І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| е
, о , ө фонемаларының алдынан әнтек й , у дыбыстары қосылатынын пайымдауы; б) дауыссыздаpды дауыс қатысына қарай ҥндi, қатаң, ҧяң деп саралауы; в) фонемалаpды сипаттауда артикуляцияға баса кӛңіл бӛліп, қазақ пен оpыс тiлдерiнің фонемалаpын ӛзара салыстыpа талдауы; г) сингармонизмді "дауысты дыбыстардың ҥндестігі" деп тҥсініп, оны тіл және ерін ҥндестігіне бӛлуі; ғ) дауыссыздаpдың ҥндесуiн пpогpессивтiк ассимиляция және pегpессивтiк ассимиляция деп жіктеуі; д) екпіннің сӛз соңына тҥсетiнi және екпін тҥспейтін қосымшаларды кӛрсетуі; е) дауысты және дауыссыз дыбыстардың әсерінен болатын комбинаторлық ӛзгерістерді тҥсіндіруі; ж) в , ф дауыссыздарын орыс тілінен енген фонемалар деп тҥсінуі және в фонемасы айтылуда п -ға, ф фонемасы п -ға айналады деген пікірлері; з) к , г , қ , ғ дауыссыздары ӛз алдына жеке фонема болатындығы; и) Л.В.Щербаның пікірін басшылыққа алып буын табиғатын тҥсіндіруі. І.Кеңесбаев И.А.Батмановтың пікірін ӛз тарапынан толықтырып, дамытқан, ӛзіндік тҧжырымдар да шығарған. Оны біз екі ғалымның кӛзқарастарын салыстыра отырып анықтай аламыз: а) И.А.Батманов дыбыстардың артикуляциясына баса мән берсе, І.Кеңесбаев дыбыстардың артикуляциясына ғана емес, акустикасына да кӛңіл бӛліп, дыбыстың жасалуына, ырғағы мен кҥшіне тоқталады; ә) И.А.Батманов дыбыстарды талдауға бірден кіріссе, І.Кеңесбаев дауысты мен дауыссыздардың ӛзара айырым-белгілерін анықтап, атқаратын қызметтерін тҥсіндіреді; б) І.Кеңесбаев П.М.Мелиоpанскийдің бҧрыс тҧжырымын сынға алып, дауыссыз дыбыстардың жіңішке тҥрінің фонематикалық мәні жоқ екенін пайымдайды; в) И.А.Батманов буын типін ғана кӛрсетсе, І.Кеңесбаев буын соңында келетін қос дауыссыздың орналасу тәртібіне тоқталады, сӛз ортасы мен соңында дауысты дыбыстан буын басталмайтынын айтады; г) И.А.Батманов буын жылысуына тоқталып, ығысуына мән бермесе, І.Кеңесбаев буын ығысуы мен жылысуын мысалдарды талдай отыра тҥсіндіреді; ғ) И.А.Батманов тҥркі тілдерінде буынның санына қарай кӛмекші екпін сӛз бойында жылжып отырады десе, І.Кеңесбаев кӛмекші екпін негізгі тҥбірдің соңғы буынына тҥсетінін айтады; д) И.А.Батманов комбинаторлық ӛзгерістерге баса кӛңіл бӛлсе, І.Кеңесбаев игерулі және игерусіз ӛзгерістерге тоқталып, олардың мәнін ашып талдайды; е) И.А.Батманов қырғыз тілінде ерін ҥндестігі сӛз соңына дейін сақталады десе, І.Кеңесбаев қазақ тілінде ерін ҥндестігі ҥшінші буыннан аспайтынын кӛрсетеді т.б. жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|