І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
| п
, б , м , ( у ); 2) тіс пен ерін (лабиальденталь) фонемалары: ф , в ; 3) тіс (денталь) фонемалары: т , с , з , д , ц ; 4) тіл ҧшы (альвеоляр) фонемалары: н , л , ч ; 5) тіл алды (палаталь) фонемалары: р , ш , ж , й ; 6) тіл ортасы (препалаталь) фонемалары: к , г ; 7) тіл арты (веляр) фонемалары: қ , ғ , ң , х ; 8) кӛмей (фарингаль) фонемалары: һ [8, 258-б.]. H.A.Баскаков – буын табиғаты жайында жҧтаң болса да, алғашқы сӛз қозғаған тҥркологтердің бірі. Ноғай тілінде буын қос дауыссыздан басталмайтынын, буынның ашық және бітеу тҥрлері барын кӛрсеткен ғалым оны алты топқа жіктейді: 1) дауысты: а-та; 2) дауыссыз + дауысты: де, ба-ла; 3) дауысты + дауыссыз: ат, ал-ды; 4) дауысты + дауыссыз + дауыссыз: айт-ты, аст(ы); 5) дауыссыз + дауысты + дауыссыз: бас, тас-лар; 6) дауыссыз + дауысты + аpалық дауыссыз + дауыссыз: қайт-ты, таpт- ты [44, 105-б.] . Яғни буынның ашық тҥpi жеке дауыстыдан не дауысты дыбысқа аяқталған буыннан жасалады да, басқа кӛpсетiлгендері бітеу буын тҥpiне жатады. Атауының айырмасында болмаса, буынды осындай екі тҥрге бӛлу қазақ тіл білімінде ғалым С.Мырзабеков пен З.Ӛтебаеваның еңбектерінде ҧшырасады. Бҧл зерттеулердің бір-бірімен байланысын, ӛзара сабақтастығын кӛрсете алады. Ал буынның дыбыстық қҧpамының анықталуы аталған зерттеуден бастау алып, дамыған, І.Кеңесбаевтың "Қазіргі қазақ тілінде" жалғасын тауып, жетілдірілген. H.А.Баскаков Л.В.Щербаның еңбегіне сҥйене отыра қаpақалпақ тiлiндегі фонема мәселесін, оның қызметін тҥсіндіреді, дауысты мен дауыссыздарды орыс тіліндегі фонемалармен салыстыра сипаттайды. Ғалымның дауыстыларды ерін мен жақ қатысына қарай жіктеп, сызба арқылы тҥсіндіруі І.Кеңесбаевтың оқулығында да кездеседі. H.А.Баскаков дыбыстардың қатысымен болатын сингармонизм мен ассимиляция заңдылықтарын жеке бӛліп қарастырмай, олардың қҧрамында талдайды. Ғалым қарақалпақ тіліндегі ерін ҥндестігінің қай буынға дейін жететінін нақты кӛрсету қиын екенін пайымдайды: "В каракалпакском языке закону губной гармонии подвергаются только узкие гласные жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|