Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары» сериясы

 
 
Резюме 
В  данной  статье  рассматриваются  возможности  формирования  у    учащихся  развития  художественного 
воображения посредством казахского изобразительного искусства. 
Так же уделено внимание автором на развитие личности с теоретической точки зрения в процессе  формирования 
художественного познания на основе изобразительного искусства. 
 
 
Summary 
This article discusses the possibility of the formation of students through the development of the artistic imagination of 
Kazakh art.  
Just  paid  attention  to  the  author  on  personal  development  from  a  theoretical  point  of  view  in  the  process  of  artistic 
knowledge-based art. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1. Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия өнері. – Алматы: Өнер, 1990. 
2.  Щукина  Г.И.  Педагогические  проблемы  формирования  познавательных  инетересов  учащихся.  –  М.: 
Педагогика, 1988. – 203 с. 
3. Выготский   Л.С. Педагогическая психология.–М.: Педагогика, 1991.–479 с.  
4.  Әміров  Р.  «Қазақ  тілі»  оқулығына  методикалық  нұсқаулық.  –  Алматы:  Рауан.  –  1990.1.Оңтүстік  және 
Оңтүстік-Шығыс Азия өнері. – Алматы: Өнер, 1990. 
5. Коменский Я.А. Ұлы дидактика. – Алматы:Мектеп, 1985. – 235 б. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
307 
УДК 37.013  
 
МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТАРЫ БЕЙІМСІЗ БОЛҒАН БАЛАЛАРДЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ФАКТОРЛАРЫ 
 
Д.И. Ордагулова – КазНПУ им.Абая 
 
Аңдатпа: Мақалада балалық шақтағы  мінез-құлқының мәселесі, балалық шақтағы кемістік туралы   мәселелерді 
ең алғаш рет педагогикалық және психогиялық әдебиеттерде қарастырылған. /2/ 
Мектеп    жасындағы  немесе  мектепке  дейінгі  балалардың  мінез-құлқындағы  бейімсіздік  олардың      ортасына,   
жанұясына байланысты.  
Жалпы  мінез-құлқы  бұзылған  балалар  әдетте  аумалы-төкпелі  морт  деп  аталатын  балалар.  Ондай  болу  себебі 
ұрықтың  жатырдағы  кезеңінде  немесе  бала  өмірінің  бастапқы  шағында  сыртқы    фактордың  қолайсыз  әсер  етуі 
болып табылады. Бұл мақсаттарды орындау үшін қоғамдық дағдарыстың жағымсыз әсерлерін жоятын және түзейтін 
әлеуметтік-педагогикалық жағдайларды құруға бағытталған мектеп саясатын шығару қажет.  
Тірек сөздер: мінез-құлық, жанұя, қиын бала, енжар тип.    
  
Мінез-құлқы бейімсіз болған балалардың психологиялық ерекшеліктері бала еркінің дамып жетілмеуі оның 
өз  іс-әрекетін,  мінез-құлқын  бақылап,  басқарып  отыруға  кедергі  болуға,  яғни  өзінің  іс-әрекетіне  қойылатын 
талап  пен  мінез-құлқын  үйлестіре  алмайды.  Мұндай  ерекшеліктер  өте  жас  кезден  байқалады.  Және  оның 
дегбірсіз  қимылы,  орынсыз  айқайы,  ұйқысының  нашарлығымен  сипатталады.  Мұндай  балалар  төбелескіш, 
басқа құрбыларымен тату ойнай алмайтын, өркөкірек болады.  
Мінез-құлқы  бейімсіз  болған  баланың  жоғары  дәрежедегі  психологиялық  қызмет  деңгейінің  де  түрліше 
болатындығын  ескерту  керек.  Баланың  дамуы  мен  ойлау  қасиеттері  оның  бүкіл  өмір,  өткен  өмір  кезеңдерде 
қалыптасқан заңдылық сияқты. Алайда бұл қасиеттер баланың бойынан бірден даяр күйінде аңғарылмайды.  
Егер баланың бойындағы кемістігін аңғарып қалғандай болсақ, ондай олықылықтары қалайшы толтыруға 
болады  және  сол  кемістіктерді  бұдан  былайғы  даму  кезеңдерін  де  жоюды    жандандырудың  әдіс-тәсілдерін 
іздестіру қажет.  
Осы орайда бала кемістігін қарапайым жаттығулар арқылы түзетуге болады.  
Ал шетел психологтары бала психологиясы жайындағы көзқарасын терістейді. Өйткені адам психикасының 
дамуының жалпы заңдарын негізделген табиғи әрі міндетті құбылыс деп түсіндіреді. 
 
Мінез-құлқы  бейімсіз  болған  балалардың  психологиялық  ерекшеліктерінде  өзіндік  бағалау  әлі  де  болса 
мінез-құлық  мотивінің  үстемді  түрінде  көрінбейді.  Бұл  балалар  өз  іс-әрекеттеріне  иек  артпайды,  жасаған 
кемшіліктерін  көре  бермейді.  Оларды  жөндеудің,  қайталаудың  жолдарын  іздестірмейді,  өзін  басқалармен 
салыстырмайды.  
Мінез-құлқы  бейімсіз  болған  балалардың  психологиялық  ерекшеліктері  үшін  жоғары  деңгейдегі 
эмоционалды қозғалыстық тән екенін байқауға болады.  
Мінез-құлқы бейімсіз болған балалардың қажеттілігінде тежеулер әлсіз, өзінің  талаптану , тілек – ықыласы 
сезіміне деген төзімділігі нашар дамыған, сол себепті көп жағдайларды олар ата-аналарының, мұғалімдердің, 
үлкендердің қоятын талаптарына қарсы шығып, дау-жанжал тудырып жатады. Бұл жастағы балалардың жеке 
басының дамуына ерекше көңіл бөлу қажет. Оларға айқайлау, белдікпен ұру, желкеден ұру сияқты көріністер 
керек емес. Керісінше жан-жақты көмек, адамдық сезімінің жылылығы шын көңілімен сүю, ұғу қажеттірек. /1/ 
Тіпті  жай  ғана  мысалды  алып  қарайық;егер  де  гүлді  күтсең,  суырсаң,  жақсы  қарасаң  онда  ол  жайқалып 
өседі. Адамдарға  әсемдігін, түсін береді. Ал егер оны қарамасаң, оны күтіп баптамассаң, таптасаң ол сарғайып, 
солып  қалады.  Міне  бұл  өмірдің  шындылығы.  Бірақ,  осы  шындық  сырт  көзбен  бақылап  қарасаңыз  көп 
жанұяларда  ұмытылып  жатады.  Немесе  бұл  туралы  олардың  ойлағысы    келмейді.    Әрине  мұндай  жанұяда 
тәрбиеленіп  жатқан  әр  балада  тыныштығы  мен  жайбырақаттығы,  әлі  қалыптасып  үлгермеген  психикасы 
бұзылады,  яғни  мінез-құлқы  бұзылады.  Жанұяның  дұрыс  құрылмауы,  оның  сәтсіз  болуы,  ондағы  жанжал 
ұрыс-керістер мінез-құлықтағы қиындықтың пайда болуына, оның тәрбиесіне елеулі әсерін тигізеді.  
Мінез-құлқы  бейімсіз  болған  балалардың  психологиялық  ерекшеліктерінің  пайда  болу  себептерін                    
Р.Г. Илимешова өз зерттеулерінде 4 топқа бөледі.  
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
308 
Жанұясы, өскен  ортасы 
Алған  тәрбиесі 
Жанұяның  әлеуметтік  тұрмысына  байланысты      толық   
емес  жанұя,  жанұя  жағдайы  мүлдем  нашар,  яғни  бала 
кері әсер етушілік. Маскүнемдер 
Жаман  қылықтарға,  әдеттерге    әуестенеді,  кекшілдік,  
ашуланшақ 
Бала  жағдайы  толық  жасалған,  ешқандай  өмір   
қиындығын көрмеген 
Балалар  өздігінен  еш  нәрсе  істей  алмайды.  Қарым-
қатынаста алаңдаушылық қасиеттері төмен 
Жанұя  мүшелерінің  көзқарасы  тек  қана  осы  балада, 
оның  қылықтарын  үнемі  мақтан  тұтады,  Мектептен   
тыс  ерікті,  ешнәрсеге  тиым  салынбайды.  Ата-ана   
баланың айтқанын орындайды  
өзімшіл, өзіндік бағалауы өте жоғары   
Ата-аналар  өте  қатал.  Баланы  шамасынан  тыс  талаптар 
қояды 
өзіне сенімсіз, өз пікірін, ойын айта алмайды,  қорқақтық 
алаңдаушылық т.б.  
 
Балалық  шақтағы  мінез-құлқының  мәселесі,  балалық  шақтағы  кемістік  туралы  мәселелерді  ең  алғаш  рет 
педагогикалық және психогиялық әдебиеттерде қарастырылған. /2/ 
Мектеп жасындағы немесе мектепке дейінгі балалардың мінез-құлқындағы бейімсіздік олардың ортасына, 
жанұясына байланысты.  
Жалпы мінез-құлқы бұзылған балалар әдетте аумалы-төкпелі морт деп аталатын балалар. Ондай болу себебі  
ұрықтың жатырдағы кезеңінде немесе бала өмірінің бастапқы шағында сыртқы фактордың қолайсыз  әсер етуі 
болып табылады.  
Балалардың мінез-құлқында қиындықтар биологиялықжәне әлеуметтік себептермен шарттас болады. Бірақ, 
сонымен  қатар  биологиялық  деректері,  оның  ішінде  тұқым  қуалау  деректері  болашақ  балада  қалыптасатын 
барлық мінез еркшеліктері мен қасиеттерін алдын ала бастапқы сәт ретінде ғана ескерілуге тиіс.  
Егер  баланың  мінезінде  қолайсыз  жағдайда  өтсе,  онда  оның  мінез-құлқында  айтарлықтай  патологиялық 
кемістік  ақаулар  пайда  болуы  ықтимал.  Мінез-құлқында  психологияның  ауытқуы  психикалар  мен  жүйелер 
қызметтеріне дамымауы.  
Осы  мәселелерді  жойып,  жеңіу  үшін  мінез-құлқында  ауытқуы  бар  балалардың  психологиялық 
ерекшеліктерімен күресіп, өмірге деген көзқарасын ашу керек.  
Алайда  бірінші  кезекте  мінез-құлықтың  ауытқуы  мен  зерттелу  мәніне  зер  салайық.  Жалпы  әдебиеттерде 
талдау  негізінде,  бұл  мәселенің  өзгенің  ашылуы  келесі  реттегі  терминдерге,  яғни  эмоционалды  –  еріктік 
сфераның  ауытқуы,  аффективті  сфераның  ауытқуы,  дисгормониялық  тұрғыда  психиканың  дамуы,  девиантті 
мінез-құлық,  және  т.б.  түсініктерге  түйінделетіні  көрсетілді.  Мінез-құлық  -  адамның  күнделікті  өміріндегі 
қаситтерінің көрініс беру формаларының бірі болып саналады.  
Мінез-құлық  ауытқуы  бейімсіздік  терминімен  байланысты  қарастырылады.  Кеңес  психологиясында 
бейімсізділдікті, яғни мінез-құлықтың ауытқығаны қоғамдағы құқыққа немесе адамгершілік - өнегелі қалпына 
қарсылық  білдіретін  жеке  қылықтар  және  қылықтардың  жүйесі  деп  түсіндіреді.  Бейімсіздік  мінез-құлық 
алғашқы пайда болуы, балалалық жаста, әсіресе жеткіншек жаста байқалады.  
Сонымен  мінез-құлқы  бейімсіз  болған  балалардың  мінезі  жалпы  қоғамдық  ережеден,  психикалық 
денсаулық ережесінен, мәдени немесе адамгершіліктік ережесінен ауытқыған тәртіп жүйесін айтады.   
Л.Кулагин  оқудың  сәтсіздігі  мен  мінез-құлық  ауытқуының  қайнар  бұлағы  физикалық  және  психикалық 
денсаулық жағдайының әр түрлі ауытқуларының әлеуметтік, педагогикалық тұрғыда қараусыз қалуында. Көп 
жағдайда  мінез-құлықтың  ауытқуы  туа  пайда  болған  психикалық  және  физиологиялық  кемістіктердің 
себептерінен ғана емес, сонымен қатар, жанұя мен мектепте дұрыс тәрбие бермегеннің салдарынан болады деп 
дәріптейді. /3/ 
«Қиын бала » атанып, отбасын да, мектепте де қиындық тудырып, бейімсіз мінез-құлықтар, өзара қарым-
қатынасы жойылып, өзіне-өзі баға беру шеттен тыс шығып жүрген балалар туралы айтылып та, жазылып та 
жүр. Әйтсе де, бұл мәселе әлі шешімін тапқан жоқ. Адам өмірге келген сәттен бастап, үлкен әлеуметтік ортаға 
тап болады. Оның осы ортада өзін нық, еркін сезінуі үшін көптеген факторлар қажет. Қазіргі қоғамда балаға 
сырттан  әсер  етуші  жағдайлар  оның  жаңа  қалыптасып  келе  жатқан  тұлғасына  әсерін  тигізеді.  С.Т.  Холлдың 
пікірі  бойынша «бала толыққанды дамуы үшін», өз халқының сезімдері мен  көзқарастарын басынан өткеруі   
қажет.  
Қандай  да  бір  олқылығы  бар  баланың  даму  жағдайы,  әдетте  қолайсыз,  жағымсыз  болады.  Ол  баланың 
дамуына  кері  әсерін    тигізетін    тәрбиелеуші  шағын  әлеуметтік  сипаттарынан,  тәрбиелеу-оқыту  үрдістерінен 
және солар ықпал еткен тәрбиеленушінің ішкі ұстанымынан құралады.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
309 
Баланың  дербестенуге  ұмтылуы  оған  қатысты  референттік  топтардың  (бірінші  отбасының,  одан  кейін 
балалар  бақшасындағы  және  мектептегі  құрбыларының)  оның  әлеуметтік  қалыптарға  сай  емес  жеке  дара 
көріністерін қабылдағысы келмейтіндігімен қақтығысқа түсу. 
Бейімсіз  олқылықтар  ерте  балалық  шақтан,  шамамен  үш  жастан  басталады.  Яғни  баланың  өзін-өзі 
бағалауы,  мінез-құлқының  ережеге  сәйкестігінің  және  нормативтік  іс-әрекеттің,  қарым-қатынастың  дами 
бастаған шағымен қатар келеді.  
Осы кездері бейімсіз олқылықтарды жою үшін ерте зерттеу, алдын алу, түзету жұмыстары тұлғалық дамуда    
олардың  алдын  алу  маңызына  және  балалық  кезеңнің  онтогенетикалық  маңызына  және  балалық  жастағы 
тәрбиелеу әсерлерінің жоғары нәтижелі маңызына ие.  
Ауытқушы  (бейімсіз)  мінез-құлық  деп  қалыптасқан  нормаларға  сәйкес  емес  мінез-құлықты  айтамыз.               
(И.А.  Невский).  Белгілі  әлеуметтанушы  И.С.  Кон.  бейімсіз  мінез-құлықты  психикалық  денсаулық,  құқық, 
мәдениет  немесе  мораль  қалыптарының  жалпы  қабылданған  қалыптардан  ауытқыған  іс-әрекет  жүйелері 
ретінде  қарастырады.  Бейімделуші  мінез-құлықтың  концепциясына  сәйкес  кез  келген  ауытқушылық 
бейімделудің бұзулуына алып келеді.  
Бейімсіз  мінез-құлық  екі  үлкен  категорияға  бөлінеді.  Біріншіден,  бұл  анық  немесе  жасырын  психопато-
логияның барлығын білдіретін психикалық денсаулық қалыптарынан ауытқыған мінез-құлық. Екіншіден, бұл 
әлеуметтік, мәдени және әсіресе құқықтық қалыптарды бұзатын ассоциалды мінез-құлық. Мұндай әрекеттер аз 
болса  да  олар  құқық  бұзушылық,  ал  салмақты  болса,  әрі  жазаланса-қылмыс  деп  аталады.  Бұл  жерде 
делинквенттік (құқыққа қарсы) және қылмыстық іс-әрекеттер туралы айтылып отыр.  
С.А. Беличева бейімсіз мінез-құлықты әлеуметтік ауытқуын былайша жіктейді.  
1.  Пайдакүнемдік  бағытта:  құқық  бұзушылық,  материалдық,  қаржылық,  дүние-мүліктік  пайда  табуға 
ұмтылумен байланысты (ұрлау, тонау, алып – салу, алаяқтық және т.б.) жасаған теріс әрекеттері.  
2.  Агрессиялық  бағытта:  адамға  қарсы  бағытталған  әрекеттер  (бағыттану,бұзақылық,  ұрып-соғу,өлтіру, 
зорлау) 
3.  Енжар  тип:  белсенді  өмір  сүруден  қашуға,  азаматтық  борыштарын  өтеуден  қашуға,  жеке  мәселелерді 
шешкісі  келмеуге  ұмтылу  (жұмыстан,  оқудан  бас  тарту,  кезбелік,  маскүнемдік,  нашақорлық,  өзіне-өзі  қол 
жұмсау) 
Мінез-құлықты  баланың  осы  немесе  басқа  да  ахуалының,  оның  даму  тенденциясының  күәгері  ретіндегі 
феномен  деп  қарастыра  отырып,  біз  мінез-құлықтың  сырттай  ұқсас  ерекшеліктері  индивид  психикасында   
жүріп жатқан әр түрлі үрдістерден хабар беруі мүмкін екенін естен шығармауымыз керек.  
Сондықтан да, оқушының қандай да бір мінез-құлқының ерекшілігінің ауытқушылық деп жіктемес бұрын, 
психолог  оның  ахуалын,  тұрақтылығын,  оның  көріністерінің  жиілігін,  тұлғалық  ерекшеліктерді,  мінезді, 
оқушының жасын және т.б. ескеруі қажет. Тек содан кейін ғана қандай да бір пікір айтуға немесе ықпал ету іс-
шараларын тағайындауға болады.  
Кейде  оқушы  өзінің  мінез-құлқы  туралы  пікірлердің  шырмауына  шалынып  қалады.  Соған  сәйкес  айдар 
тағылып,  оның  қоршаған  адамдарымен  өзара  қарым-қатынас  сипаты  және  ол  туралы  бағалап  пікір  айту 
жүйелері  қалыптасады.  Керісінше,  мінез-құлықтың      жағымпаздылығын  немесе  ыңғайлылығын  (қызметшіл, 
сыншыл емес, назарының мұғалімде болуы, күткен түрде әрекет ету және т.б.) мұғалім жағымды деп бағалап, 
оны ынталандырады, ал оқушы болса сынып алдында еліктеудің үлгісі ретінде тартылады.  
Бейімсіз мінез-құлықтары бар балалардың мінез-құлықтық реакция бір рет немесе жүйелі  түрде  әсер ететін  
өмірдің  жағымсыз  жағдайларымен  және  шарттарымен  шақырылады.  Соңғы  жағдайда  нақ  осы  немесе  басқа 
ахуалға  алып  келетін  мінез-құлықтағы    өзгерістер    біртіндеп  жиналып  көрінеді  немесе  бірден  шарт  кетеді. 
Бұған мысал ретінде тойтарыс беруі, қарсы шығуы, кетіп қалуы, аггрессияны  келтіре  аламыз. Осыдан кейін 
бейімсіз мінез-құлықтың дамуына алып келетін тұрақты психологиялық комплекстер туындайды.  
Оқушылардың бейімсіз мінез-құлқының себептері мен факторлары:  
а) тәрбиеленбегендігінің  себебінен   қажетті   білімдердің, біліктердің,  дағдылардың  жоқтығынан  немесе  
теріс   тәрбиеден   бұзылғандығынан, мінез-құлқындағы   жағымсыз  таптаурындардың  қалыптасқандығынан  
баланың,  жеткіншектің өзін  дұрыс ұстамайтындығынан туындайтын әлеуметтік–педагогикалық  олқылықтар; 
ә)  жайсыз  жанұялық  қарым-қатынастардан,  баланы  тәрбиелеуде  ұлттық  салт-санада  қалыптасқан   
этнофункционалдық ерекшеліктерді мүлдем  ескермеуден, жанұядағы   жағымсыз   психологиялық  ахуалдан,  
оқудағы  жүйелі  сәтсіздіктерден,  сынып  ұжымындағы  құрбыларымен  өзара  қарым-қатынастың  орнамаған-

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
310 
дығынан, ата-аналарының, мұғалімдердің, сыныптас жолдастарының  және т.б.  дұрыс емес әділетсіз, дөрекі, 
қатал қатынастарынан туындайтын терең психологиялық жайсыздықтардан;  
б)  психикалық  және  физикалық  денсаулығы  мен  дамуы  дағдайындағы  ауытқушылықтарымен,  жас   
ерекшелік дағдарыстарымен, мінез акцентуациясымен және басқа да физиологиялық және   психоневрология-
лық   ерекшеліктер себептерімен;  
в) қарауысз қалуымен, қоршаған ортаның кері ықпал етуімен және осының негізінде дамитын әлеуметтік-
психологиялық бейімсізбен, әлеуметтік және  жеке құндылықтарының жағымсыз түрге  ауысуымен.  
Бейімсіз    мінез-құлқы    бар  балалардың  мінезін,  қарым-қатынасын,  өзін-өзі  бағалау  ауытқушылығының 
алдын  алу, оларды  психологиялық иммунизациялауды  қажет етеді,  яғни,  әлеуметтік – құзырлы  адам болып 
қалыптасуы  үшін  мінез-құлықтың,  қарым-қатынастың,  өзін-өзің  бағалауының  психогенетикалық  дағды-
ларына, дұрыс таңдау жасай алу біліктерін үйрету.  Бұл  мақсаттарды  орындау үшін қоғамдық дағдарыстың   
жағымсыз  әсерлерін  жоятын  және  түзейтін    әлеуметтік  –  педагогикалық    жағдайларды  құруға  бағытталған   
мектеп саясатын шығару қажет.     
 
 
Резюме 
В  статье рассматриваются факторы влияния и личностные  особенности детей  с трудным характером. Трудный 
характер делится на два больших категории. Во первых, это отклонение психического здоровья и черты характера, 
который  означают  наличие  явной  или  скрытой  психопатологии.      Во  вторых,  это  отклонение  от  социальной, 
культурной и особенно прававой нормы. Такие действия если незначительные, то считаются праврнарушениями, а 
если значимые, то преступление. В статье рассматриваются деликвентные и преступные действия детей. 
 
 
Summary 
The article deals with the influence factors and personality characteristics of children with a difficult character. Difficult 
character is divided by two large categories. In the first, this rejection of psychical health and character that is meant presence 
of obvious or hidden abnormal psychology trait.   In the second, this deviation from social, cultural and especially прававой 
norms. Such actions if insignificant, then праврнарушениями are considered, and if meaningful, then crime. Деликвентные 
and criminal acts of children is examined in the article. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1. Прошин. Сравнительная психология нормальных и ненормальных детей. – СПб. 1996 г. 
2. Мектептегі психологиялық диагнгостика. – Астана, 2007 ж. 
3. Захарова А.И. Как предупредить отклонения в плведении ребенка.  – М.:Педагогика, 1993. – 127 стр. 
4. Намазбаева Ж.И. Арнаулы психология. – Алматы,2002.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
311 
УДК 377.5:78  
 
КОМПЕТЕНТНОСТНЫЙ ПОДХОД В РЕАЛИЗАЦИИ ИДЕИ НЕПРЕРЫВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ 
В СИСТЕМЕ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ УЧИТЕЛЕЙ МУЗЫКИ 
 
Н.А. Мальцева – 
аспирант Хакасского государственного университета, 
Хакасский институт развития образования и повышения квалификации, методист 
 
Аннотация 
В  статье  рассматриваются  вопросы  совершенствования  системы  повышения  квалификации  учителей 
музыки  в  контексте  современных  требований  к  профессиональной  подготовке  компетентных  специалистов. 
Одним  из  условий  эффективности  системы  повышения  квалификации  является  компетентностный  подход. 
Представлен 
опыт 
взаимодействия 
учреждений 
высшего 
профессионального 
и 
дополнительного 
профессионального образования в реализации идей непрерывного образования.  
Ключевые  слова:  повышение  квалификации,  непрерывное  образование,  профессиональная  компетент-
ность учителя музыки, полихудожественный подход. 
Abstract 
Questions of perfection of system of improvement of professional skill of teachers of music in a context of modern 
requirements to vocational training competent experts are considered.  
Keywords:  improvement  of  professional  skill,  continuing  education,  professional  competence  of  the  teacher  of 
music, the polyart approach. 
 
В настоящее время в России идея непрерывного профессионального образования является актуальной, 
поскольку  «…является  насущной  потребностью  современного  человека,  заинтересованного  в  быстром 
карьерном  росте,  в  потребности  овладевать  большим  количеством    информации,  необходимой  для 
качественного выполнения работы»  [4]. 
Ориентируясь на девиз «Образование через всю жизнь», одной из задач непрерывного профессиональ-
ного  образования  является  проблема  готовности  населения  к  пожизненному  профессиональному  обуче-
нию.  Н.А. Лобанов подчеркивает, что сегодня можно говорить об исторически сложившейся отечествен-
ной системе непрерывного профессионального образования [2]. Одним из ярких примеров  такой системы 
является  непрерывное  образование  педагогов,  поскольку  сама  идея  преемственности,  способствующая 
непрерывному образованию, с давних времен заложена в педагогической науке и представлена в класси-
ческих  работах  Я.А.  Коменского,  К.А.  Гельвеция,  Д.Дидро,  Ж.А.  Кондоре,  И.Г.  Пестолоцци, 
А.Дистервега, П.Ф.Каптерева, К.Д. Ушинского и др.  
В  рамках  теорий,  раскрывающих  процессы  обучения,  вопрос  моделирования,  проектирования  и 
преемственности  непрерывного  образования  получил  глубокое  теоретическое  исследование  в  трудах  
Ю.К.  Бабанского,  В.С.  Леднева,  И.Я.  Лернера,  М.Н.  Скаткина  и  др.  Кроме  того,  сущность  преемствен-
ности рассматривается как принцип дидактики в работах В.Г. Анштейна, Ш.И. Ганелина, М.С. Годника, 
М.А. Данилова, С.Е. Драпкиной, А.А. Люблинской и др. 
Институционально  непрерывное  профессиональное  образование  педагогов  включает  в  себя  как 
минимум  два
 
компонента  из  следующей  цепочки:  среднее  профессиональное  образование  –  высшее 
профессиональное образование  –  дополнительное профессиональное образование. Независимо от уровня 
базового  профессионального  образования  каждому  педагогу  предоставлено  право  один  раз  в  три  года 
повышать свою квалификацию в учреждениях дополнительного профессионального образования.  
Сегодня система повышения квалификации выполняет функции поддержки и развития профессиональ-
ной  компетентности  педагогов,  выполняя  государственный  заказ  –  Закон  РФ  «Об  образовании  в 
Российской Федерации». Время диктует необходимость построения гибких, личностно ориентированных 
программ,  дающих  возможность  специалисту  определить  траекторию  своего  непрерывного  профессио-
нального  совершенствования.  При  этом  для  обеспечения  эффективности  процесса  повышения 
квалификации  должны учитываться следующие условия:  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
312 
– повышение проблематичного компонента содержания, одновременно активизирующего собственное 
мышление обучающихся и их социокультурный потенциал; 
–  увеличение  объема  самостоятельной  проектно-исследовательской  деятельности,  диалоговых, 
дискуссионных форм работы по проектированию и анализу педагогического опыта и инноваций [3].  
Для  качественной  реализации  ФГОС  основных  образовательных  программ  начального  общего, 
основного  общего  образования  учителю  музыки  необходимо  владеть  достаточно  широким  спектром 
компетенций.  Так,  от  педагога  требуется  способность  свободно  и  активно  проектировать  учебно-
воспитательный  процесс,  самостоятельно  моделировать  и  реализовывать  новые  идеи  и  технологии 
обучения  и  воспитания.  Кроме  того,  учитель  должен  владеть  новыми  компетенциями,  которые 
продиктованы современными социальными запросами: 
– работа с одаренными обучающимися; 
– работа в условиях реализации программ инклюзивного образования; 
– работа с обучающимися, для которых русский язык не является родным; 
– работа с обучающимися, имеющими проблемы в развитии; 
–  работа  с  девиантными,  зависимыми,  социально  запущенными  и  социально  уязвимыми  обучаю-
щимися, имеющими серьезные отклонения в поведении. 
В  этой  связи  с  этим  подвергнется  корректировке  и  развитию  вся  иерархия  компетенций  учителя 
музыки: 
–  базовые  компетенции  (общекультурные,  интеллектуальные,  социально-коммуникативные,  субъект-
ные)  будут  дополнены  сведениями  в  области  инклюзии,  специфике  работы  с  детьми  с  особыми 
возможностями здоровья, закономерностями работы с одаренными школьниками, конфликтологии;  
–  профессиональные  компетенции  (человековедческие,  социально-педагогические,  организационно-
методические) пополнятся умениями по подготовке обучающихся к предметным олимпиадам, разработке 
рабочих программ, учитывающих коррекционно-развивающий характер уроков музыки, проектирования и 
анализа урока в соответствии с требованиями ФГОС;  
–  специальные  (предметно-ориентированные  и  управленческие)  пополнятся  навыками  создания  и 
использования электронных образовательных ресурсов, установления системы работы по взаимодействию 
урочной и внеурочной деятельности  и др.  
Современный учитель музыки на определенном этапе своей  карьеры сталкивается с необходимостью 
проявлять  свою  мотивационно-исследовательскую  компетенцию  (классификация  Ж.Б.  Кармазиной), 
которая  является  показателем  способности  к  самообразовательной  и  исследовательской  деятельности. 
Готовность  к  инновациям  в  теории  и  практике  организации  и  проведения  уроков  музыки  приводит  к 
осмыслению и оценке своей деятельности в публикациях и устных выступлениях, в различных способах 
обобщения  педагогического  опыта  –  научно-практические  конференции,  семинары,  педагогические  чте-
ния и т.п. Таким образом, учитель выстраивает стратегию собственного профессионального развития [1]. 
Развитию мотивационно-исследовательской компетенции способствует участие педагога в реализации 
программы  экспериментальной  деятельности  образовательного  учреждения;    разработка  и  реализации 
региональных  и  федеральных  программ  развития  образования  и  проектов;  проведение  экспертизы 
программ  проектов,  рекомендаций,  других  документов  и  материалов;  консультативная  деятельность  и 
наставничество. 
Развитие специальных компетенций учителя музыки в ГАОУ РХ ДПО «Хакасский институт развития 
образования  и  повышения  квалификации»  осуществляется  в  тесном  сотрудничестве  с  преподавателями 
кафедры  музыки  и  музыкального  образования    ФГБОУ  ВПО  «Хакасский  государственный  университет  
им. Н.Ф. Катанова».  
В течение нескольких лет преподаватели  университета участвуют в реализации программ повышения 
квалификации  учителей  с  занятиями  по  темам,  развивающим    культурологическую  компетентность 
(спекурс  «Музыкальная  культуры  Хакасии»).  Цель  –  расширение  представлений  о  национальном, 
региональном  и  этнокультурном  компоненте  (народная  и  композиторская  музыка  Республики  Хакасия, 
традиции  и  новаторство  в  хакасской  народной  инструментальной  музыке,  классические  и  современные 
деятели искусства Хакасии и др).  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
313 
 Спецкурс  «Русская  духовная  музыка».  Этот  пласт  мировой  культуры  включен  во  все  современные 
программы по  предмету  «Музыка».  Учителю  необходимо  обладать  достаточными  знаниями  о  стилисти-
ческих особенностях и жанровом многообразии этого раздела музыки, владеть специфическими приемами 
восприятия  и  анализа  образцов  духовной  музыки,  чтобы  суметь  передать  учащимся  эстетическую  и 
смысловую ценность этих произведений. 
Цикл занятий «Вокально-хоровая работа на уроках музыки» способствует  развитию исполнительской 
компетентности.  Цель  –  совершенствование  у  учителей  музыки  навыков  вокально-хоровой  работы, 
поскольку пение как вид музыкально-творческой деятельности, является центральным на уроке музыки и 
одним из востребованных при организации внеурочной деятельности учащихся.  
С  целью  развития  полихудожественной  компетентности  учителя  музыки  реализуется  тема  «Взаимо-
действие  и  интеграция  искусств  на  уроках  музыки».  Курс  посвящен  теоретическим  и  практическим 
вопросам  реализации  полихудожественных  технологий  в  преподавании  музыки  в  школе.  В  основе 
полихудожественного  подхода  лежат  принципы,  отражающие  специфику  урока  музыки  как  урока 
Искусства (духовного возвышения, целостности и междисциплинарности, образности и ассоциативности), 
а  также  специальные  методы    –  моделирования  полихудожественной  среды,  резонансно-ассоциативный 
метод (Н.П. Шишлянникова), развития полихудожественных ассоциаций.  
Таким  образом,  сотрудничество  учреждений  высшего  и  дополнительного  профессионального 
образования  на  принципах  компетентностного  подхода  являет  собой  пример  функционирования 
непрерывного  профессионального  образования  учителей  музыки.  Цель  этой  совместной  деятельности  – 
совершенствование  профессионализма  учителей  музыки,  повышение  качества  преподавания  уроков 
музыки в учреждениях общеобразовательного типа. 
 
Резюме  
В  статье  рассматриваются  вопросы  совершенствования  системы  повышения  квалификации  учителей 
музыки в контексте современных требований к профессиональной подготовке компетентных специалистов.  
 
Summary 
Questions of perfection of system of improvement of professional skill of teachers of music in a context of modern 
requirements to vocational training competent experts are considered.  
 
Библиографический список 
1.  Кармазина  Ж.Б.  Художественное  самообразование  учителя  музыки  как  условие  развития  его 
профессиональной  компетентности  [Текст]  /  Ж.  Б.  Кармазина.  автореф.  дис.  …канд.  пед.  наук.  –  Москва: 
ИХО РАО, 2009. 217 с. 
2.  Лобанов Н.А. Строительство общества непрерывного образования: утопия или реальность? [Текст] // 
Отечественная и зарубежная педагогика. – 2012. – №2 (5) – С. 72-79. 
3.  Матюшкина  М.Д.  Пути  повышения  качества  постдипломного  педагогического  образования  [Текст]  // 
Вестн. Томского гос. пед. ун-та (Tomsk State Pedagogical University Bulletin). 2012. Вып. 4 (119). С. 32–36. 
4.  Ховов О.В. Непрерывное профессиональное образование в контексте процессов глобализации [Текст] // 
Отечественная и зарубежная педагогика 2012. – №2 (5) – С. 87-94.