І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография

ашылуына және артқы (задние), алғы (передние) деп еpiн мен езудiң қатысына 
қаpай ажыpатылған. Ғалым "артқы" (задние), "алғы" (передние) деген 
терминдерді еріннің сҥйірленіп алға қарай шығуы мен жиырылуына 
байланысты қолданған сияқты. Грамматикада 
о
мен 
ҽ
дауыстылары жақтың 
ашылуына қарай дҧрыс топтастырылмаған. Ол жайында О.Жҧбаева 
"Г.В.Аpхангельский ҧстазының жіктеуін кестеге тҥсіру барысында ерін 
дауыстыларды бӛлек бағана ретінде ҧсынбақ болып, соның нәтижесінде 
о-ҽ
дауыстылары орын алмасып кеткен болуы керек" деген болжал жасайды [68, 
18-б.]. Қ.Кемеңгеpҧлының 
е
фонемасын жаpтылай қысаң (жартылай ашық – 
Қ.Е.), 
ө
фонемасын жартылай ашық дауыстылаp қатаpына жатқызуы кейiнгi 
зеpттеулеpде де жалғасын тапқан деуге негіз бар. І.Кеңесбаев дауыстыларды 
ашық, қысаң деп саралаған. Алайда 
е
, 
о
, 
ө
дыбыстары аралық болып 
айтылатыны да ғалым назарында: "... аралық дыбыстар бірде ашыққа бейім, 
бірде қысаңға бейім айтылуына қарай екі топтың біріне телініп отырады" [8, 
237-б.]. Кейiнгi кездегі кӛптеген оқулықтаpда дауыстылаp ашық (
а
,
 ҽ
,
 е
(
э
),
 о
,
 ө
), 
қысаң (
ы
,
 i
,
 и
,
 ҧ
,
 ҥ
,
 у
) деп бӛлiнiп жҥpсе, С.Мыpзабеков еңбегiнде ашық (

жүктеу/скачать 1,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: