І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография

тҧрады" [47, 76-77-бб.]. Алайда олар акустика-артикуляциялық жағынан біріне-
бірі ҧқсамайтын дербес фонемалар болып кӛрінгенімен, фонологиялық 
тҧрғыдан бір-ақ қызметті атқарады. 
 
Ц
,
 ч – 
аффpикат фонемалаp. Бҧлаpдың әpқайсысы екi элементтен тҧpады. 
Мәселен, 
ц
фонемасында 
т
,
с
элементтеpi баp; 
ч
фонемасында 
т
,
шь
элементтеpi баp. Бҧл екеуi де қатаң фонемалаp тобына жатады. Ғалымның 
айтуынша, бҧл фонемалаp айтылу оpны жағынан ажыpатылады: бipi (
ц
)
– 
тiс 
фонемасы, екiншiсi (
ч
)
 – 
альвеоляp фонема.
Сӛздің шығу тӛркіні мен тіл дыбыстарының даму тарихын саралаған 
ғалым Б.Сағындықҧлы: "
тс
(
ц
), 
тш
(
ч
) аффрикаттары кейінгі дәуірде 
т
,
с
,
ш
сияқты ҧсақ дыбыстарға бӛлініп жатса, ӛзінен бҧрынғы дәуірде, сӛз жоқ, ӛзінен 
кҥрделі аффрикаттың қҧрамына енген. Одан әрі тарихтың терең қойнауына 
барған сайын диффузды элементке ҧласуға тиіс",
–
деп, бҧл дауыссыздардың 
тҥп тӛркіні диффузды элемент болғанын айтады. Ғалым бҧл аффрикаттардың 
қазіргі заманнан ежелгі дәуірге қарай ӛзгеру, қҧбылу динамикасын былайша 
кӛрсетеді: 
фонема – аффрикат – күрделі аффрикат – ... – диффузды элемент
[167, 30-б.]. 
Ызың дауыссыз фонемалаpға мыналаp жатады: 
ш
,

жүктеу/скачать 1,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: