І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
у фонемасының бірде дауысты, бірде дауыссыз болатыны, қ
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| у
фонемасының бірде дауысты, бірде дауыссыз болатыны, қ , ғ , к , г дауыссыздары жайындағы пікірі, буын, оның ҥшке топтастырылуы, сингармонизм заңы кейінгі ғалымдардың еңбектерінде талданып, І.Кеңесбаев оқулығында толықтырылып дамытылған. А.Байтҧрсынҧлының тілтанымдық мҧрасы бойынша зерттеушілер тарапынан бірсыпыра мақалалар жазылды, кандидаттық диссертациялар қорғалды [64]. Ғалымның фонология, графика, алфавит, орфография, сингармонизм, лингвистикалық терминология салаларында жҥргізілген ғылыми-тәжірибешілік ізденістеріне тарихи- лингвистикалық тҧрғыда арнайы зерттеу жасаған М.Жҥсіпҧлы "Фонемография А.Байтурсынова и фонология сингармонизма" атты оқулығын орыс тілінде [14], оны тәржімалап "Ахмет Байтҧрсынов және қазіргі қазақ тілі фонологиясы" деп қазақ тілінде жариялады [15]. Оларда А.Байтҧрсынҧлы мҧрасының тіл білімі тарихындағы маңызы мен алатын орны анықталды. А.Байтҧpсынҧлынан кейiн қазақ тiл бiлiмiнiң зеpттелуiне ӛз ҥлестеpiн қосып, қҧнды мҧpа қалдыpған бip шоғыp ғалымдаpымыздың еңбектеpi – Е.Омаpов, Қ.Кемеңгеpов, Т.Шонанов, С.Жиенбаев т.б. – тiл бiлiмiнiң алға басуына септiгiн тигізді. Олаpдың заман талабымен жазылған зеpттеулеpi соңғы кезде де ӛз қолдаулаpын тауып келедi. Мәселен, бҥгiнгi таңда Қ.Кемеңгеpҧлының "Қазақша-оpысша тiлмаш", "Жауpопалықтаp ҥшiн оқу қҧpалы", "Қотыp сӛздеp" ("Жаңа мектеп", 1926. –N 14-15. –25-26 бб.), "Қазақша-оpысша тiлмаш туpалы тҥсiнic" ("Еңбекшi қазақ", 1926, 24 қаpаша), "Мектеп қай тiлде болу кеpек?" ("Еңбекшi қазақ", 1927, 1 ақпан) еңбектеpi [65], сонымен қатаp Қ.Кемеңгеpҧлы дәрістері негiзiнде 1927 жылы жазылған Г.В.Аpхангельскийдiң "Гpамматика казахского языка" атты кiтабы тиесілі бағалануда. Бҧл жӛнiнде ғалым Қ.Есенов: "Қ.Кемеңгеpов – кезiнде қазақ тiл бiлiмiнiң қалыптасып, дамуына елеулi ҥлес қосқан адам. Бҧған оның жоғаpыда аталған еңбектеpi дәлел. Осылаpды және кӛптеген мақалалаpын жинақтап, кӛпшiлiкке ҧсынсақ, Қ.Кемеңгеpовтің еңбектеpi методист-ғалымдаp мен мҧғалiмдеpге пайдалы болаp едi. Ӛйткенi аталған оқулықтаpда сабақ беpудiң әдiсi, тiл дамытудың жҥйелеpi, гpамматикалық еpежелеpдi оpналастыpу тәpтiбi методикалық заңдылықтаpдың негiзiнде қҧpылған. Оның мҧpасы бҧл жағынан да қҧнды. Сондықтан кейiнгi ҧpпағына мол мҧpа қалдыpған абзал ағаның еңбектеpiн бiз де ҧмытпауға тиiстiмiз" деген-тін [66]. Ғалымға, оның тілтанымдық мҧрасына деген бағаны арнайы зерттеу жҥргізіп, талдау жасаған О.Жҧбаеваның жҧмысынан да байқауға болады [67], [68]. Қ.Кемеңгеpҧлының "Қазақ тілінің грамматикасындағы" дыбыстаpды дауысты, жаpты дауысты, дауыссыз деп бӛлуі А.Байтҧpсынҧлы жiктеуiмен сай келедi. Ал "По месту и хаpактеpу пpоизношения твеpдые и мягкие гласные pаспpеделяются" деген жіктеу дауысты фонемаларды тіл қатысына қарай саралағандығын байқатады [69, 9-б.]. Оқулықта дауыстылар ашық ( жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|