Х а б а р ш ы с ы в е с т н и к государственного

259 

 

4. Великань B.C. Определитель вредных и полезных насекомых и клещей зерновых культур в 

СССР. - Л.: Колос, 1980.-335 с.

 

5. Наумович О.Н., Столяров М.В., Долженко В.И., Никулин А.А., Алехин В.Т. Рекомендации 

по мониторингу и борьбе с вредными саранчовыми. - С.-Петербург: ВИЗР, 2000. - 56 с.

 

6. Черняховский  М.Е.  Новые  кубышки  саранчовых  (Acridoidea)  Кавказа  //  Зоологический 

журнал (отдельный оттиск). - М.: РАН, 1992.-С. 145-150

. 

7.Годовые отчеты ЗКФ ГУ «Методический центр фитосанитарной диагностики и прогнозов» 

за 2006-2014 гг. Уральск. 

 

ШЕГІРТКЕЛЕРДІҢ ТАРАЛУЫ МЕН САНЫН ЗЕРТТЕУ ЖӘНЕ ОЛАРМЕН КҮРЕС 

ШАРАЛАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ                                                                                            

Б.Н. Насиев 

Қазақстанның әр-түрлі табиғи-экономикалық аудандарында шегірткелердің 270 түрлері 

тараған.  Олардың  ішінде  ауыл  шаруашылығы  танаптарына  15-20  түрі  өте  қауіпті.  Таралу 

қарқыны  мен  зияндылығы  жқнінен  азаттық  шегіртке  мен  (Locusta  migratoria  L.)  итальяндық 

прус (Calliptamus italicus L.)ерекшеленеді. 

Зерттеу  нәтижелері  бойынша  Батыс  Қазақстан  облысының  жартылай  шөлейт 

аймағында  шегірткелердің  т.р  құрамы,  таралуы  мен  оларға  қарсы  қолданылатын  дәру 

дәрмектердің биологиялық тиімділігі анықталды.  

 

STUDY OF DISTRIBUTION, NUMBER AND ORGANIZATION                                                          

LOCUST CONTROL MEASURES                                                                        

B.N. Nasiуev 

About  270  types  of  acridoids  insects  live  in  various  natural-economic  zones  of  Kazakhstan.  The 

greatest danger to agricultural lands is constituted by 15-20 types. Among them especially dangerous types 

are  Asian  (pereletnay) locust (Locusta migratoria  L.)  and  Italian  locust  (Calliptamus italicus  L.)  on the 

extent of distribution and level of injuriousness.  

As a result of our researches, the data on structure of acridoids fauna were obtained, biological 

efficiency  of  modern  insecticides  in  conditions  of  semidesertic  zone  of  West  Kazakhstan  region  was 

determined.   

 

 

ӘОЖ 636.52/.58.03 

Б.Ж Кожебаев, Л.Б Мұқанова, А.М Токенова 

Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті 

 

ХЛОРЕЛЛАНЫҢ ҚҰС ӨНІМДІЛІГІН ЖОҒАРЫЛАТУДАҒЫ ӘСЕРІ 

 

Аннотация:  Бұл  мақалада  хлорелланың  құс  өнімділігін  жоғарылатудағы  әсеріне 

сипаттама берілген. 

Түйін  сөздер:  құс  шаруашылығы,  хлорелла,  инкубация,  бақылау  тобы,  тәжірибелік 

топ, балапан. 

 

Өндірістік  құс  шаруашылығы  нарық  сұраныстарын  жеңіл  диетикалық  тағамдармен 

қамтамасыз  етуге  өзінің  сүбелі  үлесін  қосатын,  аграрлық  кешеннің  әрі  үдемелі,  әрі  жедел 

өзгеріп, тез дамитын саласы болып табылады. 

Келешекте  жұмыртқа  және  құс  етін  өндіру  технологияларын  жетілдіру,  әр  шаршы 

метр  жерден  өнім  шығымын  көбейтіп,  оның  өзіндік  құнын  төмендетуді  көздейді.  Бұл 

жағдайдағы  негізгі  мақсат  және  міндет,  бүкіл  шығынды  барынша  азайту  болып  табылады. 

Құсты  дұрыс  та  тиімді  пайдалануға  бағытталған  ортаның  жан  –  жақты  көрсеткіштерін, 

құстың тұқымдық ерекшеліктерін түгел қамтитын технологиялық процестің басты мақсаты – 

құстың күнделікті тіршілігіне қажет жем мөлшерін барынша азайтып, оларды адамға қажет 

өнімдер  алуға  (жұмыртқа,  ет,  мамық)  пайдалану.  Алға  қойылған  мақсатқа  жету  үшін,  ең 

алдымен мынандай мәселелерді шешу қажет:  

260 

 

- бірнеше бағыттағы құс шаруашылықтары мен фермаларын мамандандыру; 

-  шаруашылықтарды  пайдалы  технологияға  ауыстыруды,  құсты  инфекциядан 

қорғауды қамтамасыз ететін құрал — жабдықтары бар құсханалардың жаңа түрін салу; 

 -  құсты  және  құс  клеткаларын  пайдалану  мерзімін  ұзартатын  клеткалық  батареяның 

ыңғайлы конструкциясын жасау; 

-  құсты  клеткалық  батареяда  ұстаудағы  сұрыптау  және  өңдіру  жұмыстарын 

ұйымдастыру. 

