Х а б а р ш ы с ы в е с т н и к государственного

226 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
ГОСТ 17.4.4.02-84 Охрана природы. Почвы. Методы отбора и подготовки проб для химического, 
бактериологического, гельминтологического анализов. 
2.
 
Журбицкий З.И. Теория и практика вегетационного метода / З.И. Журбицкий – М.: Наука, 1968. 
– 260 с. 
3.
 
Калманова  В.Б.  Геоэкологический  анализ  урбанизированных  территорий:  на  примере  г. 
Биробиджана: диссертация ... кандидата географических наук: 25.00.36 / Калманова В.Б.; [Место 
защиты: Ин-т вод. и экол. проблем ДВО РАН]. -  Хабаровск, 2010. - 186 с.: ил. РГБ ОД, 61 10-
11/155. 
4.
 
Лисовицкая  О.В.  Фитотестирование:  основные  подходы,  проблемы  лабораторного  метода  и 
современные  решения/  Лисовицкая  О.В.,  Терехова  В.А.  –  Доклады  по  экологическому 
почвоведению 2010, №1, вып. 13. http://istina.msu.ru/  
5.
 
Панин М.С. Экология Казахстана. Семипалатинск, 2005. 
6.
 
Перельман А.И. Геохимия : учебник / А. И. Перельман. — 3-е изд. — Москва: ЛЕНАНД, 2016. — 
532 с. — Библиогр.: с. 503-510. — Предметный указатель: с. 511-524. — ISBN 978-5-9710-2354-8 
7.
 
Шакирова А.Р. Геоэкологический анализ урбанизированных территорий (на примере г. Томска): 
диссертация...  кандидата  географических  наук:  25.00.36.  -  Томск,  2007,  229  с.  РГБ  ОД,  61:07-
11/97. 
8.
 
Ясенева Е.В. Геоэкологическая обстановка урбанизированных территорий Крыма: на примере г. 
Севастополя  :  диссертация  ...  кандидата  географических  наук:  25.00.23  /  Ясенева  Е.В.;  [Место 
защиты: Моск. пед. гос. ун-т].- Москва, 2010.- 200 с.: ил. РГБ ОД, 61 10-11/106. 
 
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫ БОЙЫНША ТОПЫРАҚТЫҢ УЫТТЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУ 
А.Р. Халитова, Е.Н. Артамонова 
 
Семей  қаласының  топырақ  ортасы  бойынша  фитотестілеу  нәтижелері  көрсетілді, 
сапалық  тест-нысаны  ретінде  астық  тұқымдас  өсімдіктер  бидай  (Triticum  vulgare  L.),  екпе 
сұлы  (Avena  sativa  L.),  мәдени  қарабидай  (Secale  cereale  L.)  пайдаланылды.  Фитотестілеу 
нәтижелері  бойынша,  қала  топырағы  IV  қауіптілік  класына,  яғни  болымсыз  қауіптілік 
анықталды. 
 
PHYTOTOXICITY ASSESSMENT OF SEMEY CITY'S SOIL 
A.R Khalitova, E.N. Artamonova 
 
The results of phyto test of Semey city's soil with using seeds of Triticum vulgare, Avena sativa L., 
Secale cereale L were presented. As a result of the city soil phyto test the soils are refered to the fourth 
category of danger or low toxic. 
 
 
ӘОЖ:  635.21-154 
С.М.Сейлгазина, А.Е.Койгельдина, Г. А.Құмарбекова, Қ.Н.Заманиянов  
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті 
 
МЕРИСТЕМА АРҚЫЛЫ ӨСІРІЛГЕН КАРТОП ДАҚЫЛЫНЫҢ ӨНІМДІЛІГІ  
 
Мақалада  микроклональді  әдіспен  өсірілген  картоп  дақылының  өнімділігі  жайында  
жазылған. 
 
Түйін сөздер: картоп, меристема, супер-суперэлита, Нәрлі, микроклональді әдіс 
 
Ауыл  шаруашылығының  алдында  тұрған  басты  міндеттер  халықты  жеткілікті    мөлшерде 
сапалы азық-түлікпен, өнеркәсіпті шикізат қорымен қамтамасыз ету болып табылады.  
Қазақстанда  картоп  негізгі  тағам  өнімдерінің  бірі  және  маңыздылығы  жағынан  дәнді-
дақылдардан  кейін  екінші  орынды  алып  отыр.Картоптың  құрамындағы  белок  өзінің  биологиялық 
құндылығы жағынан басқа белоктардан анағұрлым жоғары тұрады[1]. 
Картоп алқа тұқымдасына жатады және егістіктегі негізгі түрі Solanum tuberosum. Табиғи тегі 
бойынша картоп сабағы жыл сайын өліп отыратын көпжылдық шөптесін өсімдік, бірақ жер шарының 

227 
 
көптеген  елдерінде  бір  жылдық  өсімдік  түрінде  өсіріледі.Оны  вегетативті  түрде  (түйнек,  көзше, 
бүршіктерімен) және тұқымымен көбейтуге болады. 
Картопты  тағам  кәсіпорындарында,  жеңіл  және  фармацевтикалық  өнеркәсіпте  шикізат 
ретінде  пайдаланады,сонымен  қатар  жемдік  азық  құрамына  да  қосады.Жыл  сайын  селекционерлер 
картоптың  жаңа  өнімді  сорттарын  шығаруда.  Өйткені  картоптың  өнімділігі  және  стресстік 
факторларға  төзімділігі  өте  төмен.  Оның  негізгі  себебі:  өсімдіктердің  әртүрлі  вирустық, 
бактериальдық,  саңырауқұлақ  ауруларына  шалдығуы.  Сонымен  қатар,  көптеген  аурулар  картопты 
дұрыс сақтамағаннан пайда болады. Картоп ауруының көпшілігі отырғызу құрал саймандары арқылы 
да  тарайды.  Көптеген  қоздырғыштар  топырақта  ұзақ  уақыт  бойы  сақталып,  жинақталады.  Қазіргі 
кезде  картоптың  өнімді  сорттарының  болуына  қарамастан,  түйнектердің  вирустық  аурулармен 
зақымдануының  салдарынан  олардың  өнімділігі  жыл  сайын  25-40%  төмендеуде.  Сондықтан 
өсімдіктердің  ауруларға  төзімділігін  арттыру  қажет.  Сол  себепті  осы  айтылған  мәселелерді  шешу 
мақсатында биотехнологиялық әдістер кеңінен қолданылып жетілдірілуде және бүгінгі күнде өзекті 
мәселе болып саналады [2]. 
Картоптың өнімділігін жақсарту үшін ШҚО «Лань» шаруа қожалығында егістік тәжірибелер 
жүргізілді. 
Зерттеу  нысаны  ретінде  картоптың  «Нәрлі»  сортын  алдық.  Егістік  тәжірибелер  жалпы 
қабылданған әдістемелер бойынша салынды.  
Тәжірибелердегі агротехникалық шаралар аймақтық технологияға сәйкес орындалды. 
Жұмыстың  мақсаты:  Микроклональді  көбейту  әдісі  арқылы  өнімділігі  жоғары  картоп 
тұқымдарын алу.  
Зерттеу  жұмысымыз  егістік  тәжірибелер  қою  арқылы  Семей  қаласының  «Лань»  шаруа 
қожалығында   мамыр айының 14 - нен бастап  тамыздың 20-сына дейін жүргізілді. 
Картоптың  Нәрлі  сортының  түйнектері  Алматы  қаласындағы  ҚазККШҒЗИ-нан  алынды.Бұл 
сорт  2000  жылы  Алматы  облысында  аудандастырылған.  Орташа  пісетін,  өнімді  сорт.  Дәмі  және 
аспаздық  сапасы  жоғары,  өнімді  техникамен  жинаған  күнде  де,  түйнектің  сақталуы  жоғары.  Вирус 
ауруларына өте төзімді, түйнегі тотықпа ауруына шалдықпайды, фитофтора,кәдімгі қотыр және рак 
ауруларына  төзімді.Құрғақшылыққа  және  ыстыққа  төзімді.Органикалық  және  минералды 
тыңайтқыштарға қайырымды.Өнімі 40-45 т/га. 
Бұл сорт будандастыру тәсілімен (138ж  Фиделио) алынып, сұрыпталу  арқылы жетілдірілген. 
Картоптың  түбі  қомақты,  сабағы  биік,бұтақшалары  сиректеу.Жапырақ  көлемі  орташа, 
жапырақшалары  көлемді,  түсі  –  жасыл-  қоңыр,  жылтыр.  Гүлдеуі  орташа  және  ұзақ.  Гүл  шоғы 
қомақты,  көпгүлді.  Түйнегі  дөңгелек-сопақшадан  ұзыншаға  дейін,  түйнек  төбесі  шошақ,  көздері 
түсіңкі. Түйнек түсі – ақ, қабығы жылтыр. Түйнек еті ақ, кескенде қараймайды. Көздері аз, тереңдігі 
орташа, түссіз, жан-жақты орналасқан.  
Көптеген егіліп жүрген өсімдіктер, әсіресе вегетативтік жолмен көбейетіндері вирустар және 
патоген  микроорганизмдер  әсерінен  түрлі  ауруларға  ұшырайтыны  мәлім.  Әрине,  өсімдіктердің 
аурулары өнімділікті азайтып, оның сапасын төмендетеді [3].  
Ал  апикальды  меристема  әдісімен  алынған  картоп  өсімдіктері  тек  вирустардан  ғана  емес, 
сонымен  бірге  микоплазма,  бактериялар,  саңырауқұлақтардан  сауықтырылады.  Биотехнологияда 
сауықтырылған  өсімдіктерді  алу  үшін  оқшауланған  апикальды  меристема  тәсілі  кеңінен 
пайдаланылады. 
Қазіргі  кезде  картопты  вирус,  бактерия  және  саңырауқұлақ  ауруларынан  тазартудың  негізгі 
жолдары мыналар:  
1.Термотерапия – картоп түйнегін жоғары жылулықта қыздыру. 
2.Картоптың  жоғары  меристема  бөлігіндегі  клеткаларды  бөліп  алып,  жасанды  қоректік 
заттарда вирустың көбеюін тежейтін химиялық заттарды қосып өндіру. 
3.Осы  екі  әдісті  қосып  орындау,  яғни  термотерапиядан  өткен  түйнектің  жоғары  меристема 
жасушаларын жасанды ортада өсіру. 
Меристема  жарықта  көгерген  өркендерден  немесе  көгермеген  қараңғыда  өскен  ақ 
өркендерден  де  бөлуге  болады.  Ыңғайлысы  көгерген  өркендерден  бөлу,  себебі  меристема  (ақшыл 
төмпешік) көк түстің ішінде жақсы көрінеді. 
Ұзындығы 
0,5-0,7см 
өркендерді 
түйнектеп 
бөліп 
алып, 
диацидтың 
(этанполимеркурхлоридпен  N-цетил  пиридиний  хлоридтың  қоспасы)  0,1%-дық  ерітіндісіне 
дезинфекциялайды. 
Дезинфекцияланған өркендерді Петри ыдысына салып, кеуіп кетпес үшін аздап, стерильді су 
қосады.  Стерильді  пинцетпен  сыртқы  жапырақтарын  аршиды.Меристеманы  жіңішке  инемен  бөліп 

228 
 
алып  пробиркадағы  жасанды  ортаға  отырғызады.  Бұл  операцияны  стерильді  бокста,  бинокулярлық 
микроскоппен 24 рет үлкейту арқылы жасайды. 
Меристеманы  арнайы  камерада  (фитотрон)  өсіреді.  Жылулық  +25,  градус  ылғалдылық  70% 
шамасында,  ал  жарық  16  сағат  бойы  10-12  мың  люкстен  кем  болмауы  керек.  Жарық  үнемі  жанып 
тұрса, органогенез құбылысын әлсіретеді.  
Меристема  бөліктерін  жасанды  ортаға  орналастырғаннан  кейін,  үлкейгені  және  көгере 
бастағаны  байқалады.  Меристеманы  бөліп  алып,  жасанды  ортаға  орналастырғаннан,  2-4 
жапырақшасы бар өсімдік өсу мерзімі 2-ден 6 айға дейін созылуы мүмкін. Органогенез құбылысын 
тездету үшін, кішкене өркен пайда болысымен, оны Уайт қоректік заттары бар ортаға ауыстырады, 
бұл  ортаның  өсімдіктің  тамыры  және  сабағы  тез  өсуіне  септігі  бар.  Бұл  жұмысты  арнайы  боксте 
атқарады[4]. 
Меристеманы  өсіру  үшін  қолданатын  қоректік  орта,  картоп  өсімдігіне  керекті  барлық 
қоректік заттар ескеріле отырып жасалады.  
Бұл қоректік орта құрамына кіретіндер: минералдық тұздар, витаминдер, әсерлі заттар және 
құрамында қанты бар заттар. 
Меристема  бөлігі  7-8  жапырақшасы  бар  өсімдік  болғанда,  оны  пробиркадан  алып,  Петри 
ыдысы  ішіне  салынған  сабағын,  бір  жапырақшадан  тұратын  бірнеше  бөлшектерге  бөледі.  Бұл 
жұмысты  өткір  скальпельмен  немесе  қайшымен  жасайды.  Осындай  бөлшектерді  (черенок)  жаңа 
қоректік ортаға отырғызады, содан 14-16 күн өткенде 6-8 жапырағы бар жаңа өсімдік пайда болады. 
Сонда  бір  өсімдіктің  өзінен  жарты  айда  5-6  өсімдік  алуға  болады.  Бұл  өсімдіктердің  тамыр 
жағына,  сабағының  бір  бөлігінен  қалдырып  қайта  отырғызуға  да  болады.Әртүрлі  инфекциядан  сақ 
болу үшін, Петри табақшасын және кесетін құралдарды спиртпен сүртіп, спиртовка жалынында ұстап 
отыру шарт. 
Бұл  өсімдіктерді  танапқа  отырғызбас  бұрын,пробиркадағы  өсімдіктерді  шығарып  алып, 
тамырына  жабысқан  агарды  жылы  сумен  және  марганцовканың  қызғылт  ерітіндісімен  шайып 
тазартады.Меристема өсімдіктерін танапқа мамырдың 14 күні отырғыздық.Отырғызу схемасы 70×35 
см, (10-12 см тереңдікке) жыртылған жүйектерді суарып қою шарт.(1-сурет) 
 
 
1-сурет.Микротүйнектерді танапқа отырғызу 
 
Өсімдіктерді, жүйектің ылғал жеткен жеріндегі қабырғасына, жиілігін 10 см етіп отырғызады. 
Мұндай  өсімдіктерді,  алғашқы  2-жетіде  күнде  суарып  тұру  қажет.  Содан  соң  түйнектің 
ылғылдылығын,топырақтың  жоғарғы  су  сыйымдылығының  80%  шамасында  ұстап  отырады. 
Меристема  өсімдіктерін  танапқа  отырғызған  күннен  бастап,  өнімін  жинағанға  дейінгі  мерзім  3-3,5 
айға созылды.Сол уақыт аралығында танапта зерттеу жұмыстары жүргізілді. 
Картоп ылғал сүйгіш дақылдар қатарына жатады. Себебі, ол әр центнер өнім түзу үшін суды 
басқа дақылдарға қарағанда молырақ жұмсайды. Жалпы өнімге барлық судың мөлшері ауа-райына, 
топыраққа және агротехникаға байланысты болады.  
Суарудың  бір  түрі  –  тамшылатып  суару.(2-сурет)Бұл  тәсілмен  суарғанда  топыраққа  су 
жіңішке түтіктер арқылы беріледі, су өте үнемді жұмсалады. 

229 
 
 
 
 
2-сурет.Тамшылатып суару 
 
Бұл тәсілдің артықшылығы су дақылдың тамыры орналасқан тереңдікке тікелей беріледі де, 
жердің беті құрғақ күйінде қалады.Бірақ бұл әдіспен суарудың кемшілігі – шығыны көп, сондықтан 
әзір кең көлемде қолданылмайды. 
Картоп  топырақ  ылғалдылығына  талғампаз.Бүршіктердің  өнуі  мен  өркендердің    пайда  
болуына  қажетті  ылғал  аналық  түйнек  есебінен  қанағаттандырылады.  Өсімдік  көгінің  пайда  болуы 
мен  сабақ-жапырақтар  қалыптасуының  алғашқы  кезеңінде  өсімдіктің  ылғалға  қажетсінуі  шамалы, 
өйткені  жапырақтардың  буландыру  беті  үлкен  емес  және  осы  кезеңде  олар  куаңшылыққа 
айтарлықтай  төзімді.  Өсімдік  өсе  келе  ылғалға  қажетсінуі  арта  түседі,  барынша  қажетсіну  жаппай 
қауыздану-гүлдену кезеңіне сәйкес келеді, бұл кезде олардың, жер бетіндегі массасы жақсы дамыған 
және  тіршілік  қызметі  жоғары.  Бұл  кезеңде  түйнектер  пайда  бола  бастайды,  сондықтан  ылғалмен 
үздіксіз  түрде  қамтамасыз  ету  жоғары  өнім  алудың  басты  шарттарының  бірі  бұл  кезеңдегі  судың 
жетімсіздігі  тургордың  төмендеуі  мен  жапырақтың  солып  қалуына  әкеліп  соғады,  ал  мұның  өзі 
фотосинтезге  теріс  әсерін  тигізеді,  өнімнің  мөлшері  мен  сапасы  төмендейді.  Тамырлардың  негізгі 
массасы  тараған  алаңда  осы  топырақтың  ылғалдылығын  70-80%  дәрежесінде  ұстағанда  өнімнің 
қорлануына ең колайлы жағдайлар жасалады [5]. 
Өсіп-өну  соңында,  сабақ  пен  жапырақтың  солып,  түйнектің  өсуі  темендегенде  алғашқы 
кезеңдерге  қарағанда  картоптың  ылғалға  қажетсінуі  кемиді.  Өсіп-өну  кезеңінің  соңына  қарай 
қалыптасқан  жылы  әрі  құрғақ  ауа-райы  түйнектердің  түзілуін  тездетеді,  оларда  мықты  әрі  калың 
қабықтың пайда болуына мүмкіндік жасайды, соның нәтижесінде өнімді жинаған кезде түйнектер аз 
жарақаттанады  да  қыста  жақсы  сақталады.(3-сурет)  Керісінше,  жауын-шашынды  ауа  райы 
түйнектердің  пісуін  кешеуілдетеді,  оларда  жұқа,  әлсіз  қабық  түзіледі,  жинаған  кезде  олар  жеңіл 
жарақаттанады және нашар сақталады. 
Топырақтағы  ылғалдың  тым  артық  мөлшері,  оның  жетімсіздігі  сияқты  картоп  өніміне  теріс 
әсерін  тигізеді:  түйнектер  сылбыр  өседі,  олардағы  крахмал  мөлшері  азаяды,  бактериялық  және 
саңырауқұлақ ауруларымен залалдану артады. 
Картоптан  жоғары  өнім  алудың  негізгі  шарттарының  бірі  -  уақытылы  және  сапалы  күтіп-
баптау жүргізу. 
Картопты тұрақты қоймаларда – жер қоймада, жертөледе, үй асты қоймасында  85-
90% ылғалдық шеңберінде сақтаған дұрыс.
 
 
 

230 
 
 
 
3-сурет. Меристема арқылы өсірілген картоп өнімі 
 
Меристема арқылы өсірілген картоп дақылының өнімділігін зерттеуге бағытталған тәжірибе 
мынандай қорытынды берді: 
Зерттеу  обьектісі  2001  жылы  Алматы  облысында  аудандастырылған  картоптың    «Нәрлі» 
тұқымы тәжірибе барысында өзінің вегетациялық даму кезеңінде ауылшаруашылық зиянкестерімен, 
ауру, арамшөптерімен зақымданбады. 2 кг картоптан 90 кг өнім алынды.  
 
Қолданылған әдебиеттер тізімі: 
1.Абдильдаев  В.С.  Производство  оригинальных  семян  картофеля  на  безвирусной  основе 
Сборник научных трудов НИИКОБК. п.Кайнар. 2008 с435-438. 
2.Нурпеисов  И.А.,  Абдильдаев  В,С.  Порожаемость  безвирусных  растений  картофеля 
грибными и вирусными инфекциями в зависимости от генотипа . в условиях горной зоны юго-встока 
Казахстана. Тезисы докладов на конференции, г. Актюбинск  2006г. 
3.Миниклубни  на  основе  биотехнологии    –  главный  путь  развития  безвирусного 
семеноводства  картофеля.  //Международная  научно-практическая  конференция  «Аманжоловские 
чтения-2009»,  сб.науч.тр.  «Роль  науки  в  индустриально-иннавационном  развитии  Казахстана». 
г.Усть-Каменогорск, 2009. – Часть 3.  – С 169-172. 
4. Абдильдаев В. С. Размножение картофеля выращиванием микроклубней.// Вестник с/х наук 
Казахстана. 2002. №1 С. 25-28. 
5.Миниклубни  на  основе  биотехнологии    –  главный  путь  развития  безвирусного 
семеноводства  картофеля.  //Международная  научно-практическая  конференция  «Аманжоловские 
чтения-2009»,  сб.науч.тр.  «Роль  науки  в  индустриально-иннавационном  развитии  Казахстана». 
г.Усть-Каменогорск, 2009. – Часть 3.  – С 169-172. 
 
ПРОДУКТИВНОСТЬ КАРТОФЕЛЯ ВЫРАЩЕННЫЕ ИЗ МЕРИСТЕМЫ 
С.М.Сейлгазина, А.Е.Койгельдина, Г.А.Құмарбекова, Қ.Н.Заманиянов  
 
В данной статье написана  продуктивность картофеля вырашенные из меристемы 
 
A POTATO GROWN FROM MERISTEM 
S.M.Seilgazina, A.E.Koigel’dinova, G.A.Kumarbekova, K.N.Zamaniyanov  
 
In this article, written by a potato grown from meristem. 
 
 

231 
 
УДК  633.28.038                                                                                                                                                                                           
М.С.Сакенов,  Э.Л.Бекмухамедов                                                                                                                             
Государственный университет им. Шакарима г. Семей 
 
ОСНОВНЫЕ СИСТЕМЫ УЛУЧШЕНИЯ СТАРОДАВНИХ ИСКУССТВЕННЫХ                                                    
КОРМОВЫХ УГОДИЙ ИЗ ЖИТНЯКА 
 
Аннотация:  На  значительной  территории  Республики  Казахстан  стародавние 
искусственные кормовые угодья из житняка (сенокосы и пастбища, созданные в период советской 
власти) используются более 20 лет. Эти угодья дают низкие урожаи сена и корма из-за отсутствия 
надлежащего ухода. Урожайность сенокосов в среднем по стране составляют 8-9 ц/га, пастбища – 
4-5  ц/га.  При  хорошем  уходе  урожаи  могут  быть  на  уровне  50-60  ц/га.  В  результате  улучшения 
низкокачественных угодий урожай их повышается в 3-5 раз. 
 
Ключевые слова: пастбища, богара, севооборот, адаптация, эрозия, засухоустойчивость.  
 
В  практике  кормопроизводства  существуют  несколько  направлений  по  улучшению 
искусственных сенокосов и пастбищ:  
 
 
 
 
 
 
 
 
-  снегозадержание  за  счет  снегопахов  за  счет  создания  валков  поперек  господствующих 
ветров на расстоянии 15-20 м друг от друга; Правильно выполненное снегозадержание способствует 
повышению урожайности искусственных кормовых угодий на 16-30% по сравнению с участками, где 
снег  не  задерживался.  Кроме  того  снегозадержание  –  самый  дешевый  и  доступный  прием 
поверхностного улучшения кормовых угодий. 
 
 
 
 
 
 
 
-  уход  за  дерниной  комовых  угодий,  который,  в  первую  очередь,  заключается  в  борьбе  с 
сорной  и  вредной  растительностью.  Среди  многообразия  травяной  растительности  встречаются  и 
такие  растения,  которые  наносят  большой  вред  сельскохозяйственному  производству.  Наиболее 
распространенные на угодьях республики вредные и ядовитые растения:   
 
 
 
- это, в первую очередь, полынь горькая и полынь Сиверса, распространенные повсеместно – 
придают молоку горький вкус; 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
- во-вторых, подмаренник, окрашивающий молоко в неприятный голубоватый и желтый цвет;
 
-  клоповник,  лук,  ярутка,  сурепка,  горчица  –  придающие  молоку  и  мясу  неприятный  запах;
 
-  наносят  травмы  животным  –  чертополох,  ковыль  –  волосатик,  дикий  ячмень,  щетинник, 
осот;   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
-  и,  наконец,  кислица  обыкновенная,  молочай  лозный,  ветреница  –  способствующие  порче 
молока. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Распространенные  повсеместно  ядовитые  травы  вызывают  у  животных  отравление  – 
черемица,  горчак,  вех  ядовитый,  хвощ  ядовитый.  Приемы  борьбы  с  вредными  и  ядовитыми 
растениями возможны профилактические и химические.    
 
 
 
Профилактические  меры  борьбы  с  сорной  растительностью  сводятся  к  скашиванию 
нежелательного травостоя до его обсеменения. 
 
 
 
 
 
Химические  меры  борьбы  наиболее  приемлемы  и  эффективны  в  горной  и  полупустынной 
зонах  республики.  Химическую  прополку  обычно  проводят  теми  же  препаратами,  что  и  при 
культурнотехнических работах, но меньшими дозами (1-2 кг/га д.в.) [1].   
 
 
Подкормка травостоя кормовых угодий минеральными удобрениями. Травы  могут давать 
высокий  урожай  только  при  наличии  в  почве  достаточного  количества  необходимых  питательных 
веществ.  Система  применения  удобрений  под  травы  (в  том  числе  и  под  житняк)  имеет  свои 
особенности  по  сравнению  с  полевыми    культурами.  Во-  первых,  необходимо  учитывать 
биологические  особенности  сразу  нескольких  видов  трав.  Во-вторых,  при  улучшении  удобрения 
вносят  только  в  виде  подкормки.  Нормы  внесения  удобрений  трудно  рекомендовать. 
Ориентировочно средней нормой при подкормке трав можно считать 45-60 кг/га д.в. Срок внесения 
удобрений зависит от условий увлажнения. В засушливых районах удобрения вносят ранней весной 
во  время  отрастания  травостоя.  Минеральные  удобрения  лучше  вносить  после  скашивания  или 
стравливания.  Минеральные  удобрения  вносят  обычно  туковой  сеялкой.  Широкое  распространение 
находят РУМ – 3. В результате внесения удобрений урожайность травостоя повышается в 1.5-2 раза.
 
Улучшение  аэрации  уплотненного  слоя  почвы.  Для  улучшения  воздушного  режима 
применяют  боронование,  дискование,  щелевание.  Эти  мероприятия  приносят  эффект  только  в 
определенных  условиях.  Боронование  дает  положительный  результат  на  заливных  лугах,  т.к.  при 

232 
 
бороновании обнажаются корневая шейка или узел кущения, при этом усиленно иссушается почва. 
Дискование  желательно  только  на  уплотненных  пырейно-кострецовых  залежах  в  ранневесенние 
сроки. Щелевание дает положительный эффект в степной зоне. Сущность его заключается в том, что 
у  плуга  убираются  колеса  и  на  крайние  кронштейны  ставят  ножи  –  щелерезы.  Нарезанные  щели 
способствуют улучшению водо-воздушного режима почвы.  
 
 
 
Омоложение  травостоя.  Сущность  в  том,  что  наряду  с  улучшением  воздушного  режима 
уплотненных  почв  разрезаются  корневища  растений,  дающие  приблагоприятные  условия  новым 
побегам.  Омоложение  возможно  на  достаточно  увлажненных  участках  с  корневищевыми  и 
корнеотпрысковыми травами.  
 
 
 
 
 
 
 
 
Различают  поверхностное  и  коренное  улучшение  кормовых  угодий.  Под  поверхностным 
улучшением понимают мероприятия по поддержанию сенокосов и пастбищ в культурном состоянии 
и  повышению  их  урожайности  без  полного  нарушения  естественной  дернины.  При  коренном 
улучшении  полностью  уничтожают  природную  растительность  и  на  месте  малоценного  угодья 
создают новый травостой. Такой комплекс агромероприятий называется созданием сеяных сенокосов 
и пастбищ, или искусственным залужением.  
 
 
 
 
 
 
 
Таким образом, мы предлагаем для степной, сухостепной и полупустынной зонам следующее:
 

жүктеу/скачать 5,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: