Хіх ғасырдағы тарихи-әлеуметтік жағдай және қазақ әдебиеті
С. Тастанбекқызының арнау өлеңдеріндегі лирикалық кейіпкер тағдыры хақындағы зар, мұң және оның әулеметтік мәні («Аққу», «Қарлығаш», «Торығу», «Қош бол, елім»
жүктеу/скачать 345,76 Kb.
|
| 93.С. Тастанбекқызының арнау өлеңдеріндегі лирикалық кейіпкер тағдыры хақындағы зар, мұң және оның әулеметтік мәні («Аққу», «Қарлығаш», «Торығу», «Қош бол, елім»
«Аққу» Қымбатты апа, жеңгем, құрбы-құрдас, Қайғыма қатар ортақ мұңы мұңдас. Ғажайып түсімде мен бір іс көрдім, Көп болып бұл түсімнің жоруын аш. Білмедім ауысқан ба ай менен күн, Болмаса өзгерген бе дүние бүтін. Түсімде батыс жақтан таң сібірлеп, Шығысты басып тұрды бір көк түтін. Адасып орынынан аспанда ай, Көміліп көк түтінге тұр табылмай. Күн батқан ұясынан кері шығып, Аспанға сəуле шашты бұрынғыдай. Айдын көл – күн шағылысқан алдым ашық, Көзімше көбеюде тасқын тасып. Сол көлдің ортасында бір аққу құс, Қорғанып дұшпанынан қонды қашып. Шүйіліп аспандағы бір қара құс, Аққуға алдындағы көрсетті сұс. Көл толқып көбігімен көлегейлеп, Тудырды қарақұсқа қиын жұмыс. Ойладым: көл дария – халқым, елім, Өсетін ортасында қалқып менің. Сенемін, қара ізіме түскен жауға, Мені де жегізбес деп халқым тегін. Аққудай бұдан былай қанат сермеп, Ағытсам асыл сөздер қиял тербеп. Бостандық бір басыма тумас па екен, Болатын еркін жүріп, еліме ермек. Замандас – мұңы бірге апа, жеңгем, Бір жанға көп көмегі тимес пе екен! Жинаңдар үкі, тана, киім маған, Аттанып ел ішіне шығайын мен. Қоңыр күй қобызындай Молықбайдың, Үкісін домбыраның толықтайын. Айтайын елге шынын, əйел мұңын, Сайрайын сансыз топта, қорықпайын. «Қарлығаш» Толғанып терең ойға баттым, ағай, Бір таңға көз іле алмай жаттым, ағай. Жайдары жүрегіме от боп түсті, Әр сөзі сіздің жазған хаттың, ағай. Сөзім жоқ жалғыз ауыз қарсы қояр, Әр сөзің ем секілді-ақ дертті жояр. Қорғаған бұтағыңмен бəйтерек ең, Қай жағынан болса да көңілім тояр. Таба алмас қазақ қызы сіздей аға, Етегін жел жаққа ұстап болған пана. Ақ жүрек, адал ниет, асыл сөзді, Тең тұтқан ғылым, білім артық баға. Артық деп айта алмаймын сізден басым, Қыз алып, қызық көрер қамал жасың. Сырымның бір түйінін түйіп салдым, Шешсін деп өзі аңғарып мағынасын. Гүл еккен қаратасқа бір қарлығаш, Мəпелеп өсірем деп шыбықты жас. Тамырын балшық тасып орнықтырып, Қорекке тасушы еді аузымен ас. Шырылдап қос қанатын көлеңке ғып, Қорғайтын гүл тамырын қызғанда тас. Қандырмай гүл сусынын қоймаушы еді, Тамшы ғып ағызса да көзінен жас. Қарлығаш қанатымен су себелеп, Өскен гүл болып шықты елден ерек. Сол шыбық мəуелі ағаш болған шақта, Көбіне-ақ жан-жануар болды керек. Құрт мұжып, гүлін сормақ көп көбелек, Шынарға жабылғанда өскен бөлек. Мейірімді бір қыранның көзі түсті, Ерте ұшып қалықтаған тау көбелеп. Шынардың басында еді құзғын қарға, Қожаңдап сұс көрсеткен басқаларға. Тырнағын батырып ол гүл бүріне, Шайқалтып жас шынарды салған зарға. Қыран құс қиялап кеп шыңнан ұшқан, Қанатын қағып өтті қарға тұстан. Сол құстың қанатынан соққан желден, Шынардан құрт, көбелек, қарға да ұшқан. Баяғы бейнет көрген жас қарлығаш, Гүл егіп тырнағымен қашаған тас. Қыранға мың бір рахмет алғыс айтты, Жүректе қуанышы, көзінде жас. Ойлады ол өзімдік деп енді шынар, Кетті деп құрт, көбелек гүлге құмар. Шынарға енді өзі ұя салып, Емген ед еңбек жемісін көңіл тынар... Батырдай қорғау үшін туған елін, Сата ма қанатының қыран желін. Мен бір жан қарлығаштың қамын күткен, Ағатай, əділдеп шеш осы жерін. «Торығам» ...Қысылма, қызым! – дейтін Павел ата, Болды ма айтатұғын сөзі қата? Жақындап Жиенқұлдың қыл шылбыры, Барады буындырып жанға бата. Қайда өзі, азаттығы «ішкі жақтың»? «Арманы болмақ», – деген ісі ақтың. Айтқалы Павел ата үміт күтіп, Қажымай жылға тарта шыдап бақтым. Қай жақта, Омбы деген қандай қала? Көз жетер төңірегім мидай дала. Күсембай қарт Павелмен қатар барып, Омбыдан үйренбекші қандай сана? Жұмбағын Павел қарттың жете білмей, Ойланам оңашада көзімді ілмей. «Түбінде жетім-жесір жеңеді», – деген, Сөздері таңдандырад ішке кірмей. Айтса рас, болса-дағы қай халықта, Секілді кедей күйі бір қалыпта. «Бірлесіп барлық ұлттар жеңіс табад!» Деген сөз ұға алмаймын, шын анық па? Шынында, орыстан көп халық бар ма, Көп жерден шықпай ма көп зарыққанда! Бостандық туын солар көтермекші, Шынымен сенер болсақ Павел шалға. Қарт айтқан: «Батыс жақтан ататын таң», «Әлемге орнап келмек əділдік заң». Көзімен еш белгісі көрінбейді, Ол үшін ел ішінде істелген қам. Тосушы ем жақсылықты шын қуанып, Қарт айтқан жұбанарлық сөзге уанып. Көңіліме ешбір медеу көрінбейді, Айналам қалыбында тұр қуарып. Төңірегім үнсіз, тілсіз меңіреу дала, Ыстық жел өрт жүргендей бетті шала. Өзгенің өзегінде сілкіну жоқ, Қарт сыры мəлім бе тек маған ғана. Ақылсыз ағайындар, елім-мешеу, Селт етпес күнде күйіп жатсың нешеу. Бүгінгі жіберілген қателікке Демейді түзетуге ертең кеш-ау. Қарт Павел Күсембаймен басын қосып, Жүр ме екен бостандықтың жолын тосып. Келуі солардың кеш бола ма деп, Қорқамын Жиенқұлдан жаным шошып. Адам жоқ ағайыннан ақылдасар, Жерім жоқ жаудан басымды алып қашар. Ертең күн екі адам кеп дұзақ салса, Істермін қанша қайрат мен бір нашар. Сарғайдым, сағынып көп, Күсембайым, Қинады қиындалып менің жайым. Жарамның дертін жазар сен деуші едім, Көлеңкең көкейіме түскен сайын. Қайтейін, қазір жоқсың сен де мұнда, Қалмады қақсай-қақсай менде құн да. «Тағдырдың бұйрығынан» бұлтара алмай, Күн жетті таба болар Жиенқұлға. Осылай күңіренемін есіз үйде, Бұраймын домбырамды мұңлы күйге. Кеудемді тыныс кере уһілесем, Омыраудан үзіледі таққан түйме. «Қош бол елім» Жүргенде бір шапандық олжа сынды, Ел-жұртым көрген еді көз жасымды. Қанды көз қарақұстың тырнағынан, Босатып зорға алып ем өз басымды. Сонда бір қызыл гүлім сарғайып ең, Жаралы жүрегімнен зар жайып ем. Бұтаға қорғалаған бозторғайдай, Халқымнан көмек тілеп қол жайып ем. Ел-жұртым тілегіме құлақ салып, Шығып ед жаным күйген өрттен алып. Қайықтай дауыл қуған қалтылдасам, Сен едің пана болған, қалың халық. Мен риза, риза шығар жұрт та маған, Сезе ме тұщы-ащыны ұрттамаған. Ақ жүзім күзгі гүлдей солғын тартты, Күн қаққан шүберектей жұртта қалған. Ел едік Үйсін-Найман аулы аралас, Қосылған төскейде мал, төсекте бас. Көптен-ақ өздеріңе мәлім еді, Көзімнен жас аққаны қан аралас. Жалайыр жалпақ жуас берекелі, Жасымнан мәлім еді ел мекені. Арықтап, аңсай іздеп келгенімде, Ортаңнан қызық көрдім мерекелі. Бір кезде сайраушы еді тілім бұлбұл, Жүйткіген желдей есіп ойым дүлдүл. Қанаты қиялымның қайрылса да, Баяғы қалпында тұр көңіл құрғыр. Сәлемде Жалайырдың қариясына, Жасы үлкен, ақылдың кен-дариясына. Кім білсін, көрер қанша жарығым бар, Әйтеуір, жеттім тірі елге асыға. жүктеу/скачать 345,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|