Хабаршы вестник

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1(44), 2015 ж. 
24 
ваниях.  Соревновательный  опыт  в  спорте  –  важнейший  элемент  подготовки  спортсмена.  Но  каждое 
соревнование –  это  и разрядка накопленного  нервно-психологического  потенциала и не редко  причина 
значительных физических и духовных травм. К тому же, участие в соревнованиях является подведением 
итогов конкретного этапа тренировок, и приобретение спортивного мастерства спортсмена. Психологиче-
ские особенности соревнований, закономерности, причины и динамика предсоревновательных состояний 
определяет высокие требования к психике спортсмена. У спортсменов сила раздражителей, действующих 
на центральную нервную систему в соревновательных условиях, очень велика. Это приводит к резкому 
повышению возбудимости коры головного мозга и изменению условно-рефлекторной деятельности, что 
является  физиологической  основой  появления  сомнений,  неуверенности  в  своих  силах,  скованности  и 
лишней напряженности. Поэтому игроки могут допускать ошибки. Все то, что было отработано и накоп-
лено в процессе обучения и тренировок, может быть растеряно в считанные минуты, а порой и секунды 
перед стартом или в ходе спортивной борьбы. Поэтому следует помнить, что психологическая подготовка 
спортсмена к соревнованиям есть важный и обязательный элемент обучения и тренировки.  
Под  психологической  подготовкой  подразумевается  система  психолого-педагогических  приемов, 
применяемых с целью формирования у спортсменов личности и психологических качеств, необходимых 
для  успешного  выполнения  тренировочной  деятельности,  подготовки  к  соревнованиям  и  надежного 
выступления в них.  
В  период  подготовки  к  соревнованиям  психологическая  подготовка  помогает  спортсмену  создавать 
такое психологическое состояние, которое способствует, с одной стороны, наибольшему использованию 
физической  и  технической  подготовленности,  а  с  другой  стороны  –  позволяет  противостоять  таким 
факторам, как неуверенность в своих силах, страх перед возможным поражением, скованность, перевоз-
буждение и т.д. 
Следовательно, психологическая подготовка направлена на формирование у спортсмена установки на 
соревновательную деятельность и на создание условий для адаптации к экстремальным условиям такой 
деятельности. Это обусловлено, с одной стороны, неповторимостью условий соревнований, а с другой – 
индивидуальным своеобразием личности спортсмена. 
Принято выделять общую психическую подготовку и психическую подготовку к конкретному сорев-
нованию. Общая подготовка решается двумя путями: 
- первый предполагает обучение спортсмена универсальным приемам, обеспечивающим психическую 
готовность к деятельности в экстремальных условиях: способам саморегуляции эмоциональных состоя-
ний, уровня активации, концентрации и распределения внимания, способам самоорганизации и мобилиза-
ции на максимальные волевые и физические усилия.  
- второй путь предполагает обучение приемам моделирования в тренировочной деятельности условий 
соревновательной борьбы посредством словеснообразных и натурных моделей. 
Оба  вида  психологической  подготовки  -  как  общая,  так  и  специальная  -  взаимосвязаны  и 
взаимообусловлены. 
Общая психологическая подготовка тесно связана с воспитательной и идейной работой со спортсмена-
ми. Особенно это относится к формированию идейной убежденности, воспитанию свойств личности. В 
программу психологической подготовки должны быть включены мероприятия, направленные на форми-
рование спортивного характера. Спортивный характер – это важный элемент успешного выступления в 
соревнованиях, где он по настоящему проявляется и закрепляется, но формируется он в тренировочном 
процессе. 
Общая психологическая подготовка осуществляется в каждой тренировке в течение всего спортивного 
стажа, так как совершенная физическая, техническая и  тактическая  подготовка спортсмена  неразрывно 
связана с психологической. В ходе ее спортсмен познает свои функциональные возможности и объектив-
ные предпосылки к победе, укрепляет веру в свои силы, приобретает нужный психологический настрой.  
Специальная психологическая подготовка направлена на достижение оптимальной работоспособности 
спортсмена  при  выступлении  в  каждом  конкретном  соревновании:  регулируется  предстартовое  состоя-
ние, готовность к наилучшему выполнению определенной программы действия в конкретных условиях. 
Психологическая готовность спортсмена к соревнованиям определяется: 
-  спокойствием  (хладнокровием)  спортсмена  в  экстремальных  ситуациях,  что  является  характерной 
чертой его отношения к окружающей среде; 
- уверенность спортсмена в себе, в своих силах как одной из сторон отношения к себе, обеспечиваю-
щей активность, подготовленность действий, помехоустойчивость; 
-  боевым  духом  спортсмена,  как  и  отношение  к  процессу  и  результату  деятельности,  боевой  дух 

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1(44), 2015 г. 
25 
обеспечивает  стремление  к  победе,  то  есть  к  достижению  соревновательной  цели,  что  способствует 
раскрытию резервных возможностей. 
Единство этих черт спортивного характера осуществляет состояние спокойной боевой уверенности. 
Построение  психологической  подготовки  связано  с  использованием  определенных  общепедагогиче-
ских принципов: 
- принцип сознательности означает, что любые средства психической подготовки могут быть продук-
тивными лишь в том случае, если спортсмен применяет их сознательно, с верой в то, что данный прием 
соответствует его индивидуальности и будет полезным в данной конкретной ситуации. Нельзя насаждать 
средства  психического  воздействия  административными  методами.  Более  того,  спортсмен  должен  не 
просто верить "на слово" в эффективность этих средств; осознанность - это знание механизмов их воздей-
ствия, владение навыками самоконтроля и самоанализа. 
- принцип активности в структуре психологической подготовки определяет необходимость формиро-
вания у спортсменов целенаправленности в совершенствовании своих психических свойств. Активность 
во многом зависит от осознанности мотивов и интересов спортсменов. Поэтому реализация принципов 
активности связана с выработкой положительных, общественно значимых мотивов тренировки и участия 
в соревнованиях, с формированием устойчивых интересов к проблемам подготовки вообще и психологи-
ческой подготовки, в частности. 
Особенно важным в педагогическом отношении результатом реализации принципов сознательности и 
активности становится развитие у спортсмена стремления к самовоспитанию. Принципы сознательности 
и  активности  проявляются  в  организации  самоконтроля  за  различными  параметрами  движения,  а  при 
регуляции  психологических  (эмоциональных)  состояний  –  самоконтроль  за  признаками,  характеризую-
щими эти состояния: пульсом, напряжением мышц и пр. 
-  принцип  систематичности.  Успех  приносит  лишь  систематическое,  целеустремленное,  последова-
тельное применение системы психических средств с учетом всех сопутствующих факторов. Систематич-
ность  предусматривает  работу  по  плану  и  преемственность,  когда  каждoe  новое  воздействие  содержит 
влияниe предшествующих и готовит к будущим. 
- принцип всесторонности. Необходимо, чтобы средства и методы психической подготовки увязыва-
лись в единую структуру, обеспечивающую единство общей и специальной подготовки спортсмена, так 
как сами психические воздействия дают гораздо больший эффект, когда предусматривается воздействие 
не на одну узкую сферу, а на всю психику: направленность личности спортсмена, его нейродинамический 
статус, психомоторику, интеллект. 
- принцип согласованности относится к технологии психической подготовки, организации ее меропри-
ятий  во  времени.  Мероприятия  психического  воздействия  должны  планироваться  в  увязке  с  другими 
мероприятиями, логически составляющими систему спортивной подготовки.  
-  принцип  индивидуализации  требует  от  психолога  или  тренера  всестороннего  знания  особенностей 
спортсмена с последующим выбором таких психических воздействий, которые соответствуют всем его 
индивидуальным свойствам и качествам. 
Таким  образом,  необходимо  стремится  к  тому,  чтобы  у  спортсмена  были:  общий  эмоциональный 
подъем, воодушевление, бодрость, внутренняя собранность и сосредоточенность на предстоящей борьбе. 
Такое  приподнятое  психологическое  состояние  является  фактором,  усиливающим  жизнедеятельность 
организма, и способствует повышению спортивных результатов. 
 
1 Малкин В.Р. Управление психологической подготовкой в спорте. - М.: Физкультура и спорт 2008. – 196 с. 
2 Сопов В.Ф. Теория и методика психологической подготовки в современном спорте. – М., 2010. – 120 с. 
3 Гогунов Е.Н., Мартьянов Б.И. Психология физического воспитания и спорта: Учеб. пособие для студ. высш. 
пед. учеб. заведений. - М.: "Академия", 2000. – 288 с. 
 
Тҥйін 
К.И. Ергазиева - Абай атындағы ҚазҰПУ, Ӛнер, мәдениет және спорт институты 
«Спортшының психологиялық дайындығы» 
Бұл мақалада психологиялық-педагогикалық әдістер, спортшылардың психологиялық қасиеттерін қалыптастыру-
ға  қолдану,  нақты  жарысқа  дайындық  және  оқу-жаттығу  қызметтерін  нәтижелі  орындау  үшін  қажетті  болады. 
Орталық жүйке жүйесіне қобалжудың әсері, спортшылырдың жарыс және жарыс алдындағы жағдайлары қарасты-
рылған. Жалпы және арнайы психологиялық дайындық түсініктері ашылып кӛрсетілген. Жалпы және арнайы психо-
логиялық  дайындық  міндеттері  және  олардың  шешу  жолдары  қарастырылды.  Спортшы  мінезінің  негізгі  бӛліктірі 
кӛрсетіліп,  олардың  спортшының  жарысқа  психологиялық  дайындықпен  келуі.  Психологиялық  құрылымының 
дайындығына  қатысты  айқындалған  жалпы  педагогикалық  қағидаларды  қолдануға  келесілерді  болады:  саналық, 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1(44), 2015 ж. 
26 
белсенділік,  жүйелілік,  біртіндеушілік.  Осы  аталған  қағидалар  спортшылардың  психологиялық  дайындықтарына 
әсерін тигізу қарастырылды.  
Тірек сӛздер: психологиялық дайындық, психологиялық-педагогикалық әдістер, жалпы психологиялық дайын-
дық, арнайы психологиялық дайындық 
 
Summary 
K.I. Yergaziyeva – Ph.D., Associate Professor, KazNPU named after Abai, Institute of Art, Culture and Sports 
«The psychological preparation of an athlete» 
The  article  considers  the  psychological  and  pedagogical  methods  applied  for  the  formation  of  athletes  psychological 
qualities  necessary  for  successful  execution  of  training  activities  and  preparation  of  to  a  specific  competition.  The 
precompetitive  and  competitive  conditions  of  athletes,  irritants  operating  on  the  central  nervous  system  are  considered. 
Concepts  of  the  general  and  special  psychological  preparation  reveal.  Problems  of  the  general  and  special  psychological 
preparation and way of their decision are considered. The main lines of sports character necessary for psychological readiness 
of the athlete for competitions are described. It is shown that creation of psychological preparation is connected with use of 
certain all-pedagogical principles, such as: consciousness, activity, systematicity, comprehensiveness, coherence. Influence of 
these principles on psychological training of the athlete is considered. 
Keywords:  psychological  preparation,  psychological  and  pedagogical  methods,  common  psychological  preparation, 
special psychological preparation 
 
УДК: 370 
 
ЖАСӚСПІРІМ СПОРТШЫЛАРДЫҢ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН 
ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ҒЫЛЫМИ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 
 
Э.К. Ахметова – п.ғ.к., доцент, Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті, 
С.Х. Ерназаров – Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеттің дене мәдениеті 
және спорт мамандығы бойынша 2-курс магистранты 
 
Бұл  ғылыми  мақалада,  мен  жасӛспірім  спортшылардың  дене  қасиеттерінің  дұрыс  дамып,  қалыптасуы  үшін 
қажетті факторларды зерттеуге тырыстым. Егемен Қазақстан жағдайында халқымыздың дене тәрбиесі оның ішінде 
ұлттық  спорт  пен  ойындар  арқылы  сауаттылық  ӛмірге  баулу,  халқымыздың  денсаулығын  жақсарту,  бұқаралық 
спортты  дамыту,  салт-дәстүрлерді  сақтау,  елін-жерін  сүюге  тәрбиелеу  жолдарын  ғылыми  негіздеу  қазіргі  таңдағы 
ӛзекті мәселенің біріне айналып отыр. Осы мәселеге байланысты баланың дене қабілеттерін толық айқындау мақса-
тында  арнайы  сынақ-тесттер  үлгісін  құрастырып,  тапсырманы  орындауға  бағытталып  орындалды.  Арнайы  сынақ-
тесттер дене қасиеттерін дамыту үшін бағытталған жаттығуларды жетілдіретін имитациялық жаттығуларға негіздел-
ді.  Имитациялық  жаттығулар  әртүрлі  жастағы  болашақ  спортшыларды  қимыл  әрекеттерге  үйрету  мен  жетілдіру 
мақсатында пайдаланылды.  
Тірек  сӛздер:  жасӛспірім  спортшылар,  дене  дайындық  қасиеті,  имитациялық  жаттығулар,  сынақ-тесттер, 
функционалды және психологиялық қабілеттер 
  
Егемен  Қазақстан  жағдайында  халқымыздың  дене  тәрбиесі  оның  ішінде  ұлттық  спорт  пен  ойындар 
арқылы  сауаттылық  ӛмірге  баулу,  халқымыздың  денсаулығын  жақсарту,  бұқаралық  спортты  дамыту, 
салт-дәстүрлерді  сақтау,  елін-жерін  сүюге  тәрбиелеу  жолдарын  ғылыми  негіздеу  қазіргі  таңдағы  ӛзекті 
мәселенің  біріне  айналып  отыр.  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.  Назарбаевтың  30  қаңтар 
2010  жылғы  «Жаңа  онжылдық  -  жаңа  экономикалық  ӛрлеу  -  Қазақстанның  жаңа  мүмкіндіктері»  атты 
Жолдауында  кӛрсетілген  «Қазақстанда  бұқаралық  спортты  дамытуды  2020  жылға  дейін  30  пайызға 
кӛтеру қажет» деген тапсырманы орындауға бағытталып отыр [1].  
Баланың 10-12 жас аралығы қозғалыс ептілігінің жоғары ӛсу қарқынына қолайлы кезең болып табыла-
ды. Оған орталық жүйке жүйесінің жоғары бейімделгіштігі мен қозғалыстардың кеңістік-уақыттық сипат-
тамаларының жетілуінен кӛрінетін қозғалыс апаратының белсенді дамуы септігін тигізеді.  
Арнайы бағыттағы жасалған ойын мен тапсырмалар кешендеріне қажетті дене қасиеттерін иелену мен 
жаттығуды жүргізу әрекеттерін игеруге мүмкіндік берді. Олардың орындалуы барысында координация-
лық қабілеттердің дамуына үлкен назар бӛлініп, реттіліктің дидактикалық қағидасы іске асып, қозғалыс 
әрекеттерін игеру жағдайлары қамтамасыз етілді. Ең бастысы баланың дене қабілеттерін толық айқындау 
мақсатында біз спорттық мектептерде қазіргі қолданылып жүрген сынақ-тестілерін бір рет емес үш рет 
қатарынан  тапсыруға  мүмкіндік  бердік.  Осылай  жасау  баланың  ӛз  мүмкіндігін  толық  кӛрсетуге  жол 
ашты.  
Арнайы ойындар дене қасиеттерін дамыту үшін бағытталған жаттығуларды жетілдіретін имитациялық 

Вестник КазНПУ имени Абая, Серия «Начальная школа и физическая культура», №1(44), 2015 г. 
27 
жаттығуларға  негізделді.  Имитациялық  жаттығулар  әртүрлі  жастағы  болашақ  спортшыларды  қимыл 
әрекеттерге үйрету мен жетілдіру мақсатында пайдаланылды. Олар спорттық жаттығуды дұрыс қалып-
тастыруға, оны игеру үрдісін жеңілдетуге, қызметтік мүмкіндігі тиімді іске асыруды жоғарлатып, қозға-
лыс қызметтері арасында тиімді координацияны қамтамасыз етті және жарыс кезінде қажетті координа-
циялық құрылымын орындауға септігін тигізді.  
Жас балуандарды оқытудың әдістемесіне арнайы координациялық бағыттағы ойындар мен тапсырма-
лар  кешенінің  үлкен  кӛлемін  пайдалану  (жалпы  оқу-жаттығу  уақытының  жартысынан  кӛбі)  бастапқы 
және кейінгі кезеңдерде әдіс-айла әрекеттердің игерілуін жылдамдатуға мүмкіндік береді деп қорытын-
дылай келе әдіс-айла әрекеттердің сыртқы биомеханикалық құрылымын және негізгі жарыс қозғалыста-
рының жалпы құрылымын сақтайтын, жаттығңлар мен ойын тапсырмаларын қолдана отырып, ӛозғалыс 
әрекеттерін  игеруді  жеңілдететін,  жағдайларды  жасау  керектігін  және  жас  балуандардың  жалпы  және 
арнайы дене дайындығының деңгейін арттыруға, тәсілдік ойды жақсаруға, сайыстың қиын жағдайларына 
бейімделуге  және  олардан  дәстүрлі  емес  тәсілмен  жылдам  шығуға,  яғни  кейінгі  кезеңдерде  жаттығу 
үрдісін анық басқаруға мүмкіндік беретіндігіне назар аударылды [2]. 
Бастапқы дайындық топтарда жаттығу сапасын жақсарту мақсатында жас балуандардың дене сапала-
рын жетілдіру үшін сынақ бақылаулар мен тесттер жүйесін құру қажет екендігі айқындалды. 
Дене  күш  сапасын  арттыру  және  күреске  қажетті  негізгі  дене  мүшелерінің  дамуын  анықтау  мен 
болжау қажеттілігін айқындау кезінде негізінен жылдамдық-күштілік сапаны жетілдіру спорттық күресті 
меңгеруге  қажетті  қабілеттер  екендігі  анықталды.  Қазіргі  кездегі  сынақ  тестілердегі  дене  қабілеттерін 
сынау  үшін  балаға  бір  рет  мүмкіндік  берілетін  болса,  біздің  сынақтарымызда  балаға  үш  рет  мүмкіндік 
берілді, осылай жасау бала мүмкіндігін толық ашуға және сынақ түрлерін кӛп рет орындауға мүмкіндік 
берді. Бұл сынақ тестілер үлгісі берілген (1 кесте) [3]. 
 
1-кесте. Тәжірибелік топтар арасындағы ӛткізілген сынақ-тесттер үлгісі 
 
Аты-
жӛні 
Туған 
жылы 
30 м 
жүгіру 
3 рет 
(орташа 
кӛрсеткіші) 
5 минут 
үзіліссіз 
жүгіру 
(орташа 
кӛрсеткіші) 
Бір орыннан 
ұзындыққа 
секіру 3 рет 
(орташа 
кӛрсеткіші) 
Бір орыннан 
жоғарыға 
секіру 3рет 
(орташа 
кӛрсеткіші) 
Тығыздалған доп-
ты екі қолмен 
бастан асыра лақ-
тыру 3рет (орта-
ша кӛрсеткіші) 
Бел темірге 
асылып тартылу 
3 рет 
(орташа 
кӛрсеткіші) 
 
Балалар мен жасӛспірімдер спортындағы қолданып жүрген жекпе-жекте және балуандарды мамандан-
дырудың бастаппқы сатысындағы теория мен тәжірибені толықтыратын құрал болып табылады. 
Мәселе спорт түрінде мамандануды қай жастан бастап емес қалай жасау қажет екендігі басты болып 
отыр.  Барлығы  оқыту-үйрету  әдістемелен,  жаттығудың  мазмұны  мен  жарыстарға  дайындау  сипатына 
байланысты екендігі анықталды.  
Біздің жерттеу және сұрақ-анкеталары кӛрсеткендей дарынды балалардың күрестен кету себептерінің 
негізі қазіргі балалар арасында қолданылатын жарыстар жүйесі екендігіне кӛзіміз жетті. Қазіргі ереже бо-
йынша жас балуандар ересектер тәртібімен күреседі, тек салмақ категориялары ӛзгеріп, айқастар уақыты-
на аз ғана шектеулер қойылады. Жоғары нәтижелер кӛрсеткен балалар жыл бойына түрлі аумақтағы жа-
рыстарға міндетті түрде 8-10 рет қатысуға тиіс. Кейде ең талантты деген балалар жастардың тіпті ересек-
тер арасындағы жарыстарға қатысып 3-5 кг салмағын жеңілдетуге мәжбүр етіледі. Осы жағдайды біз ес-
кере келіп жарыс ӛткізуді бастапқы дайындық топтарында ойын-эстафета түрінде ай сайын ӛткізуді жос-
парладық, нәтижесінде балалардың дене дайындықтары артып, барлығы жарысқа ынтамен қатысты [4]. 
Сонымен  қатар,  спорт  мектептерінде  ересек  балуандарды  оқыту  мен  жаттықтыру  мазмұнынын  еш 
ӛзгеріссіз балалар топтарына ығыстырған.  
Ағзаның  жас  ерекшеліктерін  ескермей  жаттықтыру  және  жарыс  жүктемелерін  ,  қолдану  жастардың 
жоғары нәтижелерге жетпестен күреспен айналысуды тоқтатуға және түрлі жарақаттарды алуларына жиі 
әкеледі. 
Біз  алдымызға  (спортшыларды  жастық  психофизиолоиялық  ерекшеліктерін  ескере  отырып)  негізгі 
дене  сапасының  табиғи  дамуына  жағдай  жасауға,  балуандарды  әркелкі  әдіс-тәсілдік  арсеналдарымен 
қаруландыруға, жарыс кезінде тӛзімділікке тәрбиелеуге ықпал ететін оқыту мен жаңа жарыстар жүйесін 
құруды мақсат еттік.  
Біз  ұсынып  отырған  жүйенің  мазмұнында  әрбір  жаңа  кезеңде  дене  сапасын  дамыту  үшін  қолайлй 
қарастырылған,  ал  жарыстар  жүйесі  олардың  жалпы  дене  дамуына  ықпал  етуге  тиіс  деген  мақсатта 
ұйымдастырылды.  
Балалардың  күреске  деген  табиғи  құштарлығын  ескере  отырып,  балаларды  ерте  бастан  қарапайым 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, №1(44), 2015 ж. 
28 
күрес, әдіс және тәсілдік машықтарына үйрете бастауды мүмкін деп есептейміз. Ол үшін біз түрлі жаста-
ғы балалармен дәрістердің мазмұнын анықтайтын міндетті және ерікті бағдарламалар бойынша жарыстар 
жүйесін ұсынамыз.  
Бұл жүйе бойынша тікелей жекпе-жек күресу түрін ӛткізуден бас тарттық. Олай ету себебіміз, жарыс-
тарда  балаларды  аса  үлкен  психикалық  күйзелістен  сақтандыруға  жәрдем  етеді,  сонымен  қатар  дене 
күшін, әдіс-тәсілдік дайындықтың мықты іргетасын қалауға мүмкіндік туғызады.  
Спорттық ізбасарларды даярлау әдістемесі бойынша жүргізген тәжірибе негізінде түрлі дене сапасын 
арттыруға және жоғары координациясы бар жаттығулар алынды. Міндетті бағдарламада бекітілген бұл 
жаттығулар балуандардың дене сапасының даму деңгейін бағалауға мүмкіндік береді. 
Жаттығулар орындау күрделілігімен қиындықтардың ӛсуімен таңдалған. Мәселен, 10-11 және 12-13 
жастағы  балалар  үшін  олардың  дене  сапасының  даму  деңгейін  ғана  емес,  оларды  ерекше  жағдайларда 
ӛздерінің қай спорт түрлеріне икеі бар екендігін кӛрсете алатын қабілеттерін анықтауға мүмкіндік беретін 
жаттығулар бағдарламаға енгізілді [5]. 
Міндетті және еркін бағдарламалар бойынша жарыстар жеке, командалық және жекелей- командалық 
(оларды салмақтық дәреже бойынша, тіпті біріншілік үшін де жүргізуге болады) бола алады. Жеңімпаз 
барлық жарыстар түрінен жиналған ұпайларымен (ортақ жеңіс үшін) сонымен қатар бағдарламаның әрбір 
түрі бойынша бӛлек те анықталып жеке және командалық топта жұмыс істей білу дағдысын арттырады 
[6]. 
Бұдан келіп тек қана іріктеу қажеттігі ғана емес, қимыл-қозғалыстағы функционалды және психоло-
гиялық қабілет жағынан алғанда дарынды, ӛзінің дарындылығы есебінен қарқынды жаттығуларға тӛтеп 
беретін, сондай-ақ, бала денсаулығына нұқсан келтірмей , тосын жағдайларда жоғары нәтижелер кӛрсете 
алатын жас спортшыларды іріктеу мен іздестіру қажеттігі туындайды.  
Балаға қандай да бір спорт түрімен шұғылдануды ұсыну үшін ең алдымен оның бойындағы қабілетте-
рі  мен  қасиеттерін  нақты  тани  білу  қажет.  Сондықтан,  іріктеудің  мәні  де  спортқа  жаңа  келушілердің 
бойындағы  берілген  спорт  түрлеріне  қатысты  және  осы  спорт  түрінде  жетістіктерді  қамтамасыз  ететін 
қабілеттерін  уақытылы, дұрыс анықтау қажет [7]. Бұл мақаланың негізі  - жарыстық әрекеттердің үнемі 
ӛзгеріп отыратын жағдайларында спортшылардың әдіс-тәсілдік қимылдары мен ден-күш қабілеттерінің 
деңгейін, үнемділігін, жетістіктерінің ӛсімін бағалау еді. Арнайы дайындық пен арнаулы күрес әрекетте-
рінің  спорттық  күрес  ережелерінің  талаптарына  сай  жақындатылған  ойындар,  эстафеталар  арқылы 
анықтауға мүмкіндік жасалды.  
Ұсынылған  жағдайлар  балалар  мен  жасӛспірімдер  спортындағы  қолданылып  жүрген  жекпе-жекте 
және балуандарды мамандандырудың бастапқы сатысындағы теория мен тәжірибені толықтыратын құрал 
болып табылады [8]. 
Балаға қандай да бір спорт түрімен шұғылдануды ұсыну үшін ең алдымен оның бойындағы қабілетте-
рі  мен  қасиеттерін  нақты  тани  білу  қажет.  Сондықтан  іріктеудің  мәні  де  спортқа  жаңа  келушілердің 
бойындағы  берілген  спорт  түріне  қатысты  және  осы  спорт  түрінде  жетістіктерді  қамтамасыз  етеді. 
Қабілеттерін уақытылы және дұрыс анықтауда адамның дамуы генетикалық және әлеуметтік факторлар-
дың әсерінен жүреді [9]. 
 
1
 
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 30.12.2010 ж. «Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық ӛрлеу – Қазақстан-
ның жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауы. 
2
 
Аулик И.В. Как определить Тренированного спортсмена. – М.: ФиС., 1977  
3
 
Вайцеховский С.М. Книга тренера. – М.: ФиС., 1971, - 312 б. 
4 Годик Н.А. Контроль тренировочных и соревновательных нагрузок. – М.: 1980. – 136 б. 
5 Гужаловский А.А. Основы теории и методики физической культуры. – М.: ФиС., 1986. 
6 Дүйсембин Қ,. Алиакберова З. Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы. - Алматы, 2003. 
7 Бенрштейн Н.А Физическая потготовка спортсменов. – М.: 1988 – 331 б. 
8 Анарқұлов Х.Ф., Тшанов А.Қ. Бапкер-окытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың антропологиялық тәсілі. 
«Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі» - 2009. - 174-177 б. 
9 Әбділлаев Ә.К. Дене мәдениетінің ілімі мен әдістемесі. – Түркістан: Тұран Баспаханасы, 2007 ж - 263 б. 

жүктеу/скачать 1,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: