Геграфиялық есептер Ұбт-ға дайындалуға арналған кітапша

Шешу жолы: 1-ші қадам

жүктеу/скачать 0,92 Mb. бет 8/22 Дата 15.11.2023 өлшемі 0,92 Mb. #122784

Шешу жолы: 1-ші қадам: Орташа тәуліктік температураны табу үшін тәуліктің берілген 4 уақытындағы температура көрсеткіштерін қосып, 4-ке бөлеміз. -3+0+6+4= +7oC; 2-ші қадам: Тәуліктік амплитуданы табу үшін тәулік ішіндегі ең жоғарғы температурадан ең төменгі температураны азайтамыз. Ең жоғарғы +6oC, ең төменгі -3°С; 6-(-3) = 9oC Жауабы: Орташа тәуліктік температура +1,75oC-κa тең, ал температураның тәуліктік амплитудасы 9°С-қа тең. 2-мысал: Төменде жылдың əp айының орташа температурасы берілген. Осы кесте арқылы жылдық орташа температура мен температураның жылдық амплитудасын тап. Айлар

Жылдық орташа температура

I

п

III

IV

V

VI

VII

VΠI

IX

X

XI

XII

-16«

-9°

-3«

+2«

+ 10«

+19«

+26«

+ 19«

+12«

+6«

-3«

-11«

?

Шешу жолы:
1-ші қадам: Жылдық орташа температураны табу үшін 12 айдың орташа
температура көрсеткіштерін қосып, 12-ге бөлеміз.




-16-9-3+2+10+19+26+19+12+6-3-11 = +52⁰C;


+52^oC
12


+4,3⁰C


2-ші қадам: Температураның жылдық амплитудасын табу үшін жыл
ішіндегі ең жоғарғы температурадан, ең төменгі температураны азайтамыз.
Ең жоғарғы температура +26^oC, ең төменгі температура -16^oC
26-(-16) = 42^oC
Жауабы: Орташа жылдық температура +4,3°С-қа тең, ал температураның
жылдық амплитудасы 42^oC -қа тең.


§2.3. Жергілікті жердің ылғалдану коэффициентін анықтау


Ылғалдану коэффициенті дегеніміз - жергілікті жерге жауған жауын-
шашынның сол жердің буланушылық деңгейіне қатынасы.


K=


жылдықжауын-шашын
буланушылық


Осы формуланы түрлендіру арқылы жылдық жауын-шашынды,
буланушылықты табу формулаларын да анықтауға болады.


жылдықжауын-шашын
Буланушылық =


K


ал, жылдық жауын-шашын = Буланушылық × K ;


Мысалы, Жезқазған қаласының жылдық жауын-шашын мөлшері 208 мм, ал
буланушылық мөлшері 800 мм, демек ылғалдану коэффициентін табу үшін
208/800 = 0,26. Ылғалдану коэффициенті - 0,26.
Erep ылғалдану коэффициенті 1 -ден көп болса, онда ылғал мөлшері шектен
тыс көп дегенді білдіреді. Бұндай жағдай тундра, орманды тундра, тайга
табиғат зоналарына тән болып келеді.
Erep ылғалдану коэффициенті 1-ге жуық болса, онда ылғал мөлшері
жеткілікті. Бұндай жағдай аралас ормандар мен жалпақ жапырақты
ормандарға сәйкес келеді.




Erep ылғалдану коэффициенті 0,6 дан төмен болса, ылғал жеткіліксіз
дегенді білдіреді. Бұндай жағдай дала, шөлейт, шөл зоналарына тән болып
келеді.


1-мысал: Мәскеу қаласының жылдық жауын-шашын мөлшері 580 мм, ал
буланушылық 440 мм-ге тең болса, ылғалдану коэффициентін тап.


Illeшy жолы:



580 мм
К= ——— = 1,3
440 мм
Жауабы: Мәскеу қаласының ылғалдану коэффициенті 1,3-ке тең.


2-мысал: Санкт-Петербург қаласында жылдық жауын-шашын мөлшері 662
мм, ылғалдану коэффициент! 1,6-ға тең болса, жылдық буланушылық мөлшерін
тап.


Шешу жолы:


662 мм
Буланушылық = ——— = 413 мм;
1,6


Жауабы: Санкт-Петербург қаласындағы жылдық буланушылық мөлшері
413 мм-ге тең.

3. 
   мысал: Түркістан қаласының ылғалдану коэффициенті 0,3-ке тең,
   буланушылық мөлшері 1250 мм болса, жылдық жауын-шашын мөлшерін тап.
   

Шешу жолы:
жылдық жауын-шашын = 1250 мм × 0,3 = 375 мм;
Жауабы: Түркістан қаласының жылдық жауын-шашын мөлшері 375 мм-
ге тең.

§2.4. Ауаның абсолютті және салыстырмалы ылғалдылығын анықтау Ауаның құрамындағы су буының нақты мөлшері ауаның абсолютті ылғалдылығы деп аталады, ол г/м3 өлшенеді. Ауаның ылғалдылығын өлшейтін құралды гигрометр (шаш гигрометрі) деп атайды. Ауадағы су буының мөлшері әртүрлі факторларға байланысты өзгеріп отырады. Бірақ, әртүрлі температурада ауаның құрамында болуы мүмкін су буының максималды мөлшері болады. Ол төмендегі кестеде көрсетілген. 1 м3 ауада түрлі температурада болуы мүмкін су буының максималды мөлшері: Температура (C)	Cy буы (грамм)
-30°	0,5
-20°	1
-10°	2
0°	5
+10°	9
+20°	17
+30°	30

Erep ауаға сол температурада ұстап түра алатын су буы жинақталса, оны
су буымен қаныққан ауа дейді. Мысалы, +3O^oC температурада ауа су буымен
қанығуы үшін 1 м³-не 30 г су буы жинақталуы керек, су буының мөлшері 25 г
ғана болса, ол қанықпаған ауа болады.
Салыстырмалы ылғалдылық - ауадағы су буы мөлшерінің осы
температурадағы ең көп су буының мөлшеріне қатынасы. Салыстырмалы
ылғалдылық % - бен өлшенеді.
1-мысал: +2O^oC температурада Im³ ауаның құрамында 10 г су буы бар.
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын тап.
Шешу жолы:

1. 
   ші қадам: Жоғарыдағы кестеден +2 O⁰C температурада 1m³ ауаның
   құрамындағы максимум су буының мөлшерін анықтап аламыз. Ол 17 грамға тең.
   
2. 
   ші қадам: Қазіргі кезде ауаның құрамында бар 10 г су буының, сол
   температурадағы максимум су буының неше пайызын құрайтынын анықтаймыз.
   Ол үшін төмендегідей пропорция құрастырамыз:
   

100х10
Х = ——— = 58,8 %
17


Жауабы: Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 58,8%-ға тең.


2-мысал: -10 градус температурада Im^{2 3} ауаның құрамында 1 г су буы бар.
Ауаны су буымен қанықтыру үшін неше г су буы қажет?
Шешу жолы:

1. 
   ші қадам: Жоғарыдағы кестеден -10⁰C температурада 1m³ ауаның
   құрамындағы максимум су буының мөлшерін анықтап аламыз. Ол 2 грамға тең.
   
2. 
   ші қадам: Қазіргі кезде ауа құрамында бар 1 г су буын, сол
   температурадағы су буының максимум шамасына, яғни 2 грамға жеткізу үшін
   неше грамм су буы керек екенін табу керек. Ол үшін, максималды шамадан
   қазіргі кезде бар су буының мөлшерін азайтамыз:
   

2 грамм - 1 грамм = 1 грамм
Жауабы: Ауаны су буымен қанықтыру үшін тағы 1 г су буы қажет.


2-ші тарау бойынша есептер (шығарылу жолымен)

1. 
   Tay шыңында ауа температурасы -8°С, ал атмосфералық қысым
   510 мм сынап бағанасына тең. Ал тау етегінде атмосфералық қысым 660 мм
   

сын. бағ. тең. Tay етегіндегі ауа температурасын тап.

1. 
   +3⁰C
   
2. 
   -17⁰C
   
3. 
   -4⁰C
   

Д) -6,9⁰C
Е) +I⁰C

жүктеу/скачать 0,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: