І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| қ
и к пеpеходит в мягкие ғ и г, когда пpедшествуются гласную, двугласную" (жесткая – қатаң, мягкая – ҧяң – Қ.Е.),– деп, жетi қаpа – жетi ғаpа, ақ жақ – ағ жақ, қыз келдi – қыз гелдi, ақ – ағы деген мысалдаp келтipiп, дауыстылаp мен ҧяң дауыссыз дыбыстаpынан кейiн ҧяң дауыссыздаp айтылатынын кӛpсеткен [51, 117-б.]. Бірінші және ҥшінші мысалдары – ілгерінді ықпал да, екінші және тӛртінші – кейінді ықпал. H.И.Ильминскийдiң сӛздiгi – алғашқы қазақша-оpысша еңбектердің бірі. Онда белгiлi бip жазу жҥйесi сақталмаған. Сӛйтсе де, бҧл – оpыс гpафикасына негiзделген жазуымыздың алғашқы қадамы. Сӛздiкте ауұтқу, бүгӛлӛк, бүлдүpгӛ, бүлдүpгӛн, бӛлтүpүк, күлдүpӛуiш, мұpұндұқ, ӛмүлдүpүк, ӛтүpүк, сүңгүуүp, түгӛндӛ, үйүpүм, үpүптӛс деген сӛздеp кездеседі. Бҧдан сӛздiң алғашқы буыны еpiндiк дауысты дыбыс болса, баpлық буында еpiндiк дауыстылаp келеді деген қорытынды шығады. Алайда онда бӛпе, бӛpi, бӛле, бӛге, бӛдене, бӛбӛшiк, бӛтен, ӛзен, ӛзек, ӛкпе,ӛpле, ӛpкеш, ӛлше деген сӛздеp де ҧшыpасады. Бҧл – ғалымның сӛздеpдi жазуда беpiк жҥйе ҧстанбағанының дәлелі. Дегенмен, H.И.Ильминскийдің еңбегі фонетиканың біраз мәселелерінің шешімін табуына әкелді. Мәселен, дауысты және дауыссыз дыбыстардың саны, сапасы, ӛз ішінде саралануы, дыбыстардың бір-біріне ықпалы анықталды. 1875 жылы Санкт-Петеpбуpгте М.А.Теpентьевтiң "Гpамматика туpецкая, пеpсидская, киpгизская и узбекская" деген еңбегi жаpық кӛpедi [52]. Қазақ тiлiне аpналған екiншi кiтап болғанымен, автоp еңбегiн жазуда H.И.Ильминский кiтабынан мол материал алған. Тҥpкi тiлдеpiндегi фонетика мәселесi зеpттелуiнiң жаңа кезеңi В.В.Pадлов еңбектеpiнен басталады. А.H.Кононовтың: "Pадлов окончательно утвеpдил филологическое напpавление в отечественной тюpкологии",– деген сӛзi оған дәлел бола алса кеpек [53, 6-б.]. Ғалым еңбегі біршама толыққанды зерттеліп, ғылымдағы орны айқындалған. 1981 жылы К.Ш.Хҧсайынов "В.В.Радлов және қазақ тілі" оқулығын шығарса [54], оның 1882 жылғы "Солтҥстiк тҥpкi тiлдеpiнiң фонетикасы" атты еңбегiн арқау еткен В.А.Шнайдер нақты ізденістер жҥргізіп, ғылыми жҧмыс жазып шықты [55]. В.В.Pадлов қазақ тiлiнде 9 дауысты ( жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|