И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010
жүктеу/скачать 10,59 Mb. Pdf көрінісі
|
| н
дыбысынан (-ның, -нің және -ны, -ні: ба-ла-ның әке-нің және бала-ны, әке-ні) басталса, шығыс септік жалғауы д дыбысынан (-дан, -ден: бала-дан, әке-ден) басталады, ал мұрын жолды сонор м, н, ң дыбыстарына біткен сөздерге ілік және шығыс септік жалғаулары я дыбысынан (-ның,-нің: аң- ның, түн-нің және -нан, -нен: аң-нан, түн-нен) басталса, табыс септік жалғауы д дыбысынан (-ды, -ді: аң-ды, түн-ді) бастала- ды. Бүл ерекшелік осы септік жалғауларының шығу, қалыптасу кезеңдерімен, ерекшеліктерімен байланысты болса керек; бірақ бүл топшылау түркологияда айтылып жүрген — ны, -ні та- быс септік түлғасы -ның, -нің деген ілік септіс жалгауынан қалыптасты деген пікірді жоққа шығармайды; ә) жатыс септік жалғауы, жуан-жіңішкелікті есептемеғенде, екі-ақ вариантты, н дыбысынан басталатын түлғасы жоқ, оның орнына д дыбысынан (-да, -де; бала-да, түн-де) басталатын түлға жұмсалады; ■ г - . б) барыс пен көмектес септік жалғауларының тұлі алары мүлде өзгеше. Бүл - осы септіктердің әрқайсысьгаың қалып- тасуы мерзімдік жағынан да, мағыналық жағынан да, қандай сөзден немесе түлғадан және қалай қалыптасуы жағынан да басқаша болғанын көрсетеді. Мысалы, көмектес септігі басқа түркі тілдерінің көпшілігінде жоқ, тек қазақ тілінде гана бар және ол басқа септік түрлерінен әлдеқайда кеш қалыптасқан: қазақтың жазба тілінде, жазба нүсқалар тілінде XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басына дейін ол септік (ғрамматикалық түлға) ретінде емес, септеулік шылау ретінде білән, бірлән, мінэн, кейін мәнән сияқты түрде қолданылып отырған. Одан барып менен арқылы жүктеу/скачать 10,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|