И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет54/99
Дата22.11.2022
өлшемі10,59 Mb.
#51665
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   99
-ым, -ім, -м, 
2-жақта анайы 
-ың, -ің, -ң, 
сыпайы 
-ыңыз, 
-іңіз, -цыз, -ңіз 
болса, 3-жақта 
-сы,‘ -сі, -ы, -і 
екені белгілі.
88


Тұлғалық жағынан 3-жақ жалғауы ерекше. Ал көпше түрінде 
1-жақ (-мыз, -міз, -ымыз, -іміз) пен 2-жақ (-лар... ың, -лер... ің, 
-лар... ыңыз, -лер...іңіз) түлғалары бөлек-бөлек. Осы тәріздес 
үқсастық пен ерекшеліктер (айырмашылық) септік жалғау 
түлғаларынан да көрінеді. Оның себебі неде? Себебі әр түрлі 
болуы мүмкін. Ең алдымен, әрбір түрінің қалыптасу жолы мен 
тәсілі әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы, тәуелдік жалғаудың 
1, 2-жақ түлғалары жіктік жалғаулары арқылы есімдіктеріне 
сайса, 3-жақ жалғауьгаың жағдайы бөлек. Екіншіден, ол 
түлғалардың қалыптасып, тұрақталу мерзімі, кезеңі де бірдей, 
бір болмауы мүмкін (шығыс, әсіресе, көмектес септіктердің кеш 
қалыптасуы оған дәлел). Үшіншіден, әр септіктің мағыналық,
стильдік ерекшеліктері мен қолданылу жиілігі де олардың 
түлғалық түрі мен өзгерісіне әсер етсе керек.
Септік
түрлері
Сүрақтары
Сөздердің септелуі
1.
Атау
кім? не?
әке, қол, үй, күн, қыз, хат
2.
Ілік
кімнің? ненің?
әке-нің, қол-дың, үй-дің, 
күн-нің, қыз-дың, хат-тың
3.
Барыс
кімге? неге? 
қайда?
әке-ге, қол-ға, үй-ге, күн-ге, 
қыз-ға, хат-қа
4.
Табыс
кімді? нені?
әке-ні, қол-ды, үй-ді, күн-ді, 
қыз-ды, хат-ты
5.
Жатыс
кімде? неде?
кайда?
әке-де, қол-да, үй-де, күн-де, 
қыз-да, хат-та


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   99




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет