйғыш кран аркылы 
береді Перколяторды 
нығыздап жауып, 
калған экстрагентті 
лаборантка кайтарады.
3.5. Тундыру. Жабылған 
перколяторды
24 тәулік бойы 15—
20 °С температурада 
калдырады.
3.6. Ағызу немесе 
өздік перколяция. 
Перколяцияны жаңа 
экстрагент мөлшерімен 
акырындап кұю 
аркылы сығындыны 
алады. Кранды ашып
1 бөлік көлемін 
1/24 немесе 
1/48 сәйкестендіріп 
түсіреді. Сол уақытта 
жаңа экстрагент көлемі 
үстінен кұйылып 
отырады.
Тұндыру кезінде 
экстрагент 
кабаты төмендеп 
кетсе оны 
толықтырып 
отыру кажет. 
Өсімдік 
шикізаты және 
экстрагент 
әркашан 
айна түрінде 
болуы кажет. 
Зертханалык 
жағдайда 
1 мл/мин ағызу 
жылдамдығы сай 
болуы кажет

Галенді препарапар
7 5
3-кестенің соңы
Технологиялык.
Қолданылатын
заттар
Операцияны
бакылау
сатылары
орындалатын іс-әрекет
1
2
3
4
Перколяцины кажетті 
көлем тұндырманы 
алғанша кайталайды. 
Сығындыны алып, 
сығып және оны 
этанол рекуперация- 
сына калдырады
4. Тұндырманы 
тазалау
Тундыру.
Бөгде 
заттардан тұндырманы 
тазалау үшін +5—8 °С 
температурада бірнеше 
тәулікке калдырады
Тоңазыткыш, 
кұйғы, сүзгі кағаз
Сығындыны 
сактау кезінде 
тұнбалар 
болуы мүмкін. 
Тұнбанын мөлдір 
болуы кажет
Сузу.
Қатпарлы 
сүзгіден тұндырманы 
өткізіп сүзеді
5. Стандарттау
Органолептикалық 
бақылау.
Дәмін, түсін, 
исін аныктау.
Жалпы фармакопеялык 
стандартка сай калған 
калдықтың кұрамын 
анықтау
Этанолды сандық 
мөлшерін анықтау. 
Тұндырмадағы 
этанолдың кұрамын 
кайнау температурасын 
аныктау
Таразылар, 
бюкстер, 
кептіргіш шкаф, 
сулы монша. 
ГФ-ХІ шың., 
баспа 2,
С. 148-149; 
ГФ-ХІ изд., 
вып. 1, С. 27-29, 
фарм препарат- 
тарында этанол 
мөлшерін 
аныктау
«Аныктамасы» 
бөлімі бойынша 
кұрғак калдык 
3,0% аспауы 
керек, этанол 
мөлшері — 65% 
аспауы кажет
6. Салу
Тұндырманы аранайы 
флакондарға кұйып, 
оларды нығыздап 
желім пробкалармен 
немесе какпактармен 
жабады Этикеткасын 
жазады
Шығарылатын
флакондар,
пробкалар,
этикеткалар
НҚ сәйкес 
безендіру кажет
7. Қаптау
8. Безендіру

76
II тарау
№ 2 зертханалық жұмыс
Бөлшектік мацерация әдісімен тундырма алу
4-кесте. 
Бөлшектік мацерация әдісімен тұндырма алудын технологиялык 
үдерісі
Технологиялык
Не колданылады
Операцияларды
кезендер
операциялар
бакылау
1. Дәрілік- 
өсімдіктер 
шикізатын 
дайындау
2. Экстрагент 
дайындау
1 жэне 2 кезеңдерді перколяция әдісі бойынша тұндырма алу 
(№ 2 сызбадан карацыз)
3. Тұнба алу
3.3. Тундыру.
А) Ұсакталған шикізат 
тың мөлшерленген 
массасы мацерациялык 
сыйымдылыкка 
(банкаға) салынады 
және мөлшерленген 
экстрагент көлемініц 
50% кұйылады. 
Мерзімді араластыра 
отырып 24 сағат 
тұндырады.
Бірінші ағынды 
алынады. Шикізатка 
мөлшерленген 
экстрагент көлемінің 
30% кұйылады және 
мерзімді араластыра 
отырып 24 сағат 
тұндырамыз. Екінші 
ағынды аламыз. 
Шикізатка калған 
экстрагент (жалпы 
көлемнін 20%) 
кұйылады және 
мерзімді араластыра 
отырып 24 сағатка 
тұндыруға қоямыз. 
Үшінші соңғы ағынды 
аламыз. Барлык 
ағынды біріктіріледі.
Шыны банкалар, 
полиэтиленді 
пленка н/е кленка, 
дәріханалык 
резинка, шыны 
таякша.
Перколятор, дәке,
жүк ретінде шыны
шарлар немесе
тығындар, тұрғы,
полиэтиленді
пленка,
дәріханалык
резинка, тар
мойынды
бұрандалы
шишалар
«Айна» жоғалып 
кетпеуі керек

Галенді препараттар
7 7
4-кестенің соңы
Технологиялык
Не колданылады
Операцияларды
бақылау
кезендер
операциялар
Б) 3.1—3.3 перкаляция 
әдісі бойынша 
(№2 сызба) тұнба алу 
операциялары.
3.4. Ағынды. Ағынды 
талап етілген көлемнің 
% бөлігінен әр 
24 сағат сайынғы 
4 кабылдаудың 
үлестерімен 
өндіріледі. Бірінші 
сығындынін үлесі 
ағызылып алынған 
соң перкалятор жана 
экстрогенттің тиісті 
бөлігімен «айнаға» 
дейін толтырылады. 
Барлык ағынды 
біріктірілед
4. Тұнбаны 
тазалау
5. Стандарттау
6. Бөлшектеп 
өлшеу
7. Тіркеу
8. Қаптама
9. Эталонды
10. ОЭБ
4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 кезендерді тұндырманы перкаляция әдісі 
бойынша алу (№ 2 сызбадан) караңыз

Ill тарау
ЖАҢА ГАЛЕНДІ ПРЕПАРАТТАР ЖӘНЕ 
ЖЕКЕ ЗАТТАРДЫҢ ПРЕПАРАТТАРЫ
3 .1 . ЖАҢА ГАЛЕНДІ ПРЕПАРАТТАРДЫҢ ЖАЛПЫ 
СИПАТТАМАСЫ
Жаңа галенді немесе барынша тазартылған препараттар (БТП) — бұл 
фитопрепараттардың ішіндегі өсімдік шикізатында болатын балластык 
заттардан барынша тазартылған, кұрамы жағынан биологиялык 
белсенді заттардың кешенінен тұратын препараттар болып саналады.
Жана галенді препараттар галенді препараттарға карағанда бал­
ластык және косалкы заттардың барынша тазартылғандығымен және 
соған орай, олардың фармакологиялық эсер етуі химиялык таза 
заттарға ұксас болуымен ерекшеленеді. ББЗ жеке дара бөліп алу мен 
қосалқы заттардан тазартылуы оларды инъекциялык егуде колдануда 
кері эсер туғызуына жол бермейді. Сонымен катар, жаңа галенді пре- 
параттарды өндіруде биологиялык немесе химиялык стандарттауды 
колдану аркылы жүзеге асырады, ал галендік препараттарды өндіруде 
экстрактивті заттарды стандартизациялау қолданылады. Алайда жана 
галенді препараттар мен галенді препараттардың ұксастыктары кешенді 
эсер ететін заттардың күрделілігінде болып табылады.
Жана галенді препараттардың 200 жылға жуык тарихы бар. 
1806 жылы аптекарь Сертюрнер апиыннан морфин, ал 1816 жылы Гизе 
хиннойдың кабығынан хинин алған. XIX ғасырдың соңында Германи- 
яда алғаш рет күлгін оймакгүл жапырақтарынан «Дигипурат» деп ата- 
латын дәрі жасалған. Жаңа галенді препаратарды жасауда және оларды 
дамытуда ғылыми-зерттеу институттарынын рөлі ерекше болып та­
былады. Сол себепті, 1920 жылы Мәскеуде Жалпы одактык ғылыми- 
зерттеу химия-фармацевтикалык институты, ал 1931 жылы Жалпы 
одактык емдік және хош иісті өсімдіктердің ғылыми-зерттеу институты 
кұрылды. Осы бағытта кеңес одағы бойынша көптеген ғылыми-зерттеу

Жаңа галенді препараттар және жеке заттардың препарапары
7 9
институттары құрылды: Харьковта — Харьков емдік және хош иісті 
өсімдіктердің ғылыми-зерттеу институты, Тбилисида — К.Г. Кутате- 
ладзе атындағы фармохимия институты, Ленинградта, Ташкентте және 
өзге калаларда — өсімдік тектес заттардың химия институты ашылды. 
1923 жылы алғаш рет барынша тазартылған «Адонилен» препаратынын 
өндірістік технологиясы колға алынса, ал кейін «Гиптален», «Диги- 
норм», «Франгулем», «Секален» және т.б. дәрілік препараттардын 
өндірісі қолға алынған.
Жаңа галенді препараттарды 2 топка белуге болады: жиынтык пре­
параттар және жеке дара заттардың препараттары. Бұл заттардын өндіру 
технологиясы дәрілік өсімдік шикізатынын кұрамы мен косалкы заттар 
мен балласт заттарды бөліп алу әдісімен сипаталады. Жеке дара заттар- 
ды бөліп алу мен оларды өндіру технологиясы күрделі әрі көп деңгейлі 
болып табылады.
Барынша тазартылған препараттардын (БТП) жалпы технологиялык 
сызбанұскасы.
1. Дәрілік өсімдік шикізатын дайындау және экстрагентті алу.
2. Шикізатты экстракциялау.
3. Алынған заггы тазарту (тазартуға дейінгі өндеу және толык негізді 
тазарту).
4. Алынған өнімді концентрлеу.
5. Комплексті препаратты алу.
6. Жоғары тазартылған индивидуалды заттарды бөліп алу.
7. Дайын өнімді стандартизациялау.
8. Өнімді салу, каптау және таңбалау.
Дәрілік өсімдіктер кептірілген шөп, тұнба, кайнатынды, шай, ұнтак, 
т.б. түрінде колданылады. Дәрілерді дайындау үшін шикізат ретінде 
пайдаланылатын дәрілік өсімдіктер белек іріктеледі. Дәріні, көбінесе, 
жабайы өсімдіктерден алады. Көптеген өсімдіктердін емдік касиеттері 
бар. Оларды дәрілік өсімдіктер дейді. Осы заманғы кейбір ен тандаулы 
дәрілер жабайы шөптерден жасалған. Соған карамастан адамдар пай- 
даланып жүрген дәрілік шөптердін бәрі бірдей медициналык тұрғьщан 
өз бағасын алған жок, ал ондай шөп колда бар болса, көбінесе оны кате 
пайдаланады. Кейбір дәрілік шөптер, егер оларды кажетгі мөлшерден 
артык кабылдаған жағдайда, өте улы келеді. Бұл орайда, осы заманғы 
дәрілер әлдекайда кауіпсіз, себебі олардын мөлшерін оңай аныктауға 
болады.
Дәрілік өсімдіктердін емдік касиеті ондағы белсенді заттар немесе 
химиялык кұрамы мөлшерінде жәнежәне олардың адам организміне

8 0
III тарау
тигізетін физиологиялык әсеріне байланысты. Биологиялық белсенді 
заттар өсімдіктердің барлык бөліктерінде немесе онын кейбір 
бөліктерінде болуы ыктимал. Одан баска, түрлі белсенді заттардың саны 
мен сапасы өсімдіктердін өсіп-өну кезеніне байланысты. Сол себепті, 
дәрілік өсімдіктердің шикізатын дайындауда оларда кай уакытта 
жәнежәне кай өсу кезенінде жинауды білу керек. Өсімдіктерде болатын 
биологиялык белсенді заттар әртүрлі органикалык косылыстарға енеді. 
Олар — алколоидтар, гликозидтер, сапониндер, эфир және шыны май- 
лары, органикалык кышкылдар, дәрумендер, фитонциндер, т.б.
Дәрілік өсімдіктердін емдік касиеті олардың кұрамында стероид, 
тритерпен, алкалоид пен гликозидтердін, дәрумендердін, эфир майла- 
ры мен тұткыр заттар сиякты түрлі химиялык косылыстардың болуына 
байланысты. Өсімдік шикізаты келісідей касиеттерімен ерекшеленеді: 
өсімдік кұрамына енетін пайдалы заттарымен, өсімдікті кептіру 
кезіндегі кұрамындағы белсенді заттардын өзгеруі, табиғи заттардың 
химиялык тұрактылығымен және т.б. Осындай касиеттердің негізінде 
өсімдік шикізатынын экстрактысынан емдік заттарды бөліп алу 
өндірушілер мен зерттеушілер үшін айтарлыктай технологиялык дамы- 
туды талап етеді.
Алдын ала, жеке дара заттарды алу экстракциялык технологиясы- 
мен жүзеге асырылады, онда араласпайтын заттардын өзара таралу 
коэффициенттеріне негізделеді. Бұл үдеріс заттарды ерітіндіден бөліп 
алуға өте тиімді болып табылады. Осы үдеріс негізінде биологиялык 
белсенді заттардын мөлшері толығымен бөлініп алынады және косалкы 
заттардан жаксы тазартылады. Бүл әдіс өте карапайым әрі шағын 
өндіріс үшін колайлы болып саналады. Ал, кең көлемдегі өндіріс үшін 
бұл әдіс экологиялык, экономикалык және технологиялык жактарынан 
тиімсіз болып саналады.
Өсімдік шикізатын экстракциялау сатысында экстрагент пен экс- 
тракциялау әдісінін тандау негізгі орынға ие болмак. Экстрагентті 
тәжірибе жүзінде кешенді заттарды жаксы бөліп алуына байланысты 
тандап алады. Экстрагент сонымен катар жаксы десорбенттік касиетке 
ие болып табылуы тиіс. Яғни, осы аркылы еріткіштер коспасынын 
колдану ұстанымы түсіндіріледі. Әдетте жана галендік препараттар 
үшін экстрагенттер ретінде (этанол, су) кышкылдар, тұздар, этанол мен 
хлороформный немесе метиленхлоридтін жэне т.б. сулы ерітінділерді 
колданады.
Экстракциялау әдістерін тандау барысында уакыттыназжұмсалынуы 
мен экстрагенттін жаксы эсер етуі, онын биологиялык белсенді зат-

Жаңа галенді препараттар және жеке заттардың препараттары
81
тарды жақсы бөліп алу касиеті ескеріледі. Барынша тазартылған пре- 
параттарды өндіру технологиясында кері экстракциялау, экстрагентті 
циркуляииялау аркылы мацерация немесе механикалык араластыру, 
циркуляциялык экстракциялау (оңай ұшатын эктрагенггі колданғанда) 
әдістері колданылады [10, 17, 18].

жүктеу/скачать 9,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: