І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| л
), ымырасыз ( ң , м , н )), дауыссыз (қатаң ( п , т , с , ш , қ , к ), ҧяң ( б , д , з , ж , ғ , г )) деп топтастырып, санын анықтайды. Ғалымның дауысты фонемаларды кӛрсетудегі саны А.Байтҧрсынҧлының пікірімен ҥндес және жарты дауысты дыбыстарды ымыралы, ымырасыз деп жiктеп отырғаны қазiргi кездегi ҥндiлердiң ауыз жолды, мҧрын жолды деп бӛлiнуiмен сәйкеседі. Ҥнділердің мҧрын жолды, ауыз жолды және ҥнсіздердің қатаң, ҧяң дауыссыздар болып жіктелуі І.Кеңесбаев, Ж.Аралбаев, С.Мырзабеков еңбектеріндегі дауыссыздардың саралануымен сай және ол Е.Омаровтың зерттеуінен бастау алған. Жҧмыста дыбыс ҥндесуi жайында да сӛз болады. Оның: "... қазақша сӛздiң iшiнде ҧяң дыбыс пен қатаң дыбыс қатар тҧра алмайды, бiреуi ҧяң, бiреуi қатаң болып жалғасқан екi дыбыстың не ҧяңы ӛзгерiп қатаң болады да немесе қатаңы ӛзгерiп ҧяң болады",– дегеніне мысалдары сәйкескен: Досжан – Дошшан, кӛк дӛнен – кӛг дӛнен, ақ жаулық – ағ жаулық, ақ бала – ақ пала [72]. Бҧдан ғалымның ілгерінді, кейінді, тоғыспалы ықпалдар жӛнінде сӛз қозғағанын байқаймыз. Осы сарындас еңбектiң бiрi – 1928 жылы шыққан Т.Шонановтың "Самоучитель казахского языка для русских" атты кiтабы [73]. Кітап орыс аудиториясында қазақ тілін ҥйретуге арналғандықтан болар, жоғарыдағы талданған еңбектермен салыстырғанда тың, жаңа ой кездескен жоқ. Қазақ тiлiнiң фонетика мәселесiнiң дамуына аз да болса ӛз ҥлесiн қосқан зерттеу – 1932 жылы шыққан Қ.Басымҧлының "Жаңа әрiп пен жаңа емле және дыбыстарымыздың жiктерi" атты кiтабы. Еңбекте ғалым дауысты фонемаларды ашық дауыстылар, жай дауыстылар деп жiктейдi. Ашық дауыстыларға тоғыз дауысты фонемаларды ( жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|