Сонымен  қатар,  көліктің  және  басқару  міндеттерін  орындайтын  машиналардың 

технологаялық  жүйесі  жасалынады,  автоматтандырылған  басқару  бағдарламасымен 

жабдықталған құс фабрикаларын құру мәселесі шешіледі. Бұл салалық автоматтың басқару 

жүйесін  дайындап,  оны  өндіріске  енгізудегі  ең  басты  талап.  Келешекте  құс 

шаруашылығының үдемелі дамуы, өте жоғары мамандандырылған әрі шағылыстырғанда мол 

өнімді будан алынатын құс тұқымдары мен тізбектері болса ғана үдемелі дамытуға болады. 

Бройлер  тауықтарын  азықтандырудың  өзіндік  ерекшеліктері  бар.  Өйткені,  мұндай 

тауық түрлері құрамында азот пен белок молынан кездесетін құнарлы азық түрлерін қажет 

етеді.  Мұндай  құнарлы  заттар  ең  алдымен  астық  дәндерінде  молынан  кездеседі.  Бройлер 

тауығы жейтін азықтың 3/2 бөлігін астық дәндері, ал қалған бөлігін түрлі тамақ қалдықтары 

мен минералды заттар құрағаны жөн. 

Бройлер  тауықтарының  жұмыртқалау  кезінде  оларға  берілетін  азық  құрамында 

кальцийдің  молырақ  болғандығын  ескеру  қажет.  Осы  кезде  оған  құрамында  молынан 

кездесетін  құрамажем  әзірлеп  беру  керек.  Егер  азық  құрамында  кальций  жеткіліксіз  болса, 

онда  тауықтар  еден  сылақтарын  шұқи  бастайды.  Тіпті  кейбір  жағдайда  өз  жұмыртқаларын 

шұқып, оларды жарып та тастайды. Ал жұмыртқалау кезеңі аяқталған шақта оларды астық 

дәндерімен және түрлі тағам қалдықтарымен азықтандыра беруге болады. 

Құс  шаруашылығында  қолданылатын  азық  қоспасының  тізімі  үнемі  кеңейіп  келеді. 

Қазіргі  уақытта  жаңа  қолданыстың  арқасында  хлорелла  қоспасын  –  аминқышқылдар, 

көмірсулар,  майлар,  витаминдер  және  басқа  да  биологиялық  белсенді    заттарды  құс 

азығының мөлшеріне қосуға мүмкіндік туды.  

Қазіргі  уақытта  шет  елдерде  ақуыз,  нәруыз,  витаминдерге  толы  азықтарды  өндіру 

мақсатында,  ауыл  шаруашылық  малдарының  азық  рационына  микро  балдырларды  қоспа 

ретінде қосу жүзеге асырылған. Микроорганизмдер үшін құнды пайдалы азық алудың ең кең 

тараған  түрі  микро  балдырлар  тұқымдасындағы  хлорелла  болып  табылады.  Хлорелла 

құрамында көптеген витаминдер бар. 1 кг құрғақ затта хлорелла мөлшері:  

А витамин мкг – 1000-1600; 

В

1

 витамині – 18 мкг; 

В

2

 витамині – 28 мкг дейін; 

В

6

 витамині – 9 мкг, 

С витамині – 1300-1500 мкг; 

К витамині – 6 мкг; 

РР витамині – 110-180 мкг; 

Е витамині – 350 мкг; 

Пантотенді қышқыл – 12-17 мкг; 

Фоли қышқылы – 785 мкг; 

Биотин – 0,1 мкг; 

Лейковорин – 22 мкг; 

D витамині – 1000 мкг дейін; 

В

12

 витамині – 0,0025-0,1 мкг. 

Хлорелла  жасыл  балдырлар  класына  жататын  бір  клеткалы  балдыр.  Пішіні  домалақ  не  сәл 

сопақшалау, клетка ішінде әдетте бір хлоропласт болады. Хлорелла автоспоралар ( аплоноспоралар) 

арқылы  көбейеді.  Клетка  заты  2,  4,  8  және  бұдан  да  көп  автоспораларға  бөлініп,  аналық  клетка 

қабырғасы жарылып споралар төгіледі. Хлорелланың жынысты көбеюі де, хромосоманың бар жоғы 

да белгісіз. Хлорелла клеткасында белок, май көп болады және бұлардың мөлшері өсіру жағдайына 

байланысты 60-80 %-ға жетеді, углевод та едәуір болады.  Хлорелла белогы құрамында барлық дерлік 

261 

 

(метиониннен басқа) алмаспайтын амин қышқылдары, әр түрлі витаминдер, әсіресе провитамин А, С, 

Е, РР көп болады. Хлорелланы малға жем ретінде пайдалану әлі де зерттелуде, өйткені бұл адам, мал 

қарнында  нашар  қорытылады.  Осы  жағдайларға  орай  құсты  қоректі  азықтандыру  жолына  арналған 

зерттеу  жұмыстары,  рацион  құрамындағы  астық  мөлшерін  азайтып,  оның  орнына  үйреншікті  емес, 

яғни  бұрын  қолданылмаған  немесе  аз  қолданылатын  жемшөп  түрлерін  (рапс,  бөрібұршақ,  қонақ 

құмай,  цеолит,  микробтық  синтез  өнімдері)  кеңінен  қолдануға  бағытталды.  Бұл  бағытта,  жануар 

тектес  белоктармен,  өсімдік  және  синтетикалық  азық  препараттарымен  ауыстыру  әдістерін 

қолданумен қатар, азықтың жаңа табиғи түрлерін табуды зерттеудің маңызы зор. 

Болашақта  диірмен,  сүт,  ет  және  тері  –  терсек  өңдеу  шаруашылықтарының  қалдықтарын 

құстарға  азық  ретінде  қолдану  кеңінен  жол  табады,  сондай  –  ақ  әлі  күнге  дейін  бұл  бағытта 

қолданылмаған  азықтың  қосымша  қорының  бірі  –  құс  сою  цехтарындағы  қалдықтардан 

дайындалатын азықтық ұнға хорелла қосып беру болып табылады. 

Құстарға арналған азықтар килоджоулдармен белгіленген (кДж) қуат мөлшері, шикі протеин, 

минералды заттар мен витаминдер мөлшері бойынша бағаланыды. Азықтардың белоктық бағасы тек 

шикі протеині бойынша ғана емес, сонымен бірге оның құрамдас бөліктері, яғни алмастырылмайтын 

амин  қышқылдарының  мөлшері  бойынша  да  анықталады.  Құс  азықпен  бірге  төмендегідей 

алмастырылмайтын аминқышқылдарын алуы тиіс:  

-

 

Лизин; 

-

 

Метионин; 

-

 

Триптофан; 

-

 

Аргинин; 

-

 

Гистидин;  

-

 

Треонин; 

-

 

Феналаланин; 

-

 

Валин; 

-

 

Лейцин;  

-

 

Изолейцин. 

Құсты  азықтандыруда  минералды  заттар  мен  витаминдердің  зор  мәні  бар.  Құс  рациондары 

кальций, фосфор, натрий, хлор, сондай-ақ көптеген микроэлементтер бойынша теңестіріледі. Құрғақ 

азық  қоспасының  100  г  есебімен  қоректік  заттарды  нормалаған  кезде  құстың  минерлады  заттарға 

деген  талабы  миллиграммен  және  пайызбен  білдіріледі.  Қазіргі  уақытта  құс  үшін  мынандай 

витаминдер  нормаланады:  А,  Д

3

  ,  Е,  К  (майда  ерітетін),  В  тобындағы  витаминдерден  –  тиамин, 

пиридоксин, пантотенді және фолилі қышқылдар, холин, биотин мен В

12 

витамині. Рационға кіретін 

азық  құрамындағы  А  витаминінің  немесе  каротиннің  мөлшерін  басқадай  витаминдер  анықтайды, 

әлбетте оларды құстың тек бірқалыпты тіршілігін ғана емес, сонымен бірге оның жоғары өңімділігін 

қамтамасыз  ететін  ұсынылған  нормаларға  сәйкес  рационға  қосады.  Сонымен  қоса  құс  рационына 

азықты  қорытуға  әсер  ететін  ферменттер,  кейбір  стрессалық  жағдайының  бетін  қайтаратын 

транвилизаторлар, антибиотиктер қосылады. Кейде барлық қажетті микроқосымшалар мелассасымен 

немесе басқадай  заттармен  араластыралады, сойтіп  белгілі  бір  мөлшерде құс  рационына  енгізілетін 

премикстер деп аталатын қоспа дайындалады. Қазіргі уақытта құрама жем өндіру кеңінен дамыған, 

олардың  рецептерін  ғылыми-зерттеу  институттары  белгілейді.  Құрама  жемді  ұнтақталған  немесе 

түйіршектелген түрінде дайындайды. 

Құстарды 

құрама 

жеммен 

азықтандыру 

азықтарды 

дайындауды 

толығымен 

механикаландырып,  автоматты  азықтандырғыштарды  қолдануға  мүмкіндік  береді,  мұның  өзі  еңбек 

шығынын  едәуір  қысқартады.  Азықтандырудың  мұндай  тәсілі  кезінде  құсты  жоғары  сапалы 

концентратты  азықтармен,  микроэлементтермен,  витаминді  препараттармен  және  басқадай  құрғаұ 

қосымшалармен  толық  қамтамасыз  ету  қажет.  Құрама  жем күніне  бір  рет  немесе  2-4  күнде  бір  рет 

таратылады.  

1 л 0,25-50 г хлорелланы қоспа ретінде құстарға бергенде  жұмыртқалағыштық (15 % - дан 30 

%-ға  дейін  өсті),  салмақ  қосу  өсуіне  әсерін  тигізді.  1  тәулікте  құс  басына  хлорелламен 

азықтандырудың орташа нормасы: паста – 7-10 г, қатты құрғаған қоспа 7-15 мл, қарапайым қоспа 50 

мл дейін. Балапан рационына хлорелла қоспасын қосу 11-40% дейін салмақ қосуына әсерін тигізетіні 

дәлелденді. Сонымен қоса балапан басының сақталуы 2-23% дейін жоғарылайды. Хлорелла қоспасын 

құс  пен  балапан  рационына  қосу  азық  тәбетін  жақсартады.  Бұл  алынған  мәліметтер  әр  түрлі 

мемлекеттерде құстарға тәжірибе жүргізу арқылы алынды. Деректерге сүйенсек, Жапон мемлекетінде 

хлорелла  қоспасын  құс  рационына  қосып  беру  арқылы  жұмыртқалағыштық  деңгейі  20-30%  дейін 

өсті.  Хлорелланың  ауыл  шаруашылық  малдарына  берудің  де  маңызы  өте  зор.  Мысалы,  ірі  қараға 

262 

 

хлорелла  қоспасын  беру  оның  сүттілігінің  майлылығын  3-5  %  арттырды,  шошқаларға  беру 

салмағының өсуіне, сондай – ақ орташа тәуліктік таза салмағының жоғарылауына көп әсерін тигізді. 

[1] 

Хлорелла (Chlorella vulgaris) – үлкен биомассаны тар жерде көп  мәдениетте тұйық  кеңістік 

қабілетті  бар  жасыл  балдырлар  туысының  өкілі.  Ол  жасыл  балдырлар  тобына  жатады.  Пішіні  шар 

тәрізді,  бір  жасушалы,  мөлшері  15  мкм.  Хлорелла  –  тұщы  суда,  теңізде,  ылғалды  топырақта  және 

ағаш  қабығында  кездеседі.  Хлорелла  деген  аты  («хлорос»-жасыл)  жасыл  пигментіне  сай  берілген. 

Жасушасы  өте  ұсақ  болғандықтан  тек  микроскоптың  көмегімен  көре  аламыз.  Осындай  кішкене 

жасушаның цитоплазмасында нәруыз (50%), қант, май, витаминдер (А, В

1 

, В

2 

, В

6 

, В

12 

, С, Д, К) және 

минералды  тұздар  болады.  Хлорелла  қоршаған  ортаның  өзгеруіне  өте  сезімтал,  соған  байланысты 

қрамындағы  заттарды  да  өзгертуге  қабілетті.  Мысалы,  май,  нәруыз,  қантты  заттардың  мөлшерін 

азайтып  немесе  көбейте  алады.  Жаңа  азық-түлік  алуға  шикізат  ретінде  де  хлорелла  ғалымдарды 

қызықтырады (мысалы Орта Азияда хлорелланы мал азығына қосады). [2] 

Ғылыми 

жұмыстың 

мақсаты: 

Шығыс 

Қазақстан 

жағдайында 

балапандарды 

азықтандырудағы хлорелла қоспасын пайдаланудың тиімділігін анықтау. 

Ғылыми  жұмыстың  міндеттері:  1.  Шығыс  Қазақстан  жағдайында  балапандарды 

азықтандыру ерекшелігін анықтау. 

2. Балапандарға азықпен бірге берілетін хлорелла қоспасының сапасын анықтау. 

Материалдар мен әдістер.

 Біз құс азығының мөлшеріне хлорелланы азықтық қоспа ретінде 

енгізгенде  жақсы  нәтижелер  алдық,  оның  өмірге  деген  қабілеттілігі,  жұмыртқалағыштығы,  тірі 

салмағының өсімі, жұмыртқа сапасы жоғарылады. Хлорелла қоспасына өндірістік және тәжірибелік 

сынақ  жүргізгенде  хлорелла  құс  төзімділігін  жоғарылатуға  қабілетті  екенін  көрсетті.  Сондықтан  да  

құс  басының  сақталуы  98%  -  ға  жетті.  Балапандарды  бордақылағанда  жақсы  өседі,  ал  алынған 

өнімнің  азық  өлшемінің  шығыны  азаяды.  Ата  –  аналық  топ    арқасында  балапан  шығару  меншігі 

инкубациядағы жұмыртқа сапасының өсуін жақсартты. 

Хлорелла өсіру технологиясы әртүрлі жағдайда да жарамды, ал қызмет көрсетуде қарапайым 

және ұялы қоңдырғы. Оны мал шаруашылығы  қоймасында тікелей орналастыруға болады. [3] 

Хлорелланы  қолданудың  жоғары  экономикалық  тиімділігі  қоспа  өндірісін  жыл  сайын  аз 

шығынның үздіксіз өсуі арқасында жетеді. Өзіміздің тәжірибемізді біз құс корпустарында жүргіздік, 

тәжірибелі  мекиен  құстардың  жартысына  қоспамен  суғару  жүргіздік.  Келесі  жартысына  бақылау 

жүргіздік  (хлорелла  алмадық).  Тәжірибеде  барлығы  4  мың  құс  алынды.  Хлорелланың  қолдану 

ұзақтығы 30 күн болды. Су келтірілетін суғарғыштар жанындағы бункер орналастырылған. Онда күн 

сайын бір бас балапанға  40-50 мл мөлшеріндегі қоспаның 30-40 л құйылып отырылды. 

Негізгі міндет құстан инкубацияға арналған жоғары сапалы ет алу болып табылады. Тәжірибе 

жүргізу  барысында  мекиендер  –  жақсы  жағдайда  болды.  Олардың  зоотехникалық  сақталу  өлшемі, 

реттелген  азық,  сондай  –  ақ  үнемі  ветеринариялық  бақылау  құстың  өңімділігін  тиімді  арттыруға 

жағдай жасады. Онымен қоса хлорелла да потенциальды мүмкіндігін арттырды. 

Инкубацияға  тәжірибелі  топтан  2783  жұмыртқа  және  бақылау  тобынан  3625  жұмыртқа 

салынды. Одан тиісінше 2310 және 2411 бас балапан, немесе пайызбен 83,0 және 66,5 алынды. Көріп 

тұрғанымыздай  айырмашылығы  әртүрлі  балапандарға  да  өмірге  келген  күннен  бастап  хлорелла 

қоспасымен суғаруға берілді. 42 күнге жеткен тәжірибе аяғында 1 басқа қоспа мөлшері 5-тен 30 мл-ға 

дейін өсірілді.  

Хлорелланы беру барысында балапан шығарудың күрделі технологиялық процесін бұзбады. 

Апта сайын тәжірибелі және бақылау тобындағы балапандар өлшеніп отырылды. Әр клеткаға 14 бас 

балапан салынды, ал барлығы тәжірибеде бақылау және тәжірибе топтарынан 1848 бройлер балапан 

қолданылды.  Соңында  хлорелла  алған  құстар  іріктелді.  Бірінші  аптадан  бастап-ақ  балапандар 

өздерінің бақылау тобындағы құрдасы тірі салмағы бойынша асып түсті және де интенсивті өсті. [4,5] 

 

Көрсеткіштер 

Балапан тобы 

тәжірибелі 

бақылау 

Таза салмағы, г: 

 

 

7 күн 

127,1 

114,6 

14 күн 

272,1 

240,8 

21 күн 

506,0 

451,0 

28 күн 

803,6 

716,0 

35 күн 

1192,0 

1077,0 

263 

 

42 күн 

1747 

1578,0 

Өлімі, %: 

 

 

7 күн 

0,05 

0,11 

17 күн 

0,27 

1,19 

21 күн 

0,54 

2,40 

28 күн 

0,81 

4,06 

35 күн 

1,24 

5,52 

42 күн 

1,95 

7,03 

 

Олардың  арасындағы  42  күн  айырмашылық  10,7%  құрды.  Осы  уақытқа  дейін  балапан 

жемшөбі  тәжірибе  тобында  36  бас  (1,95%),  ал  бақылау  тобында  130  бас  (7,03%),  санитарлық  сою 

тиісінше 45 бас (2,4%) және 179 бас (9,7%) құрды. 

Сол  себептен  хлорелланы  қолданған  құс  қалдықтары  шығыны  3,6-4  есе  азайған.  Сою 

цехындағы  бройлер  балапандарды  сою  бақылау  тобынан  қарағанда  тәжірибелі  топтың  ішкі 

құрылысы  және  ұшаны  тауарлы  түрі  әлдеқайда  жақсы  болғанын  көрсетеді.  Етті  бройлер 

балапандарды өсіруде хлорелла қоспасын азықтық қоспа ретінде өндірістік циклға оңай кіргізіп, құс 

өндірісінде технологиялық жабдықтарға ешқандай материалды шығын талап етпейтінін байқадық. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

 

1.  Крюков  В.,  Байковская  Е.,  Богданов  Н.  Научно-производственный  журнал  Министерства 

сельского хозяйства Российской Федерации  «Птицеводство» 3/2002  

2.  «Биология  және  сауаттылық  негізі»  Республиканский  научно-педагогический  журнал 

5/2009, 13б. 

3.Сальникова М.Я «Хлорелла-новый вид корма»-М.: Колос 1977.-99с 

4.  Б.М.Махатов,  В.И.Абрикосова,  Н.А.Мелдебекова,  М.К.Байбатшанов  «Птицеводство»-

Алматы: «Нур-принт», 2013, -323с. 

5. http://webfermer.narod.ru/broiler_doma.htm 

 

ОБЩИЕ ОПИСАНИЕ ВЛИЯНИИ ХЛОРЕЛЛЫ НА ПОВЫШЕНИЕ                                       

ПРОДУКТИВНОСТЬ ПТИЦЫ 

Б.Ж Кожебаев, Л.Б Мұқанова, А.М.Токенова 

 

 В статье даются описание  влияние хлореллы на повышение продуктивность птицы. 

 

GENERAL DESCRIPTION OF THE IMPACT OF CHLORELLA                                                                        

TO INCREASE PRODUCTIVITY BIRDS 

B.J.Kojebayev, L.B.Mukanova, А.М.Tokenova 

 

The  article  contains  the  description  of  the  effect  of  chlorella  to  increase  the  productivity  of 

poultry. 

 

 

264 

 

УДК 636.52/.58.083.37:637.5.05 

Ахметова Б.С., Токенова А.М. 

Государственный Университет имени Шакарима города Семей 

 

ВЛИЯНИЕ СПОСОБА СОДЕРЖАНИЯ ЦЫПЛЯТ – БРОЙЛЕРОВ НА КАЧЕСТВО МЯСА 

 

Аннотация: В статье даются описание о влиянии способа содержание цыплят-бройлеров на 

качество мясо. 

Ключевые слова: птицеводства, цыплят – бройлеров, анализ, содержания, комбикормов, 

мышцы.   

 

Птицеводству 

принадлежит 

в 

мире 

значительная 

в 

обеспечении 

населения 

высококачественными  продуктами  питания.  Интерес  к  этой  отрасли  сельского  хозяйства 

поддерживается  известными  технологическими  и  экономическими  преимуществами:  малый  расход 

кормов,  который  период  воспроизводства,  возможность  регулирования  свойств  и  качества 

продукции.  Последнее  зависит  от  множества  факторов,  в  том  числе  от  технологии  выращивания  и 

содержания  птицы.  В  большей  степени  это  касается  мяса.  В  клетках  или  на  по  лу?  Чем  может 

отличаться продукция, полученная от цыплят-бройлеров, откармливаемых в клеточных батареях и на 

несменяемой подстилке? 

Цель  научной  работы:  изучение  разлияных  способов  содержания  цыплят  –бройлеров  и  их 

влияние на качество мяса. 

Задача  научной  работы:  Выявить  влияние  способа  содержания  цыплят  –  бройлеров  на 

качество мяса. 

Материалы  и  методы:  Объектом  исследования  служили  цыплята,  выращенные  в  условиях 

ТОО  «  Прииртышская  бройлерная  птицефабрика»  Восточно-Казахстанской  области  –  крупнейшего 

предприятия,  где  применяется  напольное  содержание  птицы,  а  в  одном  из  корпусов  исследования 

применялось клеточное содержание птицы.  

Хозяйства  изготавливает  полнорационные  смеси  в  собственном  кормоцехе,  используя 

белково-витаминно-минеральные добавки, разработанные голландской фирмой. 

Изучали  влияние  способа  содержания  бройлеров  на  массовые  показатели  и  качество  мяса, 

сформировав две группы цыплят-аналогов суточного возраста и откармливая их 42 дня. Одну группу 

выращивали  на  полу  (1-я),  другую  в  двухъярусных  батареях  по  30  голов  в  клетке  (2-я). 

Температурный и световой режимы, влажность воздуха, фронт кормления и поения  соответсвовали 

рекомендуемым  для  высокопродуктивных  цыплят-бройлеров.  Раздача  кормов,  воды,  уборка  помета 

были  автоматизированы  по  заданной  программе.  Взвешивали  на  весах  WS-23  еженедельно.  Обе 

группы получали одинаковый рацион [1].  

 

Таблица 1- Химический состав и питательность комбикормов Птицефабрика 

«Прииртышская» 

 

№ 

п/п 

Показатели 

Виды комбикормов 

Старт 

1-11 

Рост 1 

12-22 

Рост 2 

22-32 

Финиш 

32-42 

1 

Кормовые единицы 

 

 

 

 

2 

Обменная энергия, МДж 

 

 

 

 

3 

Сухое вещество, % 

83 

81 

81 

80 

4 

Сырой протеин, % 

20,8 

16,6 

12,5 

14,1 

5 

Сырой жир, % 

2,3 

2,7 

2,9 

3,3 

6 

Сырая клетчатка, % 

3,6 

4,5 

4,3 

4,2 

Макроэлементы, мг 

8 

Кальций 

21,19 

20,73 

20,73 

37,75 

9 

Фосфор 

583,8 

447,5 

448,6 

576,7 

10 

Магний 

14,5 

15,3 

16,1 

22,5 

11 

Калий 

432,4 

340,1 

390,8 

536,5 

12 

Натрий 

39,4 

35,4 

38,3 

52,1 

Микроэлементы, мг 

265 

 

13 

Железо 

1,39 

1,49 

1,53 

2,1 

14 

Медь 

0,6 

0,56 

0,71 

0,94 

15 

Цинк 

1,25 

1,18 

1,17 

1,72 

16 

Кобальт 

0,26 

0,24 

0,27 

0,39 

17 

Марганец 

0,71 

0,76 

0,85 

1,05 

18 

Бериллий 

0,003 

0,002 

0,002 

0,003 

19 

Бор 

1,19 

1,2 

1,15 

1,04 

20 

Барий 

0,021 

0,0019 

0,02 

0,831 

21 

Алюминий 

3,6 

3,8 

4,1 

4,4 

22 

Хром 

171,5 

157,2 

164,3 

239,4 

23 

Никель 

1,71 

1,5 

1,54 

2,44 

24 

Рубидий 

0,27 

0,19 

0,2 

0,45 

25 

Стронций 

0,023 

0,02 

0,019 

0,025 

26 

Серебро 

0,0013 

0,0012 

0,0011 

0,0011 

27 

Кадмий 

0,005 

0,003 

0,003 

0,004 

28 

Цезий 

0,014 

0,01 

0,015 

0,025 

 

Выращиваемые в клетках цыплята отличались большей интенсивностью роста; они весили в 

конце  опыта  1880  г,  а  сверсники  на  полу  –  1570  г.  Превосходство  их  по  абсолютным  показателям 

роста отмечалось во все возрастные периоды, за исключением четвертой недели (прирост 392 и 396 

г),  что  косвенно  свидетельствует  о  более  высоком  уровне  протекающих  в  организме  обменных 

процессов.  

Среднесуточный прирост за полный срок откорма в первой группе составил 36,1 г, во второй 

– 43,5 г.  

 

Таблица 2 - Для определения массовых характеристик птицу забивали и обрабатывали по методике 

 

Показатель 

Группа 

1 (пол) 

2 (клетка) 

Предубойная  масса, г 

1495,0±28,72 

1830,0±56,46 

Убойная масса, г 

1383,0±26,43 

1695,0±53,41 

Масса потрошенной тушки, г 

957,2±20,80 

1193,2±37,47 

Убойный выход, % 

64,03±3,01 

65,20±2,31 

 

Они свидетельствуют о превосходстве по всем показателям цыплят, выращенных в клетках. 

Ограниченная  двигательная  активность  способствовала  повышению  их  мясной  продуктивности  и 

достижению  лучших  убойных  кондиций  (на  22,4-24,7%).  В  то  время  существенной  разницы  в 

убойном выходе мяса между группами не было [2]. 

     Оценка  мясной  продуктивности  птицы,  как  правило,  проводится  не  только  по  убойному 

выходу,  но  и  по  массовому  выходу  наиболее  ценных  составных  частей  тушки  –  грудной  части  и 

окорочков (бедро и голень). При этом мышцы разделяли на белое и красное мясо (разделка и обвалка 

цыплят-бройлеров 1 категории осуществлялась по ГОСТ 25391-82, отбор проб – по ГОСТ 7702,0-74). 

Статистически обработанные данные приведены в таблице 2. 

    

Таблица 3 - Оценка мясной продуктивности бройлеров 

 

Показатель 

1 группа (пол) 

2 группа (клетка) 

Г 

% 

г 

% 

Масса тушек 

957,2±20,8 

100,0 

1193,2±37,5 

100,0 

Масса грудной части 

268,2±5,2

 

28,1 

341,0±15,1

 

28,6 

в т.ч. мышечной ткани 

229,4±3,8

 

24,1 

289,6±13,6

 

24,3 

Масса бедра 

158,2±4,7

 

16,5 

196,8±4,8

 

16,4 

в т.ч. мышечной ткани 

131,2±4,7

 

13,7 

160,8±4.5

 

13,4 

Масса голени 

147,2±4,2

 

15,4 

177,8±5,0

 

14,8 

в т.ч. мышечной ткани 

103,0±1,5

 

10,8 

129,0±5,5

 

10,7 

266 

 

Масса крыльев 

125,4±3,6

 

13,1 

155,0±7,5

 

13,0 

в т.ч. мышечной ткани 

80,8±2,4

 

8,4 

109,4±6,4

 

9,2 

Масса спины 

257,4±8,4

 

26,9 

324,0±8,9

 

27,2 

в т.ч. мышечной ткани 

196,4±7,8

 

20,5 

250,2±6,9

 

21 

 

Можно  отметить,  что  относительные  значения  показателей  довольно  близки.  Содержание 

костной  ткани  в  голени,  крыльях  и  спине  тушек  первой  группы  выше  (соответственно  4,6;  4,7  и 

6,4%),  чем  в  тушках  второй  (4,1;  3,8;  6,2%).  По  всей  видимости,  это  обусловлено  двигательной 

активностью птицы.  

Для  целенаправленного  и  рационального  использования  мяса  цыплят-бройлеров  при  их 

переработке  необходима  оценка  тушек  по  выходу  наиболее  ценных  (красное  и  белое  мясо) 

продуктов. 

 

Таблица 4 -  Выход тушек цыплят-бройлеров 

 

Показатель 

1 группа (пол) 

2 группа (клетка) 

г 

% 

г 

% 

Масса 

потрошенной 

тушки 

957,2±20,8 

100 

1193,2±37,8 

100 

Масса съедобных 

частей в т.ч. 

грудных мышц 

740,8±15,4 

77,4 

937,6±32,8 

78,6 

(белое мясо) 

229,4±3,8 

24,1 

289,6±13,6 

24,3 

красного мясо 

511,4±15,6 

53,3 

648,0±20,9 

54,3 

Кости, всего 

216,4±8,4 

22,6 

255,6±6,7 

21,4 

Мясокостный 

индекс  

3,43±0,1 

- 

3,65±0,1 

- 

Индекс грудных 

мышц 

0,31±0,0 

- 

0,31±0,0 

- 

 

Из  данных,  приведенных  в  таблице  3,  видно,  что  мясо  цыплят,  выращенных  в  клетках,  по 

массе съедобных частей, в т.ч. белого и красного мяса, достоверно превосходит мясо их аналогов. 

Для  сравнительной  оценки  пищевой  ценности  мясо  (средняя  проба  красного  и  белого) 

определяли химический состав. Анализ показал, что независимо от технологии содержания цыплят 

массовая  доля  основных  химических  веществ  в  мясе  практически  одинакова.  У  «клеточных» 

содержалось недостоверно больше белка и жира (22,4 и 3,9%), благодаря чему оно более калорийное 

(сравните 665 и 693 кДж).  

Представляло  интерес  сравнить  особенности  строения  мышц  красного  и  белого  мяса  для 

установления  целесообразных  подходов  к  переработке  с  целью  получения  продуктов  заданного 

свойства. Для этого образцы мышечной ткани были помещены в 10-12%-ный раствор нейтрального 

формалина  на  5-7  дней.  Затем  их  общепринятой  методике  обезвоживали  в  спиртах  и  заливали 

парафином. Из парафиновых блоков на санном микротоме изготавливали срезы толщиной 7-10 мкм, 

окрашивали  гематоксилинэозином  и  просматривали  под  микроскоп  МБИ-3  с  последующим 

микрофотографированием. Микроструктурный анализ показал, что архитектоника мышечной ткани у 

цыплят-бройлеров была однотипной как в бедренной, так и в грудной части тушки. В обоих случаях 

мышцы  покрыты  толстой  оболочкой  из  относительно  плотной  соединительной  ткани  –  эпимизием. 

Из  эпимизия  внутрь  мышцы  входят  кровеносные  сосуды,  которые  находятся  в  волокнистых 

перегородках,  отходят  от  эпимизия  в  глубь  ткани  и  окружают  пучки  мышечных  волокон.  Эти 

перегородки  образовывают  перимизий  и  служат  также  для  проведения  в  мышцу  лимфатических 

сосудов и нервов. 

От  перемизия  отходят  тонкие  прослойки  соединительной  ткани,  прослойки  соединительной 

ткани,  которые  содержат  отдельные  фибробласты,  немного  аморфного  межклеточного  вещества  и 

редкие  коллагеновые  волокна.  Эти  пластинки  образовывают  сеть  между  всеми  мышечными 

волокнами – эндомизий, который содержит много капилляров и нервные волокна. 

267 

 

Поперечно – полосатые волокна в бедренной и грудной мышцах расположены и одеты сетью 

эндомизия,  через  которую  они  получают  питание  и  иннервацию.  В  красных  мышцах  эти  волокна 

характеризуются  малой  толщиной,  обилием  эозинопозитивной  саркоплазмы  и  значительным 

расширением эндомизия, в белых они толще и компактнее расположены. 

В  красных  мышцах  наблюдается  преимущественно  хаотическое  расположение  волокон  с 

расширенными  эндомизиями,  которые  нередко  содержат  единичные  яркоокрашенные  ядра 

лимфоидных  клеток.  Мышечные  волокна  интенсивно  принимают  оксифильную  окраску,  а  ядра  – 

кислые красители [3]. 

      Мышечные  волокна  грудной  части  тушки  относительно  компактнее  прилегают  друг  к 

другу  и  равномерно  окрашиваются.  Эндомизии  незначительно  расширены  и  редко  содержат 

стромальные  элементы.  Ядро  мышечных  волокон  едва  заметны  и  располагаются  непосредственно 

под  сарколеммой.  Разволокненные  фрагменты    мышечной  ткани  грудины  интенсивно  принимают 

ядерные  и  цитоплазматические  красители.  Расширенные  участки  эндомизия  содержат  единичные 

стромальные элементы и коллагеновые волокна. 

В  разных  участках  тушки  соотношение  соединительной  и  мышечной  ткани  неодинаковое, а 

компоненты мышечной ткани неодинаковое, а компоненты мышечной ткани имеют разный размер и 

качественный состав. 

Следовательно, у них разные функционально-технологические свойства. 

Итак, результаты наших исследований указывают на явное различие белого и красного мяса 

цыплят-бройлеров  по  соотношению  соединительной  и  мышечной  ткани,  качественному  составу  и 

размерам  морфологических  компонентов,  что  может  влиять  на  эффективность  производства  и 

качество  конечных  продуктов.  При  этом  следует  отметить  целесообразность  откорма  цыплят  в 

клеточных 

батареях, 

так  как 

при 

практически 

одинаковой 

пищевой 

ценности 

и 

гистоморфологических  характеристиках,  у  них  несомненно  более  высокий  выход  в  тушках  ценных 

частей.    

жүктеу/скачать 7,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: