Резюме  Адаптационные изменения паттерна дыхания при физических и респираторных нагрузках

ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая серия «Естественно-географические науки» №2(44), 2015 г. 
 
80
 
ӘОЖ 378.147 
 
 
 
АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 
 
 
Асылбекова Б.К. – аға оқытушысы, ades_81@mail.ru 
Түгелбаева А.О. – аға оқытушысы, saya-kz@mail.ru 
Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық Университеті 
  
Аңдатпа.Урбандалған  аймақты  сапалық  жағынан  бағалағанда,  қаланың  орналасуының  физика  климаттық 
факторлары  да  ескеріледі.  Алматы  қаласы  үлкен  мегаполистің  бірінде,  теңіз  деңгейіненбиік  орналасқан. 
Алматы  қаласы  өзінің  физика-географиялық  және  табиғи-климаттық  сипатымен  ерекшеленеді.  Бұл  қасиеттер 
оның  экологиялық  ерекшеліктеріне  әсер  етеді.  Соңғы  он  жылдықта  түрлі  ғимараттардың,  тұрғын  үйлердің, 
кешендердің  салыну  тығыздығының  арту  тенденциясы  көп  байқалады.  Сонымен  бірге,  тау  ауасының  ағымы 
өтетін  қаламыздың  оңтүстік  бөлігінде  ғимараттар  да  көптеп  салынуда.  Іс  жүзінде  осыған  дейін  құрылған 
табиғат  қорғау  жобалары  мен  қаламыздың  оңтүстік  бөлігінен  негізгі  ауа  ағымының  кедергісіз  өту  үшін, 
ғимараттардың  салыну  жоспары  да  орындалмай,  іс  жүзінде  қалып  отыр.  Су  қорғау  мен  өзен  жағалау 
аймақтарына  құрылыс  нышандары  жүргізілмейді  және  кейбір  зиянды  өнер  кәсіптер  қала  ішінен  көшірілген 
десек  те,  бұл  айтылған  мәселелер  бүгінге  дейін  өзекті  мәселелер  қатарында  қалып  отыр.  Ластаушы  заттар, 
қоршаған  ортаға  түрлі  жолдармен  түседі.  Олардың  негізгілеріне  –өндірістердегі  газды  және  шаңды 
шығарындылар,  өндірістік,  тұрмыстық  ақаба  сулар,  тұрмыстық  қалдықтар  тастайтын  жерлер  жатады.  Осы 
жолдар арқылы қоршаған ортаға аса көп мөлшерде ластаушы заттар шығарылады. Олардың арасында улылығы 
жоғары  заттар  да  болады.Алматы  қаласының  экологиялық  жағдайын  жақсарту  үшін  тек  әкімшілік  қана  емес, 
бүкіл  халық  болып  атсалысуымыз  керек.  Әрине,  ең  әуелі  экологиялық  жобаларды  жүзеге  асыруға  тиіспіз. 
Қаланы  көркейту-күту  бойынша  үздік  ландшафт  жобалар  болуы  қажет.  Автокөлік  көбейіп  кеткендіктен 
атмосфера  ластанып  бітті.  Ал  ауаны  тазарту  үшін,  әрине,  ағаштарды,  гүлдерді  көбірек  отырғызу  керек.  Осы 
күні  үлкен  құрылыстар  салынып  жатқандықтан  да  жер  қыртысы  жыртылып  бітті.  Жел  бола  қалса,  жер 
қыртысындағы  шаң  төбеге  көтеріледі.  Ал  шаң-топырақ  ауаға  сіңбеу  үшін  ол  жерлерге  көк  шөптер,  шырша, 
қарағай, жапырақты ағаштар, бұталардың түр-түрін өсіру керек.  
Тірек  сөздер:  климаттық  факторлар,  қоршаған  орта,  ландшафты  географиялық  жағдайлар,  концентрация, 
өндіріс шығарындылары, экологиялық апатты аймақтардың, атмосфераға тасталатын зиянды заттар, ландшафт, 
экологиялық тұрақсыздық, атмосфера ауасын ластайтын негізгі факторлардың.   
 
Алматы  қаласы  Еуразиялық  континенттің  орталығында,  Тянь-Шань  тауының  солтүстігінде,  Іле 
Алатауының баурайында, Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығысында орналасқан.  
Урбандалған  аймақты  сапалық  жағынан  бағалағанда,  қаланың  орналасуының  физика  климаттық 
факторлары  да  ескеріледі.  Алматы  қаласы  үлкен  мегаполистің  бірінде,  теңіз  деңгейінен  биік 
орналасқан.  Алматы  қаласы  өзінің  физика-географиялық  және  табиғи-климаттық  сипатымен 
ерекшеленеді. Бұл қасиеттер оның экологиялық ерекшеліктеріне әсер етеді[1]. 
Күрделі  ландшафты  географиялық  жағдайлар,  қаланың  қазіргі  заманғы  жоспарлы  құрылысын 
анықтады. Тұрғызылған  территориялардың  көпшілігін  тұрғын  үй  кешендері  алып  жатыр, ал  аз  ғана 
территорияны  алып  жатқан  бір  қабатты  ғимараттар,  кейбір  аудандарда  ғана  орналасқан.  Өндіріс 
территориясының  70%-дан  астамы,  қаланың  орталық  және  солтүстік  бөліктерінде  орналасқан. 
Райымбек даңғылынан солтүстікке қарай өндірістік және аз қабатты ғимараттар тұрғызылған. Соңғы 
он  жылдықта  түрлі  ғимараттардың,  тұрғын  үйлердің,  кешендердің  салыну  тығыздығының  арту 
тенденциясы  көп  байқалады.  Сонымен  бірге,  тау  ауасының  ағымы  өтетін  қаламыздың  оңтүстік 
бөлігінде ғимараттар да көптеп салынуда. Іс жүзінде осыған дейін құрылған табиғат қорғау жобалары 
мен қаламыздың оңтүстік бөлігінен негізгі ауа ағымының кедергісіз өту үшін, ғимараттардың салыну 
жоспары да орындалмай, іс жүзінде қалып отыр. Су қорғау мен өзен жағалау аймақтарына құрылыс 
нышандары  жүргізілмейді  және  кейбір  зиянды  өнер  кәсіптер  қала  ішінен  көшірілген  десек  те,  бұл 
айтылған мәселелер бүгінге дейін өзекті мәселелер қатарында қалып отыр[1]. 
Қалалық  электро  көліктер  жылжымалы  құрамымен  жабдықталуы  жағынан,  маршрутты  жүйенің 
дамуы  жағынан  артта.  Экологиялық  көзқарас  тұрғысынан,  көше-жол  жүйелерінде  орыналған 
кемшіліктерге, магистральды көшелердің үздіксіз  қозғалысының және қала сыртындағы автожолдар 
мен айналып өту жолдарының бір жүйелі болмауын жатқызуға болады[2]. 
Алматы  қаласының  бас  жоспарының  даму  концепциясына  алдын  ала  қоршаған  ортаға  әсерін 
бағалау  бойынша,  қаламыздың  қоршаған  орта  жағдайына  кері  әсер  ететін  факторларға  мыналар 
жатады: 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы №2(44), 2015 ж. 
 
81
 
–  қаланың  орталық  бөлігіндегі  өндіріс  кәсіпорындарының  көп  мөлшердегі  концентрация  мен 
қоршаған ортаны қорғау бойынша нормативтік талаптардың орындалмауы; 
–  қала  құрылымындағы  өндірістік  білім  туралы  және  өндіріс  шығарындылары  бар  аймақтарда 
тұрғын үйлердің орналастырылуы, өндірістерде толық жүйелендірілмеген; 
– санитарлы-қорғау зоналарының әлсіздігі немесе  мүлде болмауы және  осы аймақтарды басқа да 
қалалық  қажеттіліктерге  қолданылуы,  өндіріс  территорияларының  қолданылу  тиімділігімен  оларды 
көгалдандыру жұмыстарының төменділігін айтуға болады. 
Алматы  территориясының  қоршаған  ортасын  негізгі  ластау  көзіне  –  өндірістік  кәсіпорындармен 
көліктер  жатады.  Олардың  қатарына  жылу  энергетика  орнату  стансиялары  (1-ЖЭС,  2-ЖЭС  және 
ГРЭС)  мен  оншақты  қазандықтар,  «Поршень»,  АЗТМ,  «Кітап»  фабрикасының  өндірістік  комплексі, 
т.б.  кәсіпорындар  жатады.  Қоршаған  ортаның  экологиялық  тұрақсыздығына автокөлікті  кұйымдары 
мен автокөліктеркөп әсеретеді [3]. 
Ластаушы заттар, қоршаған ортаға түрлі жолдармен түседі. Олардың негізгілеріне –өндірістердегі 
газды 
және 
шаңды 
шығарындылар, 
өндірістік, 
тұрмыстық 
ақаба 
сулар, 
тұрмыстық 
қалдықтартастайтын  жерлер  жатады.  Осы  жолдар  арқылы  қоршаған  ортаға  аса  көп  мөлшерде  [1,3] 
ластаушы заттар шығарылады. Олардың арасында улылығы жоғары заттар да болады[3]. 
Қаланың климаты ауыспалы, тіптен температурасы жыл мезгіліне қарамастан күн сайын өзгереді. 
500 метрлік биіктіктен қала үстіне қараса, көшелері солтүстікке қарай Қаскелен Мойынқұмына бағыт 
алып  тіреледі.  Қаланың  оңтүстігінде  теңіз  деңгейінен  1500-1700  метр  биіктікте,  Медеу  шатқалында, 
тасты  аймақта  мұздықтардың  суық  лебі  сезіледі.  Алматының  шеткі  аймақтары  Іле  Алатауының 
ұлттық паркіне жатады.  
Қала  170  шаршы  километр  аумақты  алып  жатыр.  Үлкен  және  кіші  Алматы  өзендерінің  бойында 
орналасқан. Тау өзендері мен көлдері қаланы сумен қамтамасыз етеді. 
Әдемі  көркімен,  жанға  жайлы  нәзік  табиғатымен  есте  қалатын  Алматы,  бүгінде  әр  адамның 
жүрегінен  жылы  орын  тапқан  болар.  Жетісудың  еркесіндей  елітіп  әкетіп,  арманды,  арманға 
жалғайтын да осы – Алматы. Алайда қазіргі Алматымыздың жағдайы қалай? Қаламыз жылдан жылға 
қарқынды дамып келеді.  
Халықтың  тұрмыс-тіршілігі,  экономикалық  жағдайы,  шаһардың  даму  процесі  де  айтарлықтай 
жақсы болмаса, жаман емес. Сонымен қатар, Алматы – жаңа мүмкіндіктер мекені болып та саналады. 
Алматы  –  үлкен  белестерді  бағындырған  қала.  Оның  тарихына  көз  жүгіртсек,  басынан  сан-қилы 
тарихи кезеңдерді өткерген[4]. 
Алатауы айқарыла ашылып қарсы алса, Көктөбесі жайқала жадырап құшақ жаяды. Соңғы кездері 
қаламыздың  экологиялық  жағдайлары  бәсеңдеп  бара  жатыр.  Экологиялық  апатты  аймақтардың  бірі 
екені  де  рас.  Сол  себепті  әрбір  алматылық  азамат  өз  қоршаған  ортасына  септігін  тигізіп,  Табиғат-
Ананы да естен шығармаған жөн. Бұл қала қазіргі қазақ қоғамындағы ірі мегаполистердің бірі. Жаңа 
заманға  сай  дамыған  ғимараттарымен  де  ерекшеленеді.  Бизнес  пен  бәсекенің  орталығы  және 
болашағынан біршама биік белестердің күтіп тұруы да ғажап емес. 
Алматы  қаласы  2013  жылғы  Казгидрометтің  бақылау  нәтижелерінің  қорытындысы  бойынша, 
Қазақстан  қалаларының  ішіндегі  ауа  ластануының  жоғары  деңгейін  көрсетіп,  бірінші  орынға 
шыққан[4].  
Бүгінгі  күнде  Алматы  дүние  жүзіндегі  25  ластанған  қаланың  тізіміне  еніп  отыр.  Қаламыздың 
Қазақстандағы ең лас қала аталуының басты өзекті көзі - автокөліктер, қалалық жол полициясының 
деректері  бойынша,  дәл  қазір  540  мыңнан  астам  көлік  құралдары  тіркелген.  Бұлардың  қатары 
жылына 40 мыңға дейін көбейеді. Сондай-ақ қалаға орта есеппен күнделікті 200 мыңның шамасында 
автомобильдер келіп - кетіп жатады. Ластағыш заттардың зиянды әсер ету сипаты алуан түрлі: Олар 
түрлі  металдардың  коррозиясын  үдетіп,  өсімдіктер  үшін  улы  болып  келеді,  сонымен  қатар  ыс 
туындауының  бір  себебі  болады,  жаппай  өкпе  және  басқа  да  ауруларға  ұшыратады.  Ал  әрбір  мың 
автомобильден  күніне  ауаға  3000  кг  көміртек  оксидтері,  т.с.с  отынның  толық  емес  жану  өнімдері 
бөлінеді[5].  
Жыл  сайын  олар  280  млн  тонна  шамасында  көміртек  тотығын,  56  млн  тонна  көмірсутек,  28  млн 
тонна  азот  тотығын  ауаға  қосады.  Бұл  газдардың  құрамында  200-ден  астам  өте  күрделі  заттар 
қосындылары  (Pb,  Hg,  Cd,  т.б.  ауыр  металдар,  ішкі  жану  қозғалтқышының  газдары  -  бензапирен, 
альдегидтер)  бар.  Олардың  ішінде  зиянсыздары  -  азот,  оттек,  сутек,  су  булары,  зияндылары  - 
көміртек, азот тотығы, этилен, бензол, этан, метан, толуол, бенз(а)пирен, күйе, күкіртті түтін т.б. Бұл 

ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая серия «Естественно-географические науки» №2(44), 2015 г. 
 
82
 
физикалық-химиялық  қоспалар[5,6].  тыныс  алу  кезінде  адам  мен  жануарларға  аса  зиянды. 
Ластаушылар автомобильді қыздырған кезде және аз жылдамдықпен жүрген кезде ауаға тез тарайды. 
Машина  тоқтаған  уақытта  көмірсутегі  мен  көміртек  оксиді,  ал  жүргенде  азот  оксиді  шығады. 
Дизельді моторлы машиналар құрамында CO, NO заттары бар болғандықтан бензинді пайдаланатын 
машиналарға  қарағанда  кемшілігі  мол.  Себебі,  олар  түтінді  көп  шығарады,  адам  денсаулығына 
зиянды әсері жоғары.  
Атмосфераға  көліктен  бөлінген  газдардың  құрамында  25-27%  қорғасын  болатыны  анықталған 
және  оның  40%  диаметрі  5  мкм-ге  дейін  жетеді.  Ауада  ұзақ  уақыт  сақталып,  онымен  бірге  адам 
ағзасына түсетіндігі белгілі. Автокөлік түтіні жасыл желекке зиянды әсер етуде - лас ауадан өсімдікте 
аурулар  пайда  болады.  Жапырағы  химиялық  күйікке  ұшырайды.  Атмосфералық  ауаның  ластануы 
автокөліктің техникалық жағдайына тікелей байланысты. Қала магистральдары бойында жүргізілген 
тексерулер  бойынша  автокөліктің  80%-да  түтіндерінде  зиянды  заттар  нормативтен  3-4  есе  жоғары 
болған.  Ия,  атмосфера  ауасын  ластайтын  негізгі  факторлардың  бірі  автокөлік  болып  табылады. 
Автокөлік  бөліп  шығаратын  газдың  құрамында  шамамен  200  зат  бар.  Оның  бірі  түгелдей  жанған 
немесе  шала  жанған  көмірсутектер.  Шала  жанған  көмірсутектер  машинадан  шығатын  түтіннің 
құрамында,  әсіресе  көлік  моторы  баяу  істеп  тұрғанда  көп  бөлінеді.  Қалада  көлік  тасқынының  жыл 
сайын  өсуі  экологиялық  жағдайға,  тұрғындардың денсаулығы  мен  қала  экологиясына  кері  ықпалын 
тигізуде.  Өкінішке  орай,  автокөліктерден  шығатын  зиянды  қалдықтар  утилизацияланбайды,  себебі 
оларды  қайта  өңдейтін  өндіріс  жоқ.  Көлікке  пайдаланылатын  улы  сұйық  заттардың  қалдықтары 
жерге  төгіліп,  олар  топыраққа  сіңіп,  зиян  келтіруде.  Соңғы  жылдары  автокөлік  құралдарының 
қоршаған  ортаны  ластауы  жағдайы  барынша  үдеп  барады.  Бүгінде  еліміздің  ірі  қалаларындағы 
қоршаған ортаға тасталатын зиянды заттардың 60 пайызы осы көліктерден келеді[6]. 
Ондағы  көліктерден  атмосфераға  тасталатын  зиянды  заттар  тәулігіне  507  тоннаны  құрайды.  Ал 
жылдық  көрсеткіш  150-200  мың  тонна  немесе  ауадағы  зиянды  қалдықтардың  90  пайызына  жетеді. 
«Ескірген  көліктердің  двигательдерінде  170-тан  астам  зиянды  қоспалар  бар.  Мысалы,  жалғыз  ғана 
көліктің 1 жыл ішінде ауаға тастайтын қалдықтарының ішінде көмірқышқыл оксиді 800 киләні, азот 
оксиді 40  киләні құрайды. Олардың арасында аталғаннан өзге 20 киләдан астам түрлі қөмірқышқыл 
заттары бар. Осылайша көлік түтінімен қоршаған ортаға 200-ден астам зиянды заттар түседі», - деді 
департамент  директоры.  Оның  мәліметтеріне  қарағанда,  аталмыш  заттардың  денсаулыққа  тигізетін 
әсерінен онкологиялық және тыныс алу жолдарына байланысты ауруларға шалдаққандар саны артып 
отыр. Сондықтан да Еуро стандарттарын енгізу бүгінгі күннің өзекті мәселесі[6].  
Автокөліктерден шығатын улы газдармен күрес жүргізу өте қиын. Себебі мына шараларды да іске 
асыру қажет: ауыр жүк машиналардың қаланың ішімен жүруге тыйым салу, бір маршутпен жүретін 
бірнеше автобустардың шоғырлануына жол бермей, бензинмен жүретін көліктердің ауаға шығаратын 
газдарын  ұстап  қалатын  бақылап-реттегіш  қондырғыларды  пайдалану,  сондай-ақ  барлық жеңіл,  жүк 
және қоғамдық автокөліктерді газға көшіру тиімді. Ол үшін қаланың іші мен сыртындағы жанармай 
құю бекеттерін жауып, олардың орнына газ құю бекеттерін орнату қажет. 
Газды  пайдалану  өте  тиімді,  себебі  одан  ауа  ластанбайды  және  оны  қолдану  өте  арзанға  түседі. 
Алматыда  негізінен  метро,  троллейбус  пен  трамвайды  кеңінен  пайдаланған  тиімді.  Қалада  салынып 
бітпей  жатқан  метро  келешекте  жұмыс  істейтін  болса,  онда  Алматыдағы  көліктердің  жұмыстары 
айтарлықтай жақсаратын болар еді. 
Қазіргі  таңда  тендер  бойынша  ҚР  барлық  облыстарын  көгалдандыру  мен  гүлдендірумен 
айналысатын көптеген компаниялар жұмыс істейді[5].  
Менің  ойымша,  Алматы  қаласының  экологиялық  жағдайын  жақсарту  үшін  тек  әкімшілік  қана 
емес,  бүкіл  халық  болып  атсалысуымыз  керек.  Әрине,  ең  әуелі  экологиялық  жобаларды  жүзеге 
асыруға  тиіспіз.  Қаланы  көркейту-күту  бойынша  үздік  ландшафт  жобалар  болуы  қажет.  Автокөлік 
көбейіп  кеткендіктен  атмосфера  ластанып  бітті.  Ал  ауаны  тазарту  үшін,  әрине,  ағаштарды,  гүлдерді 
көбірек  отырғызу  керек.  Осы  күні  үлкен  құрылыстар  салынып  жатқандықтан  да  жер  қыртысы 
жыртылып бітті. Жел бола қалса, жер қыртысындағы шаң төбеге көтеріледі[6]. Ал шаң-топырақ ауаға 
сіңбеу  үшін  ол  жерлерге  көк  шөптер,  шырша,  қарағай,  жапырақты  ағаштар,  бұталардың  түр-түрін 
өсіру керек.  
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы №2(44), 2015 ж. 
 
83
 
1.  Ақбасова  А.Ж.,  Сайнова  Г.Ә.  Экология:Жоғары  оқу  орындарына  арналған  оқу  құралы.  –Алматы: 
«Бастау» баспасы, 2003.-292 б.   
2. Инженерная экология: Учебник /Под ред.проф. В.Т.Медведева.-М.:Гардарики, 2002.-687с.  
3. Ақбасова А.Ж., Сайнова Г.Ә. Экология практикумы. Оқу құралы.-Алматы: «Нұрлы Әлем», 2014.-236 б.   
4. Дандыбаев Б., Қалдыбаев С. Экология және қоршаған ортаны қорғау». Алматы, 2010.- 256 б.   
5.Степановских А.С. Прикладная экология. Охрана окружающей среды. М.: ЮНИТИ. 2003-751с. 
6.  Сакиева  З.Ж.,  Тугельбаева  А.О.,  Жаксыбаева  Г.С.,  Асылбекова  Б.К.  Экологическая  обстановка  города 
Алматы. Труды II –Международной научной конференции «Высокие технологии-залог устойчивого развития» 
II том Алматы. 2013г.-с. 81-84.  
 
Резюме 
Экологическая обстановка города Алматы 
 
Учитывается,  что  расположения 
города,  его  физико-климатический  фактор, 
оценивает  качество 
урбанизированной    территории.  Город  Алматы  один  из  больших  мегаполисов,  который  расположен  над  высотой  
уровня  моря.  Город  Алматы  характеризируется  своим  физико-географическим  и  природно-климатическим 
особенностью.  Эти  качества  влияют  на  экологические  характеристики.  В  течение  последнего  десятилетия 
увеличилось  плотность  тенденции  из-за  строительства  здания  жилых  домов  и  комплексов.  В  то  же  время,  где 
проходит  поток  горного  воздуха  в  южной  части  города  ведутся  строительство  многих  зданий.  Фактически  ранее 
установленные  экологических  проекты,  где  основной  поток  воздуха  в  южной  части  города  должна  проходить 
свободно,  ведутся  строительные  работы,  которые  на  самом  деле  остаются  не  рассмотренными.  Не  ведутся 
строительные  работы  во  многих  прибрежных  районах  по  защите  вод  и  рек,    а  так  же  некоторые  вредные 
предприятия были эвакуированы можно сказать из города так, что эти вопросы остаются ключевыми вопросами до 
сих  пор.  Вредные  вещества  поступают  в  окружающую  среду  разными  способами.  Основные  виды  выбросов –это 
пыльные  выбросы  и  газы  предприятий,  промышленные  и  бытовые  сточные  воды,  а  так  же  места  для  размещения 
бытовых  отходов,  через  которые  поступает  очень  большое  количество  вредных  загрязняющих  веществ  в 
окружающую  среду.  Среди  них  встречаются  и  высоко  токсичные  вещества.  Для  улучшения  экологической 
обстановки  в  городе  Алматы  должны  принимать  участие    администрация  и  первую  очередь  народ  который 
вкладывает  большую  роль.  Конечно,  мы  должны  в  первую  очередь  осуществлять  экологические  проекты. 
Благоустройство  и  уход  за  городом    должен  быть  лучшим  ландшафтным    проектом.  Из-за  увеличения 
автотранспорта атмосфера была сильно загрязнена. И для того чтобы очистить воздух, конечно, требуется  посадка 
деревьев  и    газонных  цветов.  Сейчас  из-за  крупных  строящихся  строительств  земная  кора  была  повреждена.  
Случайный ветер из земной коры поднимает пыль до потолка. Чтобы пыль  не впитался в воздух надо увеличивать 
диапазон озеленения, то есть садить много вековые растения, ели, сосны, лиственные деревья и кустарники. 
Ключевые  слова:  климатический  фактор,  окружающая  среда,  ландшафтно-географическое  условие, 
концентрация, выбросы предприятия, экологическая катастрофа, выбросы вредных веществ в атмосферу, ландшафт, 
экологическая неустойчивость, основные факторы загрязнения атмосферного воздуха.  
 
Summary 
The environmental situation in Almaty 
TugelbaevaA.O. – senior teacher of Kazakh national technical university after named K.I.Satbaev, saya-kz@mail.ru 
 
From the point of view that takes into account the location of the city of its physical and climatic factors, evaluates the 
quality of the urban area. Almaty one of the large cities located on the height above sea level. Almaty city is characterized by 
its  physical  geography  and  natural  -  climatic  features.  These  qualities  affect  environmental  performance.  During  the  last 
decade, increased density trends due to the construction of the building of residential buildings and complexes. At the same 
time, where the mountain air flow in the southern part of the city being the construction of many buildings. In fact, before the 
establishment of environmental projects, where the main flow of air in the southern part of the city should pass freely under 
construction, which in fact are not considered. Not under construction in many coastal areas for the protection of waters and 
rivers, as well as some bad businesses were evacuated from the city, you can say so, that these issues are key issues so far. 
Harmful  substances  enter  the  environment  in  various  ways.  The  main  types  of  emissions  is  a  dusty  gas  emissions  and 
enterprises, industrial and domestic waste water, as well as space for domestic waste, which goes through a very large number 
of harmful pollutants into the environment. Among them there are also highly toxic substances. To improve the ecological 
situation in the city of Almaty should participate administration and especially the people who puts a big role. Of course, we 
must first carry out  environmental projects. Landscaping and maintenance of the city  should be the best landscape project. 
Due to the increase of vehicles atmosphere was heavily polluted. And in order to clear the air, of course, requires the planting 
of trees and grass flowers. Now because of the large construction constructions earth's crust has been damaged. Random wind 
out of the earth's crust raises dust to ceiling. That dust is not absorbed into the air necessary to increase the range of gardening, 
that is to plant a lot of centuries-old plants, spruce, pine, deciduous trees and shrubs. 

жүктеу/скачать 5,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: