Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары» сериясы

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
126 
Резюме 
В  статье  рассмотрены  культура  и  формы  организации  свободного  времени  студентов.  Раскрыты  сущность  и 
содержание  проведение  свободного  времени  и  важная  роль  музыки  в  формировании  и  становлений  студента как 
личности. 
 
Summary 
This article deals with possibility of organizing students free time by means of musical creativity. The forms of organizing 
students free time also the effoctiviness and importance of students spending free time. 
                            
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.  Сұлтанова Н.К.Музыкалық білім берудің тарихы мен теориясы: Оқу- құралы. – Семей,2011. 
2.  Трегубов Б.А.Свободное время молодежи: сущности, типология, управление. – Л.:ВПШК, 1980.  
 
 
УДК 370:78 
 
К ВОПРОСУ РАЗВИТИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ САМОСТОЯТЕЛЬНОСТИ СТУДЕНТОВ 
 
Ж.Ж. Кулжанова – магистр педагогики кафедры«Музыкальные дисциплины» 
СКГУ им. М.Козыбаева, г. Петропавловск 
 
Аннотация:  
Статья  посвящена  проблеме  овладения  будущими  педагогами-музыкантами  навыками  самостоятельности,  так 
как она является одной из наиболее актуальных в музыкальной педагогике. Важность освоения студентами методики 
образовательной самостоятельности во многом определяется и многообразием форм их будущей профессиональной 
деятельности. Актуальна  поднимаемая проблема и для музыкального образования, в число задач которого входит 
развитие  самостоятельности  мышления  обучающегося,  воспитание  у  него  умения  инициативно  и  творчески 
созидательно заниматься различными видами музыкального исполнительства.  
Ключевые слова: самостоятельность, образовательная самостоятельность, творческая самостоятельность. 
 
Повышение  качества  подготовки  специалистов  является  одной  из  важнейших  проблем  высшей  школы: 
студент  должен  не  только  получать  знания  по  предметам  программы,  овладевать  умениями  и  навыками 
использования  этих  знаний,  методами  исследовательской  работы,  но  и  уметь  самостоятельно  приобретать 
новые научные сведения, совершенствовать свои профессиональные навыки и умения. В настоящее время, в 
связи  с  повышением  роли  самостоятельной  работы  студентов,  актуализировалась  проблема  развития  у  них 
образовательной самостоятельности.  
Впервые  термин  «образовательная  самостоятельность»  встречается  в  работах  С.М.  Абрамова  [1,  с.7]. 
Источником  образовательной  самостоятельности,  по  его  мнению,  выступают  эмоции  (любопытство,  удивле-
ние,  т.п.) и  чувства  (любознательность,  т.п.),  потребности  и  интересы  личности,  стремящейся  углубить  свои 
знания  путем  индивидуального  изучения  интересующего  ее  материала  или  совместно  с  другими  лицами, 
которые ставят перед собой аналогичные цели по самосовершенствованию и самообразованию. Под образова-
тельной  самостоятельностью  автор  понимает  наличие  цели,  активизирующей  познавательную  деятельность 
человека,  нравственный  долг  и  моральную  ответственность,  жизненный  и  духовный  опыт,  определенный 
комплекс знаний, умений, навыков, а также совокупность действий, программирующих его образовательную 
деятельность.  
В  исследованиях  Ю.Б.  Дроботенко,  О.Н.  Ермаковой,  Л.В.  Мезенцевой,  В.Б.  Шароновой  представлены 
отдельные  аспекты  данной  проблемы:  воспитание  образовательной  самостоятельности  будущего  учителя 
средствами  педагогических  дисциплин;  развитие  образовательной  самостоятельности  студентов  в  процессе 
дистанционного обучения; формирование готовности будущих учителей иностранного языка к самообразова-
нию.  Все  авторы  сходятся  во  мнении,  что  образовательная  самостоятельность  является  интегральным  каче-
ством личности, не дается человеку от рождения, а формируется по мере взросления и развития и предполагает 
наличие  определенной  степени  интеллектуальной  и  поведенческой  автономии  [2].  В  педагогике  обучение  и 
воспитание рассматриваются преимущественно как совместная деятельность педагога и учащегося, а личность 
человека,  стремящегося  к  образовательной  самостоятельности,  как  особая  педагогическая  система  изучена 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
127 
мало.  Требуют  дальнейшей  разработки  проблемы  мотивации,  методов  и  средств,  которые  побуждают 
образовательную самостоятельность.  
Актуальна    поднимаемая  проблема  и  для  музыкального  образования,  в  число  задач  которого  входит 
развитие  самостоятельности  мышления  обучающегося,  воспитание  у  него  умения  инициативно  и  творчески 
созидательно  заниматься  различными  видами  музыкального  исполнительства.  Поскольку  музыкальная 
педагогика  опирается  в  своем  содержании,  с  одной  стороны,  на  специфику  освоения  музыки  как  вида 
искусства,  а  с  другой  –  на  теоретические  основы  общей  педагогики,  то  и  рассмотрение  вопросов  сущности 
самостоятельной  работы  в  развитии  образовательной  самостоятельности  бакалавров  по  специальности 
«Музыкальное образование», требует анализа закономерностей. 
Развитие самостоятельности студентов в ходе их обучения игре на музыкальном инструменте  рассматри-
вается как одно из ключевых направлений педагогической работы и формулируется в виде важнейшего мето-
дического принципа данного процесса. В современной музыкально-педагогической науке самостоятельность 
исследуется  в  нескольких  аспектах:  в  качестве  характеристики  личности  («самостоятельность  личности»);  в 
качестве  интеллектуальной  и  исполнительской  деятельности  обучаемого  («интеллектуальная  самостоятель-
ность», «самостоятельность мышления», «творческая инициатива», «творческая самостоятельность»). 
В  целом  ряде  работ  музыкантов-исследователей  России  и  Казахстана  (Э.Б.  Абдуллин,  Ю.Б.  Алиев,                  
Л.Г.  Арчажникова,  Р.Р.  Джердималиева,  А.А.  Калыбекова,  Т.А.  Кишкашбаев,  Г.А.  Колесникова,                     
И.Н.  Немыкина,  Л.А.  Рахимбаева,  Г.М.  Цыпин  и  др.)  самостоятельность  обучающихся  связывается  с 
творческим характером процесса овладения музыкальным мастерством, его сущностью и направленностью [3]. 
Поскольку  становление самостоятельности будущего педагога-музыканта происходит в условиях творческой 
деятельности  и  своею  целью  имеет  творческие  достижения,  в  музыкальной  педагогике  утвердилась  точка 
зрения, определяющая самостоятельность как «творческую самостоятельность». 
Применительно  к  процессу  подготовки  будущего  учителя  музыки,  творческая  самостоятельность,  как 
правило,  трактуется,  как  способность  самостоятельно  осуществлять  весь  цикл  работы  над  произведением, 
создавать  свой  образ  музыкального  текста,  а  также  характер  исполнения  музыкального  произведения.                  
Л.А. Рахимбаева указывала, что творческая самостоятельность «включает, прежде всего, умение поставить и 
решать исполнительскую задачу, выбрать для ее воплощения необходимые средства выразительности, анализ 
и  оценку  собственного  исполнительского  опыта  и  исполнения  товарищей,  умение  словесно-логически 
охарактеризовать  исполняемое»  [4,с.149].  Необходимость  развития  самостоятельности  будущего  педагога-
музыканта,  А.А.  Калыбекова  видит  в  процессе  формирования  музыкальной  культуры.  По  мнению  ученого 
«повышение профессионального уровня и совершенствование педагогического мастерства будущих учителей 
музыки,  немыслимо  без  выработки  у  них  потребности  в  творческой  работе  и  готовности  к  постоянному 
самообразованию» [5, с.112]. 
Немаловажным фактором в познавательной деятельности педагога-музыканта Г.А. Колесникова отмечает, 
выступают  методы  стимулирования  интереса,  столь  необходимые  для  профессиональной  компетенции  в 
выработке инициативности, самостоятельности, целенаправленности его исполнительской, организаторской и 
исследовательской  работы  в  школе  [3,  с.24].  Основой  учебного  процесса  по  специальности  «Музыкальное 
образование» является непосредственный контакт с музыкой, изучение и постижение  эмоционально-художе-
ственного  образа  сочинения,  заключающееся  для  педагога-исполнителя  в  последовательном  приближении  к 
возможно более высокому качеству воплощения творческого замысла. Принципиально можно говорить о двух 
важнейших направлениях работы педагога-музыканта: одно ведет к накоплению исполнительских навыков и 
умению заниматься, другое - к пониманию музыки, а оба они - к развитию самостоятельности личности. 
Таким образом, анализ психолого-педагогической и музыкальной литературы показал, что образовательная 
самостоятельность определяется наличием в ее структуре знаний, мотивов и способов, активного отношения к 
цели  предстоящей  самостоятельной  деятельности  и  находит  свое  проявление  в  потребности  к  самостоя-
тельному  характеру  деятельности.  Опираясь  на  проделанный  нами  методологический  анализ  сущности 
развития образовательной самостоятельности, мы пришли к заключению, образовательная самостоятельность 
является  образовательным  результатом,  включающим  совокупность  личностных  характеристик  человека, 
необходимых  для  получения  определенных  образовательных  достижений  и  компетенций,  развившихся  в 
процессе его образовательной деятельности. 
В  разработанной  нами  структурной  модели  развития  образовательной  самостоятельности  будущих 
бакалавров  специальности  «Музыкальное  образование»  в  освоении  школьного  репертуара  содержится 
когнитивный, исполнительский и рефлексивный компоненты. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
128 
Касаясь  когнитивного  компонента,  отметим,  что  критерием  его  является  познание  в  процессе  различных 
форм музыкально-образовательной деятельности. В качестве показателей мы определяем: наличие основных 
музыкально-педагогических  знаний;  осознание  значимости  и  необходимости  самостоятельной  работы; 
профессионально-ориентированная  потребность  в  музыкально-педагогической  работе.  Когнитивный 
компонент  развития  образовательной  самостоятельности  бакалавра  музыкального  образования  представляет 
собой  понимание  значимости  самостоятельной  образовательной  деятельности  и  стремление  к  осознанному 
усвоению знаний. На этом этапе  студент  осознает значимость и необходимость  самостоятельной  работы,  он 
понимает,  что  для  осуществления  музыкально-педагогической  деятельности  необходимо  самостоятельное 
осмысление художественных задач произведения, овладение соответствующим комплексом исполнительских 
приемов, систематизировать музыкальный материал.  
Под  исполнительским  компонентом  профессиональной  подготовки  в  процессе  развития  образовательной 
самостоятельности  нами  подразумевается  знание  и  осознание  успешности  и  результативности  исполнитель-
ских  действий  в  процессе  самостоятельного  освоения  музыкального  материала.  В  качестве  показателей  мы 
выделили:  знание  художественно-педагогических  критериев  оценки  музыкальных  произведений;  овладение 
исполнительскими  приемами  в  моделировании  предстоящей  музыкально-педагогической  деятельности; 
развитие  интеллектуальной  сферы  личности  в  реализации  художественных  задач  педагогического 
исполнительства.  В процессе самостоятельного освоения музыкального материала студент должен решить ряд 
задач:  сориентироваться  в  незнакомом  музыкальном  материале,  отыскать  эффективные  пути  в  исполнении, 
критически оценить результаты собственной музыкально-исполнительской деятельности. 
Рефлексивный компонент развития образовательной самостоятельности будущего бакалавра музыкального 
образования  выступает  как  анализ  и  оценка  эффективности  самостоятельной  подготовки.  Показателями 
данного  компонента  являются:  овладение  способами  самостоятельной  подготовки  в  различных  видах 
музыкально-образовательной  деятельности;  умение  осуществлять  сопоставительный  анализ  музыкальных 
произведений  в  педагогической  деятельности;  умение  творчески  подходить  к  самостоятельной  переработке 
музыкально-педагогической информации. 
Важнейшим  фактором,  обеспечивающим  самостоятельность  учебной  деятельности,  является  рефлексия 
этой  деятельности,  благодаря  чему  развитие  личности  в  процессе  обучения  становится  эффективным  и 
перспективным.  Личностная  рефлексия  направляет  и  организует  поведение  и  деятельность.  Выступая  как 
средство  самоуправления  деятельностью,  она  включает  умение  ставить  перспективные  цели  и  оценивать  их 
достижение. 
Итак,  повышение  профессионального  уровня  и  совершенствование  педагогического  мастерства  педагога-
музыканта  немыслимы  без  выработки  у  него  потребности  в  творческой  работе  и  готовности  к  постоянному 
самообразованию.  Готовность  к  самостоятельности,  как  свойство  личности  педагога-музыканта,  должна 
формироваться  в  стенах  университета  и  закрепляться  всей  дальнейшей  практической  деятельностью.  Тогда 
первоначально  сформированное  умение  перерастет  в  жизненную  потребность  и  послужит  основой  для 
творческого  подхода  к  явлениям  повседневной  практики,  выработки  исследовательской  позиции 
преподавателя.  Только  при  этом  условии  он  сможет  осуществлять  музыкально-эстетическое  воспитание  и 
обучение школьников на уровне современных требований передовой педагогической науки и практики. 
 
 
Түйіндеме 
Ұсынылған мақала «Музыкалық білім» мамандық студенттерінің өз бетінше білім алуының дамуына арналған. 
Студенттердің өз бетінше білім алуының әдістемесін  игеру маңыздылығы,  олардың болашақ  кәсіби қызметтерінің 
түрлі формаларымен белгіленеді. Өз бетінше білім алу оқытудың нәтижесі болып келіп, өзіне білім алу қызметінің 
барысында  дамыған  адамның  жеке  мінездемесінің  бірлескен  жиынтығын  қосады,  сонымен  қатар  белгілі 
жетістіктермен құзырлықтарын алуға қажет.  
 
Summary 
The  given  article  is  devoted  to  the  development  of  students  independence  of  specialty  «musical  education».  Desire  to 
develop,  and  therefore  to  learn  throughout  life,  is  greatly  facilitated  by  the  manifestation  of  the  educational  initiative  and 
responsibility,  indicating  that  developed  educational  autonomy  of  the  person.  Educational  autonomy  is  an  educational 
outcome, including the collection of personal characteristics of the person required to obtain certain educational achievements 
and competencies developed in the course of its educational activities. 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
129 
Список использованной литературы: 
1. Абрамов С.М. Генезис образовательной самостоятельности студентов в процессе дистанционного обучения: 
на  примере  негосударственного  гуманитарного  вуза.  Автоpеф.  дисс.  канд.  пед.  наук.  13.00.01  Общая  педагогика, 
история педагогики и образования. – Екатеринбург, 2003. – 35 с. 
2.  Таранчук  Е.А.  Организационно-педагогические  условия  формирования  образовательной  самостоятельности 
студентов педагогического вуза: Автоpеф. дис. … канд. пед. наук. – Красноярск, 2008. 
3.  Колесникова  Г.А.  Профессиональная  компетенция  учителя  музыки:  теория  и  практика.  –  Алматы:  Қазақ 
университеті, 2007. - 227с. 
4.  Рахимбаева  Л.А.  Роль  личности  учителя  в  процессе  самореализации  учащихся  /Л.А.  Рахимбаева,                          
Н.В. Корчагина  Актуальные проблемы музыкальной педагогики. – Саратов: Научная книга, 2005. – Вып.2. – С.146-154.  
5. Калыбекова А.А. Развитие готовности будущих учителей музыки к музыкально-эстетической деятельности в 
условиях обучения в вузе. //Некоторые актуальные проблемы музыкальной культуры в эстетическом воспитании. – 
М., 1988. – С. 109-126  
 
 
УДК  ӘОЖ 37 
 
БІЛІМГЕРЛЕРДІҢ БОЙЫНДА РУХАНИ–АДАМГЕРШІЛІК  
ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
 
Д.Е. Утегулов – магистрант, Х.Т. Наубаева – психол.ғ.д., профессор, 
І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қаласы 
 
Аңдатпа: 
Аталмыш  мақалада  білімгердің  бойында  рухани-адамгершілік  құндылықтарын  қалыптастыру  өзекті 
мәселелердің  бірі  екендігін  атап  өттік.  Психология-педагогика  ғылымдар  саласында  бүгінге  дейін  жарық  көрген 
еңбектерге талдау жасау барысында әскери-патриоттық  тәрбиесі әрдайым зерттеу  нысанасы болған-дығына  нақты 
көз  жеткіздік.  Педагогикалық  тұрғыда,  әскери-патриоттық  әдетте  Отанға  сүйіспеншілік  деп  аталатын,  нақты  бір 
әрекет бейнесінде және қоғамдық сезімдердің күрделі жиынтығында көрініс беретін, балаларының Отан-анаға деген 
көзқарасын  сипаттайтын  қоғамдық  және  адамгершілік  принцип  деп,  «әскери-патриоттық  тұлғаның  бойында  – 
Отанға деген сүйіспеншілік, бойындағы күш қуаты мен білімін Отан игілігі мен мүддесіне жұмсау, туған жерін, ана 
тілін,  елдің  әдет-ғұрпы  мен  дәстүрін  құрмет  тұту  сияқты  әскери-патриоттық  элементтері  ерте  заманнан  қалыптаса 
бастайды», деп қарастырылады. 
Тірек сөздер: Отан, әскери-патриоттық, өркениеттендіру, ұлттық, салт-дәстүр, әдет-ғұрып.
   
 
 
Білімгерлердің бойында әскери-патриоттық рухты қалыптастыру мәселесі қазіргі кездегі өзекті мәселелер-
дің бірі болып саналады. Өскелең ұрпақта Отанына деген сүйіспеншілік, қорғау және туған елінің мүддесі үшін 
өзін  құрбан  ету  сезімін  қалыптастыру  тәуелсіз  мемлекетімізде  қоғамға  лайықты  азамат  етіп  тәрбиелеу  білім 
беру жүйесінде іске асыруды қажет етіп отыр.  
Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  заңында:  «Білім  беру  жүйесінің  міндеттері  азаматтық  пен 
әскери-патриоттыққа, өз Отаны – Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрмет-
теуге,  халық  дәстүрлерін  қастерлеуге  тәрбиелеу»  деген  жолдар  бар.  Яғни  әр  тұлғаны  белгілі  азаматтық, 
патриоттық  және  әскери-патриоттық  тәрбиені  әрдайым  беру  керек  деген  болатын.  Бұл  пікір  мемлекетімізде  
әскери-патриоттық тәрбие мәселесіне аса көңіл бөлу қажеттілігін көрсетеді.[1] 
Қазіргі  таңда  әскери-патриоттық  тәрбие  проблемасын  зерттеумен  Қазақстанның  бірсыпыра  ғалымдары 
тұрақты  шұғылдануда.  Негізінен  алғанда,  олар  ұлттық  дәстүрлер  мен  әскери-патриоттық  тәрбие,  әскери-
патриоттық, интернационалдық, ерлік тәрбиесі проблемаларын зерттеу нысаны етіп алынуда.  
Атап  айтқанда,  Л.Ахметова  кеңес  дәуіріндегі  әскери-патриоттық  тәрбиенің  тарихилығын,  С.Дьяченко, 
В.Примин  өтпелі  кезеңдегі  әскери-патриоттық  тәрбиенің  ерекшеліктерін,  К.Меңлібаева  әскери-патриоттық 
тәрбиенің  негізгі  дәстүрін,  А.Қалимолдаева  қазіргі  кездегі  болашақ  мамандардың  әскери-патриоттық  сезімін 
қалыптастыру  әдістерін  зерттеген.  Д.Құсайынова,  А.Бейсембаева  жасөспірімдерді  әскери-патриоттыққа 
тәрбиелеу  жолдарын,  С.Иманбаева  қазақтың  жауынгерлік  дәстүрі  негізіндегі  әскери-патриоттық  тәрбие 
мазмұнын қарастырған.  
Психология-педагогика  ғылымдар  саласында  бүгінге  дейін  жарық  көрген  еңбектерге  талдау  жасау  бары-
сында  әскери-патриоттық  тәрбиесі  әрдайым  зерттеу  нысанасы  болғандығына  нақты  көз  жетті.  Мәселен,                
Н.К.  Гончаров,  М.А.  Данилов,    М.Н.  Скаткин  сынды  ғалымдардың  жалпы  педагогикалық  зерттеулерінде 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
130 
әскери-патриоттық тәрбиенің мәні, сондай-ақ теориялық әдістемесі және эмпирикалық зерттеу проблемалары 
қарастырылған.  
Педагогикалық  тұрғыда,  әскери-патриоттық  әдетте  Отанға  сүйіспеншілік  деп  аталатын,  нақты  бір  әрекет 
бейнесінде және қоғамдық сезімдердің күрделі жиынтығында көрініс беретін, балаларының Отан-анаға деген 
көзқарасын сипаттайтын қоғамдық және адамгершілік принцип деп, «әскери-патриоттық тұлғаның бойында – 
Отанға  деген  сүйіспеншілік,  бойындағы  күш  қуаты  мен  білімін  Отан  игілігі  мен  мүддесіне  жұмсау,  туған 
жерін,  ана  тілін,  елдің  әдет-ғұрпы  мен  дәстүрін  құрмет  тұту  сияқты  әскери-патриоттық  элементтері  ерте 
заманнан қалыптаса бастайды», деп қарастырылады.[2]                 
Б.Момышұлы: «патриотизм – Отанға деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман саулығы, қоғамдық, мемле-
кеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын, өзінің мемлекетке тәуелді екендігін сезіну, мемлекетті нығайту 
дегеніміз – жеке адамды күшейту екенін мойындау; қысқасын айтқанда, патриотизм дегеніміз мемлекет деген 
ұғымды  оны жеке адамның барлық жағынан өткені мен бүгінгі күнімен және болашағымен қарым-қатынасын 
біріктіреді», –  деп терең, жан-жақты анықтама берген.  Қаһарман жазушы біз  қарастырғалы отырған «ұлттық 
патриотизм», «қазақстандық патриотизм» ұғымдарына философиялық анықтама беруге ұмтылған. Ол «ұлттық 
патриотизм – бұл ұлттың ішіндегі жеке адамның асыл белгісі мен қасиеті – өз халқына деген сүйіспеншілігі, өз 
халқымен қан жағынан да және шыққан тегі, территориясы, тілі, тұрмыс-тіршілігі, мінез-құлқы, психология-
лық және этнографиялық ерекшеліктері, қалыптасқан тарихи дәстүрлері жағынан да әбден айқын, әрі дербес 
басқа  қасиеттері  және  ерекшеліктерімен  де  байланысты  және  патриоттық  сезім  адамдарға  генетика  арқылы 
беріліп, ойына мықтап орнығады. Алайда оған күтім мен қамқорлық, ұдайы шыңдап отыратын тәлімгерлік те 
қажет»,  – дейді. Ол ерлік, рух, ұлттық намыс арасындағы тығыз байланысты: «меніңше, ұлттық намыс болма-
са, ұлт батырлары  да болмайды. Сонымен қатар  ол, ең  алдымен, елінің патриоты атанбаса, батыры да  емес. 
Демек,  ұлтына  деген  құрмет  патриотизмнің  ажырамас  бөлігі.  Отаны  мен  халқына  деген  сүйіспеншілік  жоқ 
жерде  патриотизм  тумайды.  Егер  тура  мағынада  айтсам,  патриотизм  –  адамды  өзінің  арғы  тегімен  жалғас-
тырып жататын арқауы мықты қасиетті жіп», – деп белгілейді.  
Осыған орай, «Қазақстандық патриотизм» деген ұғымды  профессор А. Құсайынов: «Қазақ елін шексіз сүю 
деп  түсінемін»,  -  дей  келе,  «Отан  сүю»  сезімі  –  халқының  келешегі  үшін  күресумен,  ол  үшін  аянбай  еңбек 
етумен  етене  қабысып  жатқан  сезім,  Қазақстанның  келешегі  үшін  ақ  жүрек,  адал  ниетпен  қандай  салада 
болмасын  өз  шама-шарқы  келгенше  аянбай  еңбек  ету  мен  Қазақстандық  патриотизмнің  бүгінгі  шынайы 
көрінісі дер едім», – дейді. [3]. 
Ұлттық патриотизмді ұлт және патриотизм туралы екі ұғымның жадағай қосындысы деп қарауға болмайды. 
Сондықтан біз бұл еңбегімізде тектілікпен туа біткен қасиеттердің тәрбие арқылы бекіп, нығаюы, елін, жерін 
шексіз сүйіп, соған қызмет ету, ұлттың барлық қасиеттерін ардақтау деп көрсетеді. Демек, ұлттық патриотизм 
дегеніміз қанмен, текпен туа  бітетін,  тәлім-тәрбие арқылы өсіп жетілетін ұлттық сипаттағы саналы іс-әрекет 
пен мінез-құлық. Тарихи материалдарды, мұрағат құжаттарын зерттеу,  тарихи философиялық әдебиеттермен 
танысу, ғылыми педагогикалық және психологиялық материалдарды зерттеп, талдау барысында және мерзімді 
басылымдарды  зерделеу  нәтижесінде  біз  қазақстандық  патриотизм  деген  терминнің  кейінгі  кезде  пайда 
болғандығын және бұл ұғымның Қазақстанның егеменді ел болуына қатысты туындағандығына куә болдық.  
Ж.Кенжалин, Ә.Нұршайықов, З.Ахметова, т.б. қазақстандық патриотизмді Отанымыздың тәуелсіз мемлекет 
болуымен байланыстырады. Жоғарыда аты аталған және басқа бір топ педагог, психолог, философ ғалымдар 
қазақстандық  патриотизм  және  ұлттық  патриотизм  туралы  пікірлерін  ортаға  салған.  Біз  қазақстандық 
патриотизм  ұғымына  анықтама  беруде  осы  пікірлерді  негізге  алдық.  Сонымен,  қазақстандық  патриотизм 
дегеніміз  –  Қазақ  мемлекетін  Отаным  деп  сезіну,  басқа  ұлттардың  қазақ  халқына  сый-құрметпен  қарауы,  әр 
ұлттың  құқықтық  еркіндігін  қуаттай  отырып,  туған  жерін  көркейтуге  және  оны  қорғауға  дайын  болуы. 
Мемлекетіміздегі  қазіргі  әлеуметтік,  саяси-экономикалық  жағдайларды,  халықтың  сана-сезімінің  қалыптасу 
үрдісін  ескере  отырып,  қазақстандық  патриотизмнің  қалыптасуына  мемлекетке  атын  беріп  отырған  қазақ 
халқының  бойындағы  ұлттық  патриоттық  қасиеттердің  ықпалы  мол  екенін  анықтадық.  Жалпы  патриоттық 
сезімнің қай-қайсысының болсын қалыптасуы отбасы тәрбиесінен (балабақшадан) бастау алатыны белгілі. 
Жазушы Ә.Нұршайықов, З.Ахметова, т.б. пікірлеріне  сүйене отырып, отбасында патриотизмге тәрбиелеу, 
ана тілін үйрету, ұлттық мінез-құлық қалыптастыру, ұлттық салт-дәстүрді сақтау, шыққан ата тегін білу және 
сезінуден басталып, халқына сүйіспеншілік, тарихи дәстүрлерді сақтау, одан соң туған жеріне, Отанына деген 
сүйіспеншілік өсе келе ары қарай дамып қалыптасуы тиіс. 
Қазақстандық  әскери  ғалымдар  да  жауынгерлік  тәрбие  мен  әскери-патриоттық  мәселесіне  біршама  назар 
аударғаны байқалады. Отбасынан басталатын азаматтықтың тарихи сипаттары қазақтың салт-дәстүрі мен  ауыз 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
131 
–
  әдебиетінен  айқын  байқалады.  Мысалы  халық  ертегісінен  отбасылық,  туыстық,  батырлық  жылдарында  – 
әскери-патриоттық түрінде көрініс тапқан.  
Егемендік  алған  бастапқы  күндерден-ақ  патриотизм  ұғымы,  оның  мазмұны  төңірегінде  пікір  талас  жүріп 
келеді. Одан «ұлттық патриотизм», «қазақстандық патриотизм» деген екі ұғымның туындағаны белгілі. Бірақ 
өсіп  келе  жатқан  жас  буындарды  отансүйгіштікке  тәрбиелеуде  бұл  екі  ұғымның  қайсысын  ұстанған  жөн, 
олардың  мазмұндық  құрылымы  қандай  ой-тұжырымдар  жүйесінен  тұрады,  бұдан  былайғы  кезде  мектеп 
оқушыларын отансүйгіштікке тәрбиелеуде бұрыннан қалыптасқан әдіс-тәсілдердің формалары мен мазмұнын 
қолдануға бола ма деген сияқты көптеген мәселелер толық зерделенбей отыр. 
Қазақ халқының тарихына көз жіберсек, сонау Күлтегін, Білгеқаған, Тоныкөктен бастап жерін, елін, тілін, 
дінін  қорғаудағы  өшпес  ерліктерге  толы.  Бесік  жырынан  басталатын  ерлікке  баулу  дәстүрлері  түркі  халық-
тарына  тән  негізгі  ырымдар.  Халқымыздың  бойындағы  отансүйгіштік  құндылықтарды  ұрпақтан-ұрпаққа 
беріліп  отырған  заңдылық  тұрғысынан  да  қарауға  болады.  Бұған  дәлел  көне  түркі  заманынан  бастау  алған 
патриоттық  құндылық  Күлтегін  жазбаларында  былай  деп  суреттеледі:  «Елтеріс  қағанның  алғырлығы,  еліне 
деген  сүйіспеншілігі  Күлтегінің  қанына  ана  сүтімен  сіңді»  –  деген  көне  жазу  қазақ  халқының  бойындағы 
ұлттық патриотизм сезімдері бүгін ғана пайда болған жоқ, ол ежелден-ақ туындап, дамып келе жатқан қасиет 
деуге болатындығын көрсетеді. Күлтегін жазбасында тағы да мынадай жыр жолдарын кездестіруге болады:  
 
Кедей халықты бай қылдым, 
Аз халықты көп қылдым... 
Түркі иелігінен 
Айырылған халықты 
                            
 
Ата-баба мекеніне орнатты
... – делінген. 
 
Жазбадан  патриотизмнің  –  халықты  көбейтіп,  байыту  үшін  еңбек  ету,  ата-баба  мекеніне  ие  болып  отыру 
жолында жан аямау, діл бірлігін қорғау екендігін аңғарамыз. Жоңғар сияқты алып империямен алысуға, Ресей 
патшалығының зеңбірегіне жалаң қылышпен қарсы шабуға жетелеген де осы Отанына деген сүйіспеншіліктің, 
патриотизмнің қуатты күші.[4].  
Қай заманда болмасын жас ұрпақтың өнеге тұтар өзіндік ұлттық тәлім-тәрбиесі болатыны белгілі. Халқы-
мыздың ғасырлар бойғы сындардан өтіп, бізге жеткен тарихын, мәдениетін, салт-дәстүрін, ұлттық ерекшелік-
терін  терең  білуге,  құрметтеуге  міндеттіміз.  Білімгерлеріміздің  әскери-патриоттық  тәрбиесін  қалыптастыру-
дағы халық педагогикасының атқаратын рөлі ерекше. Халық педагогикасында әскери-патриоттық қасиеттерді 
қастерлеу  тәрбиенің  басты  принципі  болып  саналады.  Осыны  басты  нысана  ретінде  ұстанған  ата-бабамыз 
тәрбиелік маңызы бар тыйымдық, жақсылық нышандармен білімгерлердің бойына жасынан-ақ қалыптастыру 
көздеген, аса жоғары бағаланған. 
Еліміздің  өркениеттендіру  –  жастар  еншісінде  десек,  қоғамды  қалыптастыру  міндетін  жүзеге  асыруда 
экономикалық және мемлекеттік мәселелерге дейін кең көлемді қамтитын күрделі, көп қырлы ұлттық құбылыс 
құралы болып табылатын білімнің, ғылымның жетістіктерін әлемге паш ететін де жастар  екені хақ. Ол үшін 
бүгінгі  білімгерлер  тәрбиесіне  назар  аударып,  білімгерлерді  халықтық  педагогика  қағидаларында  айтылған 
әдеппен, имандылықпен, әскери-патриоттықпен, ұлтжандылықпен сусындатып отыру ұлттық тәрбиенің басты 
шарттарының бірі болуы заңды құбылыс. 
Бүгінгі таңда бойында әскери-патриоттық сана мен ұлттық келбеті  қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеп өсіру  – 
отбасының,  мектептің,университеттің  барша  халықтың  міндеті.  Әскери-патриоттық  тәрбие  дегенді  көп 
адамдар  адам  бойында  болатын  қасиет,  оны  тәрбиелеу  қажет  емес  деп  түсінеді.  Ал  шын  мәнінде  әскери-
патриоттық тәрбиенің мән-мағынасы өте кең, ауқымды. Ең маңыздысы – тәрбиелікке адамның дүниеге келген 
сәтінен бастап, оған бүкіл халықтық, бұқаралық сипат беруіміз керек. Оны үздіксіз жүйелі мақсатпен жүргізіп 
отыруымыз  қажет.  Бұл  проблеманың  көкейкестілігі  күмән  тудырмайды,  қайта  кең  көлемде  зерттеуді  талап 
ететін  өзекті  мәселе.  Сондықтан  этнопедагогика  құндылықтары,  соның  ішінде  салт-дәстүрлері,  даналық 
ойлары, ұлттық ойындары, тілі, діні, ділі, айтыс, шешендік өнерлеріне т.б. баса назар аудару жасөспірімдерге 
әскери-патриоттық  келбет  қалыптастыруда  ықпал  ететін  негізгі  факторлардың  бірі  деп  түсінеміз.  Кез-келген 
ұлт мәдениетінің өзге ұлт рухының негізі – халықтың салт-дәстүрі екені белгілі. Ұзақ жылдар бойы тілінен де, 
дінінен  де  айырылып,  жан  дүниесі  жұтаңдаған  жастарымыздың  осы  әскери-патриоттық  тәрбиеден  қол  үзіп, 
халықтық  дәстүрден  шет  қалуында  жатыр.  Осы  орайда  халқымыздың  тәрбие-тәжірибесімен  педагогикалық 
ойлары  көрініс  беретін  салт-дәстүрлер,  халық  шығармашылығының  түрлі  жанрлары,  әскери-патриоттық 
келбеттілікке тәрбиелеуде тәрбие құралы бола алады.  
Білімгерлердің  әскери-патриоттық  өзіндік  келбетін  қалыптастыру  халқымыздың  тұрмыс-тіршілігіне 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
132 
негізделген  халық  педагогикасының  қағидаларымен  сабақтастықты  жалғастыру,  жандандыру  арқылы 
жүргізілуі тиіс. 
Жастардың  әскери-патриоттық  келбетін  қалыптастыру  барысында  олардың  бойына  тарихымызды,  діні-
мізді, тілімізді, әдет-ғұрыпымызды, салт-дәстүрімізді терең бойлатып, халықтық педагогика арқылы ғасырлар 
бойы  қалыптасқан  ұлттық  асыл  қазыналарымызбен  сусындатып,  тарихи  тұлғаларымызды  үлгі  тұтып  баға-
лауымыз қажет. 
Әр халықтың өзінің ұлттық салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, мәдениетімен асқақ. Бұл рухани құндылықтар ұрпақ-
тан-ұрпаққа ғасырлар бойы жалғасып келеді. Бүгінгі ұрпақ та өз халқының осы бір рухани байлығын біліп, оны 
өзінен кейінгілерге үйретуі тиіс. 
«Адамның адамшылығы – ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан басталады»,- 
деп  ұлы  Абай  айтқандай,  жас  ұрпақтың  ұлтжанды,  өрелі  болып  өсуіне  бүкіл  аға  ұрпақ  болып  үлес  қосу 
баршамыздың парызымыз.[5]. 
Әскери-патриоттық  тәрбиенің  бүгінгі  міндеті  оның  тиімділігін  арттыру,  әсіресе  оны  жастардың  жоғарғы 
азаматтық  және  әлеуметтік  белсенділік  рухында  тәрбиелеуді  мақсатты  түрде  жолға  қою  арқылы  арттыру 
болып табылады. 
Бұл міндеттерді орындау мынандай шарттарды сақтағанда ғана мүмкін болады: 
1.  Жастарды  әлеуметтік,  мәдени,  рухани,  адамгершілік,  дене  тәрбиесі  тұрғысынан  дамытуға  мүмкіндік 
туғызуға мемлекеттік саясат жүргізу 
2. Жастарды толық түрде әлеуметтендіруге мүмкіндік туғызу, оларды әлеуметтік – экономикалық, мәдени, 
ғылыми, экологиялық және басқа да проблемаларды шешуге белсенді  қатыстыру 
3.  Қоғамда, жастардың санасында ұлттық әскери-патриоттық құндылықтарды, көзқарастар мен сенімдерді, 
халқымыздың мәдениеті мен тарихи мұраларына, елімізде мекендейтін ұлттар мен олардың діни сеніміне, дәс-
түріне құрмет сезіміне орнықтыру мемлекеттік қызметтің, әсіресе әскери қызметтің мәртебесін арттыра түсу. 
Білімгерлер  бойында  әскери-патриоттық  сезімнің  қалыптасуы  отбасы  тәрбиесі  мен  балабақша,  мектептен 
бастау  алатыны айқын.  Білімгерді  отбасында  әскери-патриоттыққа  тәрбиелеу,  ана  тілін  үйрету,  ұлттық  салт-
дәстүрлерді  сақтауға  баулу,  шыққан  ата-тегін  білуді  таныту  –  ата-ана  парызы.  Халыққа  құрмет,  тарихи 
дәстүрлерге адалдық, сондай-ақ, туған жеріне, Отанына деген сүйіспеншілік  сияқты перзенттік борыш тұлға 
бойында сәби шағында дарыса, бұл қасиеттер өсе келе ары қарай дамып, қалыптасуына қолайлы жағдай туады. 
Жүйелі жүргізілген оқу-тәрбие процесі жүйесінде білімгерлердің бойында төмендегідей әскери-патриоттық 
сезім қалыптасады: 
  қазақ халқының әдебиеті мен тарихын білу; 
  әскери-патриоттық тәрбиеге халық ауыз әдебиетінің тигізетін ықпалын түсіну. 
  салт-дәстүр, әдет-ғұрыпты тереңдеп тану.  
Еліміздің  ертеңгі,  ұлтымыздың  болашағы  –  жас  ұрпақты  әскери-патриоттыққа  баулу  –  тәрбиенің  басты 
міндеттерінің  бірі.  Әскери-патриоттық  тәрбие  арқылы  біз  Отанына  берілген,  қайырымды,  халқының  тілін, 
ділін,  салт-дәстүрлерін,  мәдениетін,  эконокомикалық    және  саяси  қуатын  қорғай  білетін,  қоғамға  қажетті 
игілікті өндіруге белсене қатысатын ынталы, білікті ұрпақ тәрбиелейміз. 
Қорыта  келгенде,  білімгерлердің  әскери-патриоттық  өзіндіктің  келбетін  қалыптастыру  халқымыздың  
тұрмыс – тіршілігіне негізделген халық педагогикасының қағидаларымен сабақтастықты жалғастыру, жандан-
дыру арқылы жүргізілуі тиіс. 

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: