Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары» сериясы



Pdf көрінісі
бет6/50
Дата28.01.2017
өлшемі4,2 Mb.
#2933
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   50
частью и условием культуры [2].   
Анализ  влияния  современной  образовательной  парадигмы  на  систему  обучения  иностранным  языкам  в 
неязыковых  вузах  показал,  что  изменение  роли  иностранного  языка  характеризуется  многофокусностью 
целевых  установок.  Язык  определяется  спецификой  той  или  иной  области  знаний  или  сферы  его  использо-
вания,  что  послужило  основой  для  создания  программ  и  курсов  иностранного  языка  для  профессиональных 
целей  [3].  Содержание  и  организация  процесса  обучения  иностранному  языку  для  профессиональных  целей  
основано на учете потребностей  обучающихся, диктуемых особенностями будущей профессии и направлена 
на  удовлетворение образовательных потребностей обучаемых в области иностранного языка [4].  
Проблема  активности  личности  в  обучении  является  одной  из  актуальных  в  педагогической  науке  и 
образовательной  практике,  как  ведущий  фактор  достижения  целей  обучения,  общего  развития  личности  и  
профессиональной подготовки. Стратегическим направлением активизации обучения является не увеличение 
объема  передаваемой  информации,  а  создание  дидактических  условий  осмысленности  учения,  включения  в 
него  на  уровне  не  только  интеллектуальной,  но  личностной  и  социальной  активности.  В  основу  активных 
методов  обучения  заложено  побуждение  к  практической  и  мыслительной   деятельности,  без  которой  нет 
движения вперед в овладении знаниями. 
Проблемно-ориентированный  подход  основан  на  разных  формах  погружения  студентов  в  проблемные 
ситуации,  на  основе  анализа  фактов  которой,  обучающиеся  самостоятельно  делают  выводы  и  обобщения, 
формируют  определенные  понятия.  Проблемная  подача  материала  и  проблемное  обучение  максимально 
задействует личностный потенциал обучающихся и опираясь на знание закономерностей развития мышления, 
специальными педагогическими средствами ведет целенаправленную работу по формированию мыслительных 
способностей и познавательных потребностей  обучающихся, развитию  творческих способностей [5]. 
Личностно-ориентированный  подход,  в  свою  очередь,  предполагает  создание  условий  для  полноценного 
развития  индивидуума,  обеспечение  комфортных  и  бесконфликтных  условий  его  развития,  реализация 
природных  потенциалов,    развитие  умений  рефлексировать  и  реализовать  себя  в  учебной  деятельности, 
автономность  личности.  Ключевыми  понятиями,  значимыми    для  теории  личностно-ориентированного 
подхода являются «гуманизация», «демократизация», «индивидуализация» обучения и образования в целом. 
В  основе  личностно-ориентированных  технологий  заложен  приоритет  субъект   субъектного  обучения, 
ситуационное  проектирование,  игровое  моделирование,  включение  учебных  задач  в  конспект  жизненных 
проблем, предусматривающих развитие личности в реальном, социальном и образовательном пространстве [6].  
Следующий подход –  интегрированный подход или интегрированное  обучение, под которым понимается  
междисциплинарность  в  обучении  языку  через  определенное  предметное  содержание  или  соизучение 
специального  предмета  и  профессионального  иностранного  языка  в  целях  формирования  тезауруса, 
знакомства  с  жанрами  текстов,  характерных  для  данной  отрасли  знаний.  Межпредметные  связи  являются 
выражением интеграционных процессов, происходящих сегодня в науке, образовании и жизни общества. Они 
играют  важную  роль  в  научно-теоретической  и  практической    подготовке  обучающихся,  способствуют 
преодолению предметной инертности мышления и расширяют кругозор обучающихся.  
Идеи  интеграции  информационных  и  компьютерных  технологий  получили  большое  распространение.  В 
этом  случае  интегрированное  обучение  иностранным  языкам  означает  комбинацию  дистанционного  и 
традиционного  образования.  Такую  интеграцию  считают  одним  из  необходимых  условий  для  реализации 
индивидуальной образовательной траектории. 
Когнитивная парадигма захватила не только психологию, лингвистику, но и осуществляет стремительную 
экспансию  в  педагогике.  Популярность  когнитивного  подхода  обусловлена  не  только  глубиной  и  новизной 
идей,  но  и  практическими  успехами  когнитологии  в  различных  отраслях  промышленности,  медицине, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
37 
экономике,  где  в  реальности  действуют  несколько  тысяч  экспертных  систем,  а  элементы  искусственного 
интеллекта используются во всех современных программных комплексах и обучающих системах [7]. 
Современные  достижения  когнитивной  лингвистики    в  обосновании  концептуализации  мира  человеком, 
понимании  языка  и  его  роли  в  когнитивных  процессах,  позволяют  стыковым  с  когнитивистикой  наукам, 
исследующим  единый  для  всех,  но  комплексный  научный  объект  (мышление-язык-коммуникация) 
использовать  научные  результаты  когнитивистики  в  приложении  к  решению  назревших  проблем  теории  и 
практики обучения иностранным языкам [8].  
Так,  профессиональное  мышление  в  ряде  концепций  рассматривается  как  рефлексивная  умственная 
деятельность  по  решению  профессионально-ориентированных  задач.  Практическая  рефлексия  –  это  способ-
ность  профессионала  интегрировать  собственный  опыт,  имеющиеся  теоретические  знания  и  исследователь-
ский подход с целью поиска оптимального решения неоднозначных практических проблем [9]. 
В последние годы, широкое  распространение получили работы, объединившие «язык-сознание-культуру» 
как интегративные аспекты межкультурного общения.  В своих работах С.Г. Тер-Минасова пишет, что язык не 
существует вне культуры [10].  Идеи интеграции компонентов культуры в иноязычное образование студентов 
неязыковых  вузов  являются  результатом  процесса  диалектического  становления  методических  и  
лингводидактических  теорий  и  концепций.  Рассмотрение  актуального    вопроса  о  соотношении  языка  и 
культуры  позволило  выявить  ряд  культуроориентированных  подходов  к  обучению  иностранным  языкам  и 
определить их значимость для условий обучения в неязыковом вузе.  
Так, академик Кунанбаева С.С. отмечает в своей работе, что «знание социально-духовной и национально-
специфической  сущности  партнера  по  общению,  отражение  неповторимых  особенностей  культуры  данного 
этноса  в  языке  его    носителя  обеспечивают  полновесное  использование  языка  как  средства  межкультурной 
коммуникации  и  являются  предпосылкой  взаимопонимания  культурных  субъектов  и  общностей»  8,  51.  
Влияние такого фактора, как принадлежность к разным культурно-историческим единствам, настолько велико, 
что  оно определяет не только специфические  особенности обучения, но и выбор дидактических платформ, в 
основе которых  межкультурный подход к обучению иностранным языкам, получивший в зарубежной науке и 
практике черты нового методического направления 8, 51.   
В  основе  межкультурного  подхода,  явившегося  логическим  продолжением  культуроведческих  подходов,  
лежит  идея  о  необходимости  подготовки  изучающих  иностранный  язык  к  эффективному  осуществлению 
межкультурной  коммуникации.  Выпускники  неязыковых  вузов  должны  быть  готовы  к  непосредственному 
общению  с  коллегами,  принадлежащими  к  иным  культурам,  целью    которого  является  самостоятельное 
создание нового знания.   
Обобщая  все  вышесказанное,  мы  хотим  подчеркнуть,  что  в  эпоху  множественности  приоритетов  в 
образовании  и  подходов  к  обучению,  роль  преподавателя  состоит  в  том,  чтобы  обеспечить  обучающегося  
инструментами для осознания своих потребностей и возможностей,  активной помощи ему в выборе и оценке 
способов получения и переработки информации,  поддержания мотивации к непрерывному образованию. 
 
Түйіндеме 
Қоғамның  саяси, әлеуметтік-экономикалық және діни өмірінде  орын алған өзгерістер білім берудің мақсаттары 
мен міндеттерін қайта қарастыру мен жоғары оқу орындарындағы білім берудің тұлғаға-бағытталған моделіне көшу 
жағдайында   оқыту үрдісін ұйымдастырудң  формалары мен әдістерін жетілдіруді талап  етеді. Қазіргі таңда кәсіби 
мақсаттарға арналған шетел тілін оқыту мәселесі өте өзекті болып отыр.  
 
Summary 
The changes in the political, socio-economic and spiritual life of our society demand serious rethinking of the aims and 
objectives of higher education and improving the forms and methods of the educational process in the transition to a person-
centered  education  model.  At  present  the  problem  of  teaching  foreign  language  for  professional  purposes  is  especially 
important, because changes in the nature of education orient it on "the free development of man," the creative initiative and 
independence of students, competitiveness, mobility of future specialists 
 
Список использованной литературы 
1.  Сыманюк  Э.Э.,  Шемятихина  Л.Ю.,  Синякова  М.Г.  Компетентностный  подход  в  подготовке  отраслевых 
специалистов//Научный журнал «Фундаментальные исследования», № 6,  2013 год (часть 1). – С. 141-146. 
2.  Фурсина Г.А. Исследование сформированности лингво-информационной культуры студентов технического 
вуза  в  процессе  реализации  профессионально  ориентированной  языковой  подготовки//Известия  Самарского 
научного центра РАН: «Педагогика и психология». «Филология и искусствоведение». – №1. – 2008. – С.89-93  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
38 
3.  Hutchinson  T.,  Waters  A.  English  for  Specific  Purposes:  a  learning-  centered  approach.  Cambridge:  Cambridge 
University Press, 2005, 183p. 
4.  Поляков О.Г. Теоретические и практические аспекты разработки профильно-ориентированных программ по 
английскому языку // ИЯШ. - 2004. № 7. – С. 12-16. 
5.  Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. – М.,1980. 
6.  Сериков В.В. Личностно ориентированное образование: концепции и технологии. – Волгоград,1996. – 152 с. 
7.  Плотинский Ю.М. Модели социальных процессов: Учебное пособие для высших учебных заведений. - Изд. 2-е, 
перераб. и доп. – M.: Логос, 2001. – 296 с.  
8.  Кунанбаева С.С. Современное иноязычное образование: методология и теории. – Алматы, 2005. – 264 с. 
9.  Барышева  Т.Д.  Рефлексивный  подход  к  развитию  профессионального  сознания  и  самосознания  будущих 
педагогов-психологов в условиях модернизации высшей школы. edu.tltsu.ru/sites/sites_content/site1238/html/.../12 
10. Тер–Минасова С.Г.  Язык и межкультурная коммуникация.- Изд.: Слово. 
 Москва, 2000. – 624 с. 
 
 
 УДК 37.046.16  
 
ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕ СТУДЕНТТЕРДІҢ СЫН ТҰРҒЫСЫНАН 
 ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУДЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІ 
 
Б.А. Оспанова – п.ғ.д., профессор,  
Л.Джумабаева – магистрант  
Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-түрік университеті 
 
Аңдатпа: 
Бұл  мақалада  студенттердің  оқу  үдерісі  жағдайындағы  сабақ  барысында  сын  тұрғысынан  ойлау  белсенділігін 
арттыруға бағытталған жұмыстардың нақты әдістері мен тәсілдері ұсынылған. «Сын тұрғысынан ойлау» деген ұғым 
білім жүйесінде жылдар бойы қолданылып келді және олар әр алуан топтарда әртүрлі жағдайларда пайдаланылып 
келеді.  Көптеген  жоғарғы  дәрежелі  білімдарлар  үшін  сын  тұрғысынан  ойлау  ұғымы  негізінен  «жоғарғы  бұйрық» 
және  «жоғарғы  дәрежеде  ойлай  алу»  деген  мағынаны  меңзейді,  бұл  әдетте  Бенджамин  Блумның  танымдық 
қабілеттер  психологиясының  сатыларына  қатысты  биіктік  болып  келді.  Сыни  ойлауды  оқыту  үрдісінде 
студенттердің  сыни  ойлауын  дамыту  дегенде  сыни  ойлаудың  барлық  түрлері,  формалары  мен  амалдарын 
қалыптастыру  және  жетілдіруді  когнитивтік  және  оқу  іс-әрекетінде  тәсілдерінің  білімінің  бір  жағынан  екіншісіне 
көшіруді жүзеге асыра білуді түсінеміз. 
Сыни ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру арқылы біз студенттердің сыни ойлауын дамытамыз. 
Түйінді сөздер: сын тұрғысынан ойлау, ойлау қабілеті, білімі, ойлау іс-әрекеті, біліктілік, кәсіби іс-әрекеті.  
 
«Қазақстан–2050»  атты  еліміздің  стратегиялық  бағдарламасында  ең  негізділерінің  бірі  жоғары  интеллек-
туалды  ұрпақты  жан-жақтылыққа  тәрбиелеу,  олардың  сыни  тұрғысынан  ойлау  потенциалдық  деңгейінің 
көтеріліуіне үлес қосу делінген. Сонда ғана өскелең жас ұрпақ бәсекеге қабілетті болары анық. 
Жаңа жағдайда білім беру ұйымдары іс-әрекетінің негізгі нәтижесі  тек білім,  іскерлік  және дағды  жүйесі 
ғана  емес,  керісінше  зиялы,  саяси-қоғамдық,  коммуникациялық,  ақпараттық  және  басқа  салаларындағы 
мемлекет  тапсырыс  беріп  отырған  негізгі  құзырлылықтардың  жиынтығы  болуына  назар  аударылады,  Білім 
беру  қызметкерлерінің  біліктілікті  арттыру  жүйесінің  сапалы  өзгерістерге  қол  жеткізуі  үшін  оларды  әдісте-
мелік-ұйымдастырушылық іс-әрекетінен зерттеу-әдістемелік іс-әрекетіне, болашақ мамандарды педагогикалық 
нақты  жағдайларға  тез  бейімдеу,  оның  шығармашылық  ұмтылыстарын  қанағаттандыру  ұстанымдарына 
көшіру өзекті болып отыр. 
Ал  ондай мамандардың қалыптасуы жоғары  оқу  орындарында басталып одан кейінгі біліктілікті арттыру 
жүйесінде әрі қарай дамуы тиіс. Бүкіл адамзаттың бар білетіні әрбір төрт жыл сайын екі есе ұлғайып отырады 
деген  деректерге  сүйенсек,  онда  қазіргі  адамның  өмірінің  соншалықты  жылдамдығы  біліктілікті  арттыру 
жүйесінің дер кезінде және үнемі жетілдіріліп, мектеп тәжірибесінен озып отыруын талап етеді.  
Оқыту үрдісінде студенттердің сыни тұрғысынан ойлау қабілетін дамыту үшін осы кезге дейін мамандар-
дың  пәндік  кәсіби  аймақтары  аясында  қызмет  етіп  келген  біліктілікті  арттыру  жұмысындағы  тәжірибеге 
түбегейлі өзгерістер енгізу қажеттілігі күн санап артып отыр деуге болады. Сондықтан оқытушылар мен басқа 
да  педагогикалық  мамандардың  біліктілігін  арттыру  ісімен  айналысып  отырған  жүйенің  де  өз  жұмысының 
мазмұнын,  құрылымын  өзгертіп,  жаңа  дидактикасын  жасау  кезек  күттірмейтін  өзекті  мәселелер  қатарына 
жатады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
39 
Біздің ойымызша болашақ мамандарды білімін көтеру ісі ең алдымен оның өзіне қарай бағытталғанда ғана 
ұстаздардың өз санасын дамытып, атқарып отырған қызметінің мәнін терең ұғынуы, соған сәйкес өзін-өзі сыни 
тұрғысынан  ойлау  қабілетін  арттыруды,  кәсіби  шығармашылықтың  биіктеріне  жетуді  қамтамасыз  ететін 
болады.  Бұл  мамандардың  кәсіби  шеберлігін  арттыру  жұмысын  олардың  «дамуының  жақын  аймағында» 
ұйымдастыру жағдайына көшіруді және сол арқылы әр педагогты жаңа белеске көтеріп, педагогикалық еңбекті 
шығармашылық деңгейге шығаруды нәтижелі етеді. 
Мәселені  өз  дәрежесінде  дұрыс  шешу  үшін  сын  тұрғысынан  ойлау  ұғымына  және  оның  шығу  тарихына 
қысқаша тоқталып өтсек.  
Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз не? 
«Сын тұрғысынан ойлау» деген ұғым білім жүйесінде жылдар бойы қолданылып келді және олар әр алуан 
топтарда  әртүрлі  жағдайларда  пайдаланылып  келеді.  Көптеген  жоғарғы  дәрежелі  білімдарлар  үшін  сын 
тұрғысынан ойлау ұғымы негізінен «жоғарғы бұйрық» және «жоғарғы дәрежеде ойлай алу» деген мағынаны 
меңзейді,  бұл  әдетте  Бенджамин  Блумның  танымдық  қабілеттер  психологиясының  сатыларына  қатысты 
биіктік  болып  келді.  Cын  тұрғысынан  ойлау  әдетте  студенттерді  мұқият  оқуға,  сынап,  тексеріп  талқылауға, 
анық жаза білуге қалыптастырады және де тез ойлау, ептілікпен дәлелдер келтіре білуге де тікелей қатысты.  
Болашақ педагог-психолог үшін «сын» дегеніміз психология мәтіндерді оз құрамаларына қайта құрастыру-
шы  негізде  және  мәтіндер  студенттерге  жиі  әсер  қалдыруы  үшін  және  оны  жазған  адамдарға  түрткі  болуға 
қажетті шартты белгілермен жазу тәсілі (стенография) Пауло Фреэр ілімін қолдаушылар үшін білім жүйесін-
дегі  «сын»  мәселесі  білім  алушының  өз  тағдырын  бейнелеуші  әрекет  сезімін  асқақтатуға  қажетті  және 
бұйрықты түпкілікті жоғарылатуға қатысты мәселе.  
Сын  тұрғысынан  ойлауды  түп  нұсқасымен  зерттеп  айқын  сипаттамасын  беруге  тырысқаннан  еш  пайда 
түспеуі  мүмкін.  Шынында  философ  Маттью  Липман  жақында  сын  тұрғысынан  ойлаудың  когнитивті 
процестердің  тізімін  жинақтап  мынадай  ұйғарымға  келді:  «бұл  тізім  шексіз,  өйткені  ол  адам  баласының 
дамыған ақыл ойының мүмкіндіктерінен тұрады».  
Қазіргі жоғары оқу орнында педагогикалық процесін бүгінде қарқынды даму үстіндегі инновациялық білім 
беру жүйелерімен, бірінші кезекте, сын тұрғысынан ойлау қабілетіне, ойлау рефлексияға, интеллектуалды өзін-
өзі дамытуға, креативтілікке қойылып жатқан талаптарға сәйкес келуі мәселесінің қарастырылуына да үлкен 
мән берілуі керек. Сын тұрғысынан ойлау қабілетінің динамикалық даралық сипаты креативтілікте және оның 
негізгі көрсеткіштерінде көрінеді.  
Кез  келген  оқыту  белгілі  мөлшерде  адамды  дамытады.  Оқитын  пән  қаншалықты  жаңа,  бағалы  болса  да, 
оқытушының шеберлігі қандай жоғары болса да, оқытушы студенттің өз белсенділігін туғыза алмаса, берген 
білім  күткен  нәтиже  бермейді.  Студенттің  адам  ретінде  қалыптасуы  сын  тұрғысынан  ойлау  белсенділігі 
арқылы жүзеге асады.  
Оқу мақсатына байланысты оқытушының жеке студентінің іс-әрекеті пайда болады. Оларды оңтайластыру 
үшін  инновациялық  технологиялық  түрде  қызмет  етеді  және  оқытушы  мен  студенттің  іс-әрекетінің  ретін 
анықтайды. 
Жаңа  технологияның  басты  мақсаттарының  бірі  –  жеке  тұлғаны  оқыта  отырып,  оның  еркіндігін,  сын 
тұрғысынан ойлау белсенділігін қалыптастыру, өз бетінше шешім қабылдауға дағдыландыру.  
Олай  болса,  оқыту  процесі  технологиялық  сипат  алады  екен.  Оқытудың  технологиялық  сипаты  студент-
тердің  когнитивтік  іс-әрекеттерін  басқару  арқылы  анықталады  және  әрбір  технологиялық  іс-әрекетке  сәйкес 
келетін  технологиялық  құралдар  қызметімен  орындалады.  Бұлар  бір  тұтас  оқытудың  әдістемелік  жүйесін 
түзеді. 
Мұнда оқыту технологиясы-оқытудың барлық жағдайындағы оқытушы мен студенттердің іс-әрекеттерінің 
алгоритімі қызметін атқарады. 
Оқытуды  ұйымдастыру  және  оқу  материалдарын  меңгеру  ұсынылатын  әдістемелік  жүйеге  сәйкес 
материалдардың  фрагменттерін  анықтауды  қажет  етеді.  Мұнда  студенттер  үшін  ұғымдарды  меңгеруді 
басқарудың  анықталып  отырған  бірнеше  кезеңдегі  оқу  материалдарының  фрагменттер  студенттер  үшін 
түсінікті және олардың игілігіне асуы тиіс. Оқу материалдарының фрагменті оқыту аргументі, ал әдістемелік 
жүйе оқытудың функциясын атқарады. 
Оқу фрагментін анықтау пән бағдарламасы мазмұны арқылы жүзеге асқанымен, басты мәселе неге оқыту 
керек?  қалай оқыту керек? деген дидактикалық сұраққа жауап болуы тиіс.  
 Оқу  материалының  фрагменттерін  анықтаудағы  пәндік  білім  бірнеше  оқу  әдебиеттер,  пәндік  білім 
болмысын түзуде әдебиеттерді таңдап алу, оларға талдау, тексті жазу, нормативтік материалдар, илюстративтік 
материалдар қажет болады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
40 
 Пәндік  білімнің  логикалық  құрылымы  ғылыми  білімдерден  оларды  құрайтын  ұғымды,  ой-қорытын-
дылыры, заңдар, заңдылықтар, ережелер, т.б арқылы анықталады. Осыдан кейін, олардың бастапқысы болатын 
ұғымдар мен тұжырымдар тізбесі анықталынып, олардың логикалық құрылымы түзіледі. Олардың арасындағы 
құрылымдық элементтердің өзара байланыстары анықталады. 
Осы тұрғыдан қарағанда ұсынылатын жүйе технологиялық және өте қатаң жүйе болып келеді 
Сыни  тұрғыдан  ойлау  –  оқытушының  бағыттауымен  студенттің  өз  бетімен  білімді  игеруге,  бір-бірімен 
қарым-қатынас жасауға тәрбиелейді. Ойлау да, оқу, жазу, сөйлеу және тыңдау сияқты іс-әрекет. Ол – белсенді, 
тұжырымдалған, күрделі шын ойды айтатын құбылыс. «Сыни тұрғыдан ойлау қабілетін оқу мен жазу арқылы 
дамыту»  бағдарламасымен  оқытуда  студенттердің  кестелер,  суреттер,  оқулық  дәптермен  жұмыс  істеу 
іскерліктері де артады.  
Осы  бағдарламамен  оқыту  нәтижесінде  студенттердің  өзін-өзі  бақылау,  бағалау,  сөйлеу,  тыңдау  қабілет-
терінің артатыны байқалады.  
Сыни  ойлау  процесі  объект  пен  субъектінің  өзара  әрекеті  ретінде  жүзеге  асады.  Сыни  ойлауды  психо-
логиялық  тұрғыдан  зерттеу  дегеніміз  –  оның  ішкі,  танымдық  құпия  мәнін  және  жемісті  болуының  себебін 
ашып көрсету, яғни сыни ойлаудың мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету, яғни ойлаудың мәнін 
зерттейді, әрбір адамның өзіндік ойлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді. 
Қазіргі психологияда ойлау ұғымына әр түрлі түсінік беріледі, сыни ойлау дегеніміз – әлеуметтік жағдай-
мен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты психикалық процесс, сол арқылы болмыстың, дүниедегі нәрселердің 
жалпы және жанама бейнеленуі. Бұл бейнелену адам ойының талдау және біріктіру әрекеттері арқылы таныла-
ды. Сыни ойлау – сыртқы дүниедегі болмыстың жалпы жанама жолмен біздің санамыздағы ең биік сатыдағы 
бейнесі.  Сыни  ойлау  адамның  өмір  тәжірибесі  мен  практикалық  іс-әрекеттері  нәтижесінде  пайда  болып, 
тікелей сезім процесінің шеңберінен әлдеқайда асып түседі. 
Сыни ойлауды оқыту үрдісінде студенттердің сыни ойлауын дамыту дегенде сыни ойлаудың барлық түр-
лері,  формалары  мен  амалдарын  қалыптастыру  және  жетілдіруді  когнитивтік  және  оқу  іс-әрекетінде  тәсіл-
дерінің білімінің бір жағынан екіншісіне көшіруді жүзеге асыра білуді түсінеміз. 
Сыни ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру арқылы біз студенттердің сыни ойлауын дамытамыз.  
Сыни  ойлауға  тән  осы  сипаттар  студенттердің  сыни  ойлауының  мәдениетін  көтеруге,  олардың  интеллек-
туалдық потенциалын дамытуға көмектеседі. 
Сыни ойлаудың жүйелі түрде қалыптасуы тек оқу үрдісінде ғана емес, жеке тұлғаның жан-жақты дамуына 
да көмегін тигізеді. Сыни ойлау мәдениеті жеке тұлғаның туа біткен қасиеті болып табылмайды, ол когнитивті 
процесі  барысында  қалыптасады.  Сыни  ойлау  аппаратының  дамуы  арқылы  адамның  танып-білу  мүмкіндігі 
ұлғаяды, қарастырылып отырған мәселенің түп мәніне тереңірек үңілуге мүмкіндік алады.  
Осылайша, оқу бағдарламаларына сәйкес білімді меңгеру студенттен күрделі ақыл-ой еңбегін, жақсы есті 
дамыған қиялды және оқуға шығармашылық тұрғыдан келуді талап етеді. 
Сыни тұрғыдан ойлау – дағдыларға үйрету бір-бірімен тығыз байланысты болатын төрт мәселені қамтиды: 
сыни ойлау әрекетінің саналы болуына қажеттілік қалыптастыру, әрекет ету бойынша жалпы ережелерді білу, 
бұл  әрекеттерді  тәжірибе  жүзінде  тексеру  және  өзін-өзі  бақылау.  Студенттерді  керекті  себептендіруді 
/мотивация/  тудыру  үшін  оларда  ойлау  процесінің  өзін  саналандыруға  /рационализация/  қажеттілік  пайда 
болуы,  оны  дамыту  туралы  неғұрлым  кең  мәселеге  өсетін  белгілі  бір  нақты  әдіс  қолданылады.  Зерттеулер 
көрсеткендей,  бұл  қажеттілік  оқыту  барысында  ақыл-ой  әрекеті  әдістерінің  ұзақ  уақыт  қалыптасуы  нәтиже-
сінде пайда болады.  
Әрине, студент білімді меңгеру кезінде ойлау әрекетінің белгілі бір тәсілдері мен әдістерін меңгереді, бірақ 
мұндай стихиялы, жүйесіздік жеткіліксіз  екендігі анық. Бұл мәселені қалай шешуде педагог психологтардың 
көзқарастары әртүрлі, біреулері оқытуды өз бетінше сыни ойлауды дамытатындай етіп ұйымдастыру керек деп 
есептейді, егер соңғы нәтижесінде студенттер дұрыс ойлау мәдениетіне үйренетін болса, бұл жерде түбегейлі 
айырма жоқ. 
Жақсы өңделген және берік тұрақталған әдістердің қалыптасуына әкелетін ақыл-ой дамуының аса маңызды 
жағын құрайды. Бірақ бұл пікір жалпылама сипатта ғана, себебі нақты әдіс-тәсілдері сан алуан, әр текті болып 
келеді.  
Сыни тұрғыдан ойлауды басқарудың маңыздылығы оқытушы мен студенттің белсенді түрдегі байланысын 
анықтауға  мүмкіндік  беретіндіктен  арта  түседі.  Оқытушы  студенттің  когнитивті  әрекетін  мақсатты  түрде 
басқару арқылы нәтижесінде студентте белгілі бір анық білім қоры, дағдылар қалыптасады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
41 

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   50




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет