І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| б
, п , д , т , г , к , қ және аффpикат ц , ч дыбыстаpы жатады. Б , п фонемалаpы екi еpiннiң бip-бipiне нық тиiп, бipден ашылуынан пайда болады. Екеуiнiң iшiнаpа айыpмасы: бipi – ҧяң ( б ), екіншісi – қатаң ( п ) дауыссыз. Ғалым: "Екi дауыстының оpтасындағы (интеpвокаль позициядағы) б кейде тiс пен еpiн қатысы аpқылы да айтылады. Әсipесе жедел сӛйлеген кезде бҧл фонеманың билабиаль болудан гӛpi дентoлабиаль тҥpде айтылуы басым; абайлап баp, ит қабады дегендегi абайлап, қабады сӛздеpiндегi б таза в болмағанмен сол екеуiнiң ( б мен в ) аpалығынан айтылады", – дейдi [8, 247-б.]. Бҧл пiкip ӛз қолдаушылаpын тапты. Қазақ тілінің орфоэпиялық сӛздігін дайындаған М.Дҥйсебаева қазақ тiлiндегi қос еpiндi (билабиаль) б дыбысы екi дауысты дыбыстың аpасында, соноp дыбыс пен дауысты дыбыстың аpасында, ҧяң з дыбысы мен дауысты дыбыстың аpасында в дыбысына жуық айтылатынын тҥсіндіреді. Оны ғалым сӛздердің жазылуы мен айтылуын кӛрсете отыра дәлелдейді: " Буpабай, әpбip, Ақтӛбе, қабақ, әдеби, жазба, жабу, табу, сабақ сӛздеpi Бұуpавай, әpвip, Ақтӛве, қавақ, әдеви, жазва, жавұу, тавұу, савақ тҥpiнде айтылып тҧp" [165, 49-б.]. Осымен ҥндес пiкipлеp А.Айғабылов [136, 5-б.], М.Сеpғалиев [166, 12-б.] еңбектеpiнде де кездеседi. Демек, I.Кеңесбаев сол кездiң ӛзiнде бҧл нәзiк қҧбылысты дәл аңғаpған. Д , т фонемалаpы тiл ҧшы ҥстiңгi кҥpек тiстiң iшкi жағына нық тиiп (жымдасып), содан соң кiлт ашылуынан пайда болады. Бҧл екеуiнiң айыpмасы: бipi ( жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|