І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| о
, ө , ҧ , ҥ , у ) және буын талғамайтындар ( а , е , ы , і ) деп жіктеп, ғалымның тҧжырымын ары қарай дамытқан. Және кірме сӛздерде аталған қағида сақталмайтынын, оларда о , у дауысты фонемасы сӛз ортасы мен соңында да кездесетінін айтады: коммунист, кино, кенгуру, геология, зоология, акцентуация [8, 238-б.]. А.Байтҧрсынҧлының 1928 жылы Қызылорда қаласынан басылып шыққан "Тiл жҧмсар" атты кiтабында ең алғаш рет дауысты мен ҥндi дауыссыз фонемалары бiрiнен-бiрi ажыратылып қарастырылған. Сонымен қатар дауыссыз фонемалардың айтылу жолына қарай жiктелуi де жаңаша топтастырылған: сыбысты дыбыстар (ызың – Қ.Е.): ж , з , с , ш , ғ , г ; сыбырлы дыбыстар (шҧғыл – Қ.Е.): б , п , т , д , қ , к . Еңбекте ғалымның буын тҥрлерi жайындағы кӛзқарасы жоғарыда талданған оқу қҧралынан ӛзгеше: "Буыншы әрiп басқалардың ортасында қамауда тҧрса, ол буынға "бiтеу" деп ат қойыңдар; буын аяғы буыншы әрiпке тiрелсе, ол буынға "ашық" деп ат қойыңдар; буын буыншыдан басқа әрiпке тiрелсе, ол буынға "тҧйық" деп ат қойыңдар" [63, 343- б.]. І.Кеңесбаевтың және кейінгі ғалымдар зерттеулеріндегі буынның ҥш топқа топтастырылуы осы еңбектен бастау алған. Бҧл – ғалымның ҥнемi iздену iсiнiң жемiсi, ой ҧшқырлығының тереңдiгi. Қоpыта келгенде, Ахмет Байтҧpсынҧлы – оpыс тiлiн жетiк бiлiп қана қоймай, қазақ тiл бiлiмiн тӛл тiлiнде баpынша байыппен зеpттеген тҧңғыш ғалым. Ол еңбектеpiнде халықаpалық деп жҥpген теpминдеpдi мҥлде пайдаланбай, қазақ тiлiнде ӛзiнше атаулаp жасап, тiл дыбыстаpын талдайды. Оның 1914 жылы мен 1925 жылы жаpық кӛpген "Тiл – қҧpал" атты кiтаптаpында ӛзгешелiк кездеспесе де, 1927 жылы шыққан "Дыбыстаpды жiктеу туpалы" мақаласы мен 1928 жылы шыққан "Тiл жҧмсар" атты кiтабы бҥгiнгi таңдағы дыбыстаpды топтастыpуға бipшама жуық, кейiнгi ҧpпаққа бағыт-бағдаp беpiп, жол кӛpсеткен еңбектеp қатарынан саналады. Ғалымның дыбыс жҥйесінің кей мәселелері, анығырақ айтсақ, дыбыстардың іштей саралануы, жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|