I п т I к X. Қожабаева

С) жүмысы
Д) жүмыста 
.;
25. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужМе слово. 
С
ен  ертец  өтініш  ж азып
.......
A )өкелді
B) барады
C)  әкел
Д) өкелсің
26. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово.
Ьртең  біз  ж алаңы
..... ...... 
й
A)береді
B) алады
C) аламыз
Д )алды  
й
27. Керекті сезді белгілеціз. Укажите нужное слово 
Мен т аң ерт ең
----------
барамын.
A)жүмыстан 
±
B) жүмыста
C) ж үмысңа 
^ 
Щ  
Д)  жүмыспен
28. Керекті  сцраулық  демеулікті белгілеціз. Укажи.
7 и ^ 1 Т росительную части«у- Щ Ш Щ
A) ба
B) па 
•;  I
C) ма 
|
Д) пе 
>
1
В і Ш Й Ш  Св3дІ белгілеңіз- Укажите нужное слово.
°Уг і н
.................
тапсьірамыз.
A) емтиханға
B )емтихан
C )емтиханнан 
Д) емтйханның
И
Й
Я
Р
  (
Ш
Ш
 
У
к
а
Ж
и
т
е
9
Ш
с
л
о
в
а
іуіенің жцмыс оиныж
ңалың
B )тазк
C)  ңысқа 
Д)  ж іңіш ке

1. Ж іңіш ке дауысты дыбыстарды белгілеңіз. Укажи­
те мягкие гласные звуки.
A) а, о, ы, е
B) о, ы, аЛ
C) ы, а, о, ү 
Д )ү, е, ө, ө
2.  Қазақ  тілінде  цндестік  заңының  неше  тцрі бар?
Сколько видов закона 
сингармонизма в казахском языке?
A) 3
B) 5
C) 2
Д )1
3.
 Сцраулъщ иіылауларды белгілеңіз. Укажите вопро­
сительные частицы.
A) да, де
B) тар, пе
C) лар, мін 
Д) ма, ба
4. Көмектес септік жалгауларын белгілеңіз. Укажи­
те окончания  инструментального  падежа.
A) мен, пен,
B )га, қа
C) да, де 
Д) дан, тен
5. 
Дцкен
— 
Керекті  жалгауды  жалгаңыз.  Присоеди­
ните нужное окончание.
A)ға 
^
B) бен
C) нен 
Д) пен
6. Көптік жалгауы  дцрыс жалганган сөзді көрсетіңіз. 
Укажите правильное присоединение окончания множе­
ственности.
A) баладар
B)  түтынушылар
C) қызметтар 
Д)  қаладар

7.  Ж ікт ік  жалгауы  бар  свз.  Слово  имеющее личное
) и  и п  N  п о
окончание.
A) отбасылар
B)  қызметкерсің
C)  ңызметкерде 
Д)  қызметкер; ЦҢ
8. 
Шыгыс  септікте тцрган сөз. Слово в исходном па 
о еже.
A) досымнан
B )ңолхат
C) бүйрық 
Д) бастың
9  Керекті  сөзді  белгілеціз.  Укажите  нужное слово. 
Мен  бцгін жалақы
  ........
A) ал
B) алды
C)  аласың 
I 
Д) алдым
10.  Керекті свзді белгілеңіз. Укажите нужное слово 
Вір  ж ы лда
..............
м езгы  бар.
A) сегіз
B) он екі
C) жеті 
Д )төрт
11. Керекті сөзді белгілеціз. Укажите нужное слово 
-----
бцгін  іссапарга кетемін.
A) мен
B) сен
C)  ол
Д)  менің
12. Керекті свзді белгілеңіз. Укажите нужное слово 
Мен жцмыстан с а га т .
.......
кетемін.
A) алты
B)  алтыда
C) алтыншы
Д) алтымен
13. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово
Казахст ан халықтары  Н аурыз  .
............
тойлайды
А)  мерекенің

B)  мерекесін
C) мерекеде 
Д)  мерекемен
14. 
Керекті сёзді белгілеңіз. Укажите нужное слово. 
Наурыз мерекесі
.....— ....... 
наурызда  тойланады.
A) екінші
B) жиырма екі
C)  жиырма екіде 
Д) жиырма екінші
15; Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово.
ЩР Мемлекеттік  Елтаңбасының  орт асы нда
.........
бейнеленген.
A) кыран
B) ою
C) күн
Д)  шаңыраң
16. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово. 
Біз цонацтарды жылы
________
A) кабылдады
B) кабылдадьщ
C) сөйлесті 
Д ) сөйле
1
7. 
Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово.
------- _ _ _  
дейі н машина мен барамын.
A) дүкенде
B )базарға
C) дукеннен 
Д) дүкенғя
18. Керекті сцраулық  демеулікті белгілеціз. Укажи­
те  нужную  вопросительную  частицу.  Жомарт.  сен 
қонақ цйіне барасың
__
?
A)пе
B)бе
C)ма
Д)ба
19. Керекті сцраулыц  демеулікті белгілеңіз. Укажи 
те  нужную вопросительную  частицу.  Бугін  ауа  райы
жылы
, ..... 
?
А) ма

B) ме
C) па
Д) бе
Ш
т
20. Дцрыс жазылган сөзді аньіқтаңыз. Найдите при
ЯЬНЫИ 
т
/ П
 
и 
Г У Л  
и л
 
> 1 » ,  
___________ 
Г
вильный вариант написания.
A) ңатыстік
B) ңатысаміз
C) қатысамын 
Д) ңатысасің
ДШ ханаЯп"" СвЗӘІ белгі^
із-  к а ж и т е  нужное слово.
д ә р іх а н а д а
......
сатылады.
A) тамақ
B) жалаңы
C) дәрі 
Д) сүт
Мен
й д и й а
велгілеңіз: ук~ .
 І Ш  
щ
A)  келісіммен
B)  келісті
C) түраңтылың
Д)  ңашаннан
Мен
23. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово.
- 
г і'
  ■ « • « .м .. 
№ > 1 1
 /  
и
  и /* 7 / 
им
 1 .1 /1   1 л  к * . 
•
A)  сегіз
B)  сегіздан
C)сегізден 
Д)  сегізбен
Онын КеРеКШ СеЗЫ Ш Ш т  У ™ * » ™  "УЖ*ое слово, 
иның
 —.—.... 
орны алые емес.
A) жүмысың
B) жүмыс
C) жүмысы 
О жүмыста
Ш
Ш
 Ш
A ) өкелді
B) барады
C)  өкел 
Д) өкелсің

26. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово. 
Ертең бізге  ж алақы
............
A)береді
B) алады
C) аламыз 
Д)алды
27. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово. 
Мен таңертең
  ..__ ___ 
кетемін.
A )кала
B )қалада
C)қалаға 
Д)ңаласы
28. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово. 
Қызметкерлер...
_____
шықты ма?
A) жүмыс
B) жүмыста
C) жүмысңа 
Д)  жүмыстың
29. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово. 
Біз бцгін
_.____ .... 
тапсырамыз.
A) емтиханға
B)емтихан
C)емтиханнан 
Д) емтиханның
30. Керекті сөзді белгілеңіз. Укажите нужное слово. 
Менің жцмыс орным
_...____
A )ңалың
B)таза
C) ңыска 
Д)  жіңішке
Аудармаға арналған қосымша материалдар
Жолаушыларды тасу
Ж үк автомобилінің кузовында жолаушыларды тасы- 
мадцауға  «С*  санатындағы  көлік  ңүралдарын  басқару 
қүңығына куелігі (кабинадағы жүргізушіні ңоса алған- 
да 8 адамнан артың тасымалдау кезеңінде) осы санаттағы

көлік ңүралын басқаруда 3 жылдан аргық еңбек өтілі бао
ЖУПРІ ПІ7ПГТІ ГІЙГ. 
__ • 
*
жүргізушілер  жіберіледі.
оскери жүргізушілерге жүк автоЛ&бильде- 
рімен  жолаушылар тасымалдауға рүксат беру белгілен- 
ген тертште жүзеге асырылады. Жолаушыларды борггық 
шіатформасы бар жүк автомобилінің кузовында, егер ол 
Негдзгі  ережелердің, 4-тармагының  талаптарына  сөйкес 
жабдықталған болса, тасымалдауга рүқсат етіледі.
Ж үк  автомобилінің  жургізупхісі  жол  жүрер алдында 
жолаушыларға міну, түсу жөне кузовта орналасу тәртібі 
туралы түсіядіруге; қозғалыс кезінде түруға және бортқа 
отыруга тыйым салынгандығы туралы ескертуге тиіс.
Қ озғалы сты   ж олауш ы ларды   қауіпсіз  тасы м алдау 
шаралары қамтамасыз етілгендігіне коз жеткізілгеннен
кейін бастауга болады.
Борттық платформасы бар, жолаушыларды тасымал­
дау үшін жабдықталмаган ж үк автомобилінің кузовын­
да  жүруге,  олар  борттың деңгейінен  төмен  орналасңан 
оры нды қтарм ен  ңам там асы з  етілген  ж агд ай д а  ғана
жүкті алып бара жатңан немесе ж үк өкелуге жіберілген 
адамдарға рүңсат етіледі.
Маршруттык емес автобуспен немесе бүркеме-кузов-
балалар
- 
.  . 
* --- —^
и
а
р
 /кұк авто-
мобилішң кузовында  Ереженің  4-бөлімінің талаптары­
на  сөикес  қ ау ш сіз  тасы м алдауды   қам там асы з  етуге 
міндетті  кемінде екі ересек (18 жастан үлкен
болуытиіс.
адам алы п
Үл келік күралдарының алдында жөне аргында «Бала- 
ларды тасымалдау* деген айырым белгісі орнатылуы тиіс.
Ж ү р г ізу ш і  ж о л а у ш ы л а р д ы   о ты р ғы зу д ы   ж ән е
түсіруді колік қүралы толық тоқтағаннан кейін жүзеге 
асыруга, ал қозғалысты есіктер жабық күйінде бастауы 
жөне оларды толык тоқтаганға дейін ашпауға міндетті
Ж олаушыларды автомобильдің (бортгық платформа­
сы  немесе бүркемелі кузовы бар ж үк автомобильдерінін 
кузовында жолаушыларды тасымалдау жағдайларынан
О Я П К Я   I 
_____*  • _____ 
.
трактордың,  оздігінен жүретін
а«
[инаның ка-

бииасынан  тыс,  ж үк тіркемесінде,  ж үк  мотоциклінің 
кузовында жөне мотоцикл қүрылымында отыруға арнал- 
ған орыннан тыс,  жүк тіркемесінде,  ж үк  мотоциклінің 
кузовы нда  жөне  м отоцикл  ңүры лы м ы нда  оты руға 
арналған  орыннан  тыс;  көлік  күралының  техникалык 
сипаттамасында көзделген,  12 жасңа дейінгі балаларды 
санамағанда, жоғары санда. Мүндайда көлік ңүралының 
нақты  салмағы  дайындаушы  -   көсіпорын  белгілеген, 
рүқсат етілген  ең жоғары масса көлемінен  аспауы тиіс 
жөне 12 жасңа дейінгі балалар саны жолаушыларға ар- 
налған  отыратын  орын  санынан  аспауы  керек;  мото- 
циклдің артңы орындығында  мае күйінде; ж үк автомо- 
билінің кузовында отыру үшін жабдықталғаннан жоға- 
ры санда тасымалдауға тыйым салынады.
12 жасқа дейінгі балаларды тасымалдауға тыйым са­
лынады:  мотоциклдің  артңы  орындығында;  балаларға 
арналған үстап түру ңүрылғысы болмағанда;  жеңіл ав- 
томобильдщ  алдыңғы  орындығында;  бүл  тыйым  салу 
жеңіл автомобиль негізіндегі жолаушы-жүк автомобиль- 
дерше және жүк автомобильдеріне қолданылмайды.
Ж үк тасымалдау 
Ж үк тасымалдау осы маңсатқа арналған автомобиль-
мен, ал ңалааралық автобустарда -  дайындаушы-кәсіп- 
орын белгілеген орындарда жүзеге асырылуы тиіс. 
Тасымалданатын 
жүкпең 
жолаушылардьщ массасы,
жүктемені осьтер бойынша бөліп орналастыру осы көлік
ңүралы үшін дайындаушы-көсіпорын белгілеген көлем-
нен аспауы тиіс.
Ж үрпзуш і ңозғалысты бастар алдында жөне қозғалыс 
кезінде олардың ңүлауын ңозғалысңа кедергі тудыруды 
болдырмаудан саңтану үшін олардың орналасуын,  бекі- 
тілуш, жабылуын жөне жай-күйін бақылап отыруы тиіс.
Жүк  тасымалдауға  мынадай  жағдайларда.  Егер  ол 
көлік  ңүралының  санатына  жөне  түріне  сөйкес  келсе- 
жүргізушіге  шолуды  шектемесе;  басңаруды  қиындат- 
паса  жөне  көлік  ңүралының  орныңтылығын  бүзбаса,

сыртңы  жарың  аспаптарын  және жарың  шағылыстыр- 
ғыштарды,  тіркеу  және  айырым  белгілерін  көлегейле- 
месе, сондай-аң қолмен берілетін дабылдарға к»дергі жа- 
самаса;  шу  туғызбайтын  болса,  жолды  және  ңоршаған 
ортаны шаңдатнаса, ластамайтын болса жол беріледі.
Егер ж үктің жай-күйі мен орналасуы аталған талап- 
тарды ңанағаттандырмаса, жүргізуш і аталған тасымал­
дау  ережелерінің  бүзылуын  жоюға,  егер  жою  мүмкін 
болмаса, әрі ңарай ңозғалысты тоңтатуға міыдетті.
Арттан  және алдынан 1 м-ден артық немесе бүйірден, 
көлемдік  ж арыңты ң  сыртңы  шетінен  0,4  м-ден  артьщ 
шығып түратын ж үктер немесе көлік қүралының көле- 
мінен шығып түратын бөліктер  «Ірі көлемді жүк*  айы- 
ру белгілерімен,  ал тәуліктің қараңғы уаңытында және 
ж еткіліксіз көріну жағдайларында, бүдан басқа,  алды­
нан  —
  фонарьмен  немесе  аң  түсті  жарың  шағылыстыр- 
ғышпен,  артта -  фонарьмен немесе қы зы л түсті жарың 
шағылыстырғышпен  белгіленуі  тиіс.
Ауыр салмақты,  ірі көлемді және қауіпті, сондай-ақ 
жүкпен немесе жүксіз көлемдік өлшемі ені бойьшша 2,5 м, 
жүріс бөлігін биіктігі бойынша -  4 м, үзындығы бойын­
ша 
автопойыздың (бір тіркемені ңоса)  —
  20  м,  екі және 
°Дан 
көп тіркемелермен — 24 м, екі және одан көп тірке- 
мелермен  немесе жүкпен -   24  м,  көлік  ңүралы көлемі- 
нен 
артта  2  метрге дейін  шығып  түратын  жүктерді  та­
сымалдау  уәкілетті  мемлекеттік  органдар  белгілеген 
арнаулы ережелерге сәйкес орындалуы тиіс.
Көлік  ңүралы  ңауіпті  жүктерді тасымалдау  кезінде 
«Қауіпті  ж үк»;  «Негізгі  ережелердің*  8-тармағында 
көзделген  жағдайларда  «Үзын өлшемді  көлік  қүралы* 
деген айырым белгілері болуы керек.
Ж ол қозғалысы нда қолданы латы н сигналдар
К өк түсті  жарңылдауың  маягі  іске  ңосылған  жедел 
ж өне  ар н ау л ы   қ ы зм е т т ің   к ө л ік   қ ү р а л д а р ы н ы ң  
жүргінш ілері кезек күттірмейтін қызметтік тапсырма- 
ны  орындауы  кезінде  қозғалыс  қауінсіздігін  қамтама-

сыз  ету  шарты  мен  Қазақстан  Республикасының  Жол 
козғалысы ережелерінің  5 (реттеушінің дабылдарынан 
басқа),  8-18 бөлімдерін, Ережеге 1 жөне 2-ңосымшалар- 
дың талаптарын орындамауы мүмкін.
Көк  түсті  ж арқы лдауьщ   м аякқа  ңоса,  қы зы л  түсті 
маяк іске қосылуы мүмкін.
Қозғалысңа басқа қатысушылардың алдында басым- 
дылық алуы үшін мүндай автомобильдің жүргізушілері 
көк  түсті  ж арңы лдауы қ  м аяк  пен  арнаулы  дыбыстық 
дабылды іске ңосуы тиіс.  Олар өздеріне жол берілгенді- 
гіне  көз  жеткізгеннен  кейін  рана  басымдыльщты  пай- 
да лана ал ады .
Осы  ңүңьщты жедел және арнаулы қызметтің көлік 
ңүралдарын ереженің осы тармағымен белгіленген жағ- 
дайларда  алып  жүретін  көлік  ңүралдарының  жүргізу- 
шілері де пайдаланады.
Көк  түсті  жарңылдауың  м аягі  іске  ңосылған  және 
арнаулы  дыбыстың  дабылы  бар  көлік  ңүралдары  жа- 
қындаған  кезде  жүргізушілер  осы  жөне  олардың  алып 
жүруіндегі  басқа  автомобильдің  кедергісіз  өтіп  кетуін 
қамтамасыз етуі үшін жолды босатулары керек.
Көк  түсті  жарңылдауың  м аягі  іске  ңосулы,  тоңтап 
түрған көлік ңүралдарына жаңындаған кезде жүргізуші 
қажет  болған  жағдайда  дереу  тоңтатуға  мүмкіндік  бо­
луы үшін жылдамдыңты азайтуы тиіс.
Сарғыш қызыл немесе сары түсті жарңылдауың маягі 
іске  ңосулы  көлік  қүралының  жүргізушісі жол үстінде 
ңүрылыс  немесе  жөндеу  жүмыстарын  орындау кезінде 
ңозғалыс ңауінсіздігін қамтамасыз ету жағдайында жол
белгілері (2.2, 2 .4 2 .6 , 3.11-3.14, 3.17.2 белгілерінен бас­
ка) мен таңбаларының, сондай-ақ Ереженің 9. 4-9.8 және 
16.1-тармақтарының талаптарын орындамауы мүмкін.
Басңа  к ө л ік   ң үралы н ы ң   ж ү р гізу ш іл ер і  оларды ң 
жүмысына кедергі келтірмеуі тиіс.
Сарғыш қызыл немесе сары түсті жарңылдауық маяк
қозғалыста  басымдылың  әпермейді  жөне  ңозгалыстың
басқа қатысушыларын ңауіптілік туралы ескерту үшін 
ңызмет  етеді.

Апаттық дабыл  мен апаттың аялдау белгісін қолдану
і
Апаттың  ж ары қ  дабылы  мынадай  жағдайларда  іске 
ңосылуы тиіс: жол-көлік оқиғасы кезінде; аялдауга тыйым 
салынған  жерлерде  амалсыздан  тоңтаған  кезде;  артқы 
жүріспен қозғалғанда; фардың жарығымен жүргізушінің 
көзін  қарыңтырғанда;  сүйрете алғанда  (сүйрәтілетін  ме- 
ханикалың көлік құралында); жолдың жарықтандырыл- 
майтын учаскесінде немесе көлемдік фонарьдің дүрыс істе
болған жағдайларда аялдағанда 
және түрғанда; елді мекеннен тыс, жол жағалауының ені
жүріс бөлігінен тольщ кіру үшін жеткіліксіз болғанда не­
месе жол жағалауының енін осы жол жағдайында айкын-
V
 мүмкш оолмай, онда тоңтаған кезде. 
Апаттың ж арық дабылы басңа жагдайларда
мүмкі
туралы
Апаттьщ жарың дабылын іске қосқаннан кейін, сондай- 
ақ, онъщ аңауы болса немесе ол болмағанда, жүріс бөлігінің 
неғүрлым  қауіпті  жағына:  жол-көлік  оңиғасы  кезінде; 
аялдама жасауға тыйым салынған жерлерде
дың көрінуі 100 м-ден кем болтан жерлерде ең болмағанда 
бір бағытта, дереу қауіпті (алаттық) аялдама (немесе жы- 
пылықтаған ңызыл фонарь) белгісін қою керек.
Б ұл  белгі  (немесе  фонарь)  наңты   ж агд ай д а  басқа 
жүргізушілерді ңауіптіліктуралы уақтылы еекертуді қам- 
тамасыз ететін қашыңтықта орнатылады. Сонымен ңатар 
бүл ңашыңтьщ көлік ңүральшан елді мекендерде 15 м және 
елді мекеннен тыс жерде 30 м-ден кем болмауы тиіс.
Қауіптілік  ж ары қ  дабылы  болмағанда  немесе  оның 
аңауы болса, сүйретілетін механикальщ көлік қүралының
белгісі бекітілуі
Радио
Радио (латыннан ауд. « сәуле таратамын, шығарамын» 
Деген 
сөз) —
 алыс ңаш ы қты ңқа сымсыз таратылатын жо*
ғары 
ж иілікті  электрмагниттік  тербелістерді  пайдала-
%
техника саласы

Александр Степанович Попов (1859-1906) -  орыс фи­
зи й , радиобайланыс негізін ңалаган өнертапңыш.  1882 
жылы  Петербург университетін  бітірген.  Ол  неміс  фи- 
зигі Г. Герц жасаган электрмагниттік толңьга таратқыш
вибраторды  қаш ы қтан  сымсыз  сигнал беру  ісінде  пай- 
далану  жөнінде  көп еңбектенді.
Ол француз физигі Э. Бранли үсынған радиоқүрасты- 
рушыны (когерер) пайдаланып,  оны жетілдірді.
Попов  1895  ж ы лғы   7  мамырда  Орыс  физика-химия 
қоғамының мәжілісінде алғаш қы  радиоңабылдагышты
көрсетті.
1900 ж ылы Поповқа Парижде өткен 4-дүниежүзілік 
электртехниктер  конгресінде  осы  еңбегі  үш ін  Қүрмет 
дипломы мен Алтын медаль берілді.
1945 жылдан бастап 7 мамыр Радио к үні боп аталады .
Радио таратқыш  жүйе (а 
ниттік энергияны ж ан-ж ақты  тарату ж эне оны қашьщ-І 
тан радиоқабылдағыштың антеннасымен қабылдау мәсе-І 
лелерін іске асырады.
Электрондың лампалардың шыгуы радионың дамуы-І 
на түбегейлі бетбүрыс жасады. Қысңа мерзім ішінде ра­
дио арқылы сөз бен өнді алысқа тарату -  радиохабар та­
рату мөселесі іске асырылды.  Радионың кемелденуі ар- 
қасында радионавигация, радиолокация, телевизия, т.б. 
ж аца салалар бөлініп шьщты.
Сездік:
Сеуле—луч 
Тарату — распространять
Шығару —
 излучить, выделять  Ж иілік -  частота
Сымсыз -  беспроводной 
Қабылдағыш -  приемник
Жетілдіру —
 совершенствовать  Мөжіліс -  заседание
Үсынған  -  предложенный 
Қашықтық -  расстояние
Тербеліс —
 колебание 
Өнертапңыш -  изобретатель
Меселе -  задача 
Түбегейлі -  основной
Бетбүрыс -  поворот, перестройка  Мерзім  -  время

I
Радотехника  -   радио  диапазоны ндағы   электрмаг- 
ниттік тербелістер мен толңындарды генерациялй’у жөне
күшейту, тарату, ңабылдау тәсілдері мен оларды пайда- 
лану мәселерін зерттейтін ғылым.
Электрмагниттік тербелістер мен радио диапазонын- 
дағы  толқындарды  радиобайланыста,  теледидарда,  ра­
диолокация мен радионавигацияда, сондай-аң техноло- 
гиялың процестерді баңылау мен басңаруда,  т.б.  ғылы-
ми зерттеулерде найдаланатын техника саласы да радио­
техника деп аталады.
Радиотехника  негізінде  кез  келген  ңаш ыңтықта  ра­
диотелефон  байланысын  орнату,  кескін,  сызба,  сурет, 
газет  материалдарын  тарату,  тез  әрекетті телеграфтық 
радиобай ланыс орнату мүмкін болады.
Радиотехника  тәсілдері  автоматты  басңару,  реттеу 
ж әне  аңпаратты  өңдеу  ж үйелерінің  негізін  қүрайды. 
Радиотехника  ж етістіктері  электронды  есептеуіш  ма­
шиналарды (ЭВМ)  жетілдіруге мүмкіндік береді.
Халық шаруашылығында жоғары ж иілікті ңыздыру 
ңондыргылары да аса таза металдар алуда, болат бүйым- 
дардың беттік қабатын өңдеуде, ағаш, керамика, астық
өнімдерін  кептіруде,  тамақ  өнеркәсібінде,  медицинада 
қолданылады. 
,  ••  1 •
Сөздік: 
,  V  £
Зерттеу -  изучать,  исследовать 
Жетістік -  достижение
Өңдеу —
  обрабатывать,  обработка 
Басқару -  управлять 
Кескін —
 очертание 
Беттік қабат —
 лицевой слой 
Сызба —
ч чертеж
Тез әрекетті —
 быстродействующий
Кептіру —
 сушить
Реттеу -  регулировать

Алғашңы радиостанция  1915 жылы Форт-Александ­
ровские (Форт-Шевченко) ңүрылды.
1922 жылы қаңтарда 5 тарагқыш-ңабылдағыш радио­
станция (Орынбор, Семей, Гурьев, Форт-Александровск, 
Орал) жэне 8 хабар ңабылдағыш радиостанция (Қостанай. 
Ырғыз, Ойыл,  Орда, Ақмола,  Петропавл,  Өскемен,  Пав­
лодар) жүмыс істейді.  1925  жылы бүған Алматы,  Жар- 
кент, Әулиеата, Төрткөл радиостанциясы қосылды.
1931 жыл 1 мамырда Алматыда республик ад агы хабар 
беретін түңғыш радиостанция іске  ңосылды.  4  мамырда 
түңғыш қазақ тіліндегі « Еңбекші ңазақ » радиогазеті эфир- 
ге жолдама алды.
Раднобайланыс
Радиобайланыс -  радиотолқындар арңылы жүзеге асы- 
рылатын электр байланысы. Бүл 
ү тттін 
хабар беретін пункт- 
те радиотаратқыпі пен таратқьпп антеннадан түратын ңон- 
дырғы,  қабылдау пунктінде қабылдағыш антенна мен ра- 
диоқабылдағьпптан қүралған қондырғылар орнатылады.
1920 жылға дейін радиобайланыста толңын үзындығы 
жүз метрден ондаған шаңырым арасындағы, ал 1922 жыл- 
дан  декам етрлік  толңы ндар,  1930  жылдан  м етрлік, 
1940 жылдан түзу сызықпен таралатын дециметр лік жөне 
сантиметрлік толқындар алңабы игерілді. Қысқа толңьта- 
дар негізінде көп арналы байланыс орнатылып, телефон, 
радио, теледидар байланыстары арқылы өте көп ақпарат 
ңабылдау, тарату мүмкіндігі туды. Ретрансляция немесе 
байланыс серіктері көмегімен радиобайланыс ңашықты- 
ғын күрт арттыру мүмкін болды. Байланыс серіктері ар- 
қылы кез келген кашыңтыңңа бір мезгілде мыңдаған те­
лефон байланысы  мен ондаған теледидар бағдарламала- 
рын орнатуға болады.

Толқын —
 волна
Қондырғы —
 установка
Сызық —
 черта 
Игерілді -  освоен
Мүмкіндік —
 возможность 
Күрт -  резко 
.■>*
Арттыру—увлечение
Алыстан  көрсехудің  алғаш қы  жобалары
Табиғат ңүбылыстарын тануда көзбен көрудің артық- 
ш ы лы ғы на  еш кім   күмөн  келтірм ейді.  Сондыңтан  өр
елдің ой иелері алыстан көруді 
а р м я н  
етті.
1837 ж ылы орыс оңымыстысы А.Н. Лодыгин қызды- 
ру лампаларын ойлап тапты.
1875  ж ы лы   А мерика  өнертапңыш ы  Керл  кескінді
алысқа жеткізудің алғашңы жобарын үсынды.
1878 ж ы лы  Португалия өнертапңышы  Де Пайва се­
лен элементінен түратын тақта мен таблоны ңосатын бір 
гана сымды пайдалануды үсынды. 
щ !
1880 жылы орыс ғалымы П.И. Бахметьев ♦ Телефотог­
раф» деп атаған жобасын үсынды.
Де Пайва мен Бахметьев жобаларының мақыздылыгы -  
кескінді жеке элементтерге жіктеп,  кезекті түрде ңайта-
лап беру өдасінде. Бүл -  бүгінгі телевизияның неіізіі өдісі.
Кескінді оның жеке элементтері арқылы тізбектеп бе-
руді кескінді жаймалау деп атайды. Оның әр түрлі өдістері 
бар. 
"
1884 жылы поляк инженері П. Нипков кескінді дөңге- 
лек (Диск) арқылы жаймалауды үсынды. Диск бір айнал-
ганда кескіннің толың көрінуі кадр деп аталады, кадрдың 
бір секунд ипіндегі көріну санын кадр жиілігі деп атайды.
Бүл жобамен кескінді алысқа жеткізуді тек 1925 жылы 
Англияда Бэрд жөне Америкада Дженникс жүзеге асыр-

Күмөн -  сомнение 
Тізбек -  цепь
Ой нелері -  мыслители 
Кескін -  изображение
Қыздыру -  нагревать,  греть,  накаливать
Телевизия мүнаралары
Телевизия мүнаралары -  үшар басына телевизия, ра- 
диохабар тарату, радиограф пен радиореле байланыста- 
рының антенналары орнатылған биік мүнара.
Мүнараларды биік етіп жасау -  техникалық ңажетті 
жағдаи. Мүнара негүрлым биік болса,  солғүрлым теле- 
дидар хабары ңолданылатын ңашықтық үлғая береді.
Осыны ескерген  әр  елдің инженер-ңүрастырушыла-
ры көптеген мүнара жобаларын жүзеге асырады. Мыса­
лы, Мюнхендегі мүнара биіктігі -  265 м. Радио дүниеге 
келмей түрған кезде тек әсемдік ретінде салынған.  Па- 
риждегі  Эйфель мүнарасы  -   300 м.  Қазір  ол радио мен 
телевизияда теқдесі жоқ орын алып отыр.
Телевизияның  дамуымен  қатар,  мүнара  биіктігі  де
арта түсуде. Осылайша Санкт-Петербургте 330 метрлік, 
Берлинде 360 метрлік мүнаралар салынды.
1967  жылы  Мәскеуде  Останкино  ауданында салын- 
ған  телевизия  мүнарасының  биіктігі  -   533  м.  Оның 
бірінші қабатында кинозал,  63 метрлік биіктікке дейін 
15 қабатта метеостанция, асханаларбар, 147 метрлік биік- 
тікте  қала  көрінісін  тамашалайтын  200  адам  сыятын 
алаң бар.  Бүл ерекше  мүнараның жобасын  жасаушы  -  
көрнекті  инженер  Николай  Васильевич  Никитин.  Осы
еңбегі үшін оған техника ғылымдарының докторы атағы 
мен Лениндік сыйлық берілді.
Мүнараның салмағы -  32 мың тонна, диаметрі -  74 м.

Сездік:
Мүиара  -  башня 
Үлғаю -   увеличиваться
Ескеру  -  обратить  вин манне
Тпмашалау -  любоваться, принять 
во внимание, иметь в 
Теңдесі жоқ -  не имеющий равного 
Сыятын  -   вмещается 
Көрініс -  вид
Салмак "  вес
Не» урлым  —
  поскольку*  настолько,  чем

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР
1. ГордиенкоМ.П. От повозки до автомобиля. -  Алма-
ата: 
Казахстан, 1990.
2.  Михайловский Е.В. 
Устройство автомобиля. -  М.: 
Машиностроение,  1987.
3. Варламов В. А. 
Что надо знать водителю о себе. -  М.: 
Транспорт.  1990.
4. П. Ж . Жүнісбеков. Автомобильдің 
ңүрылысы 
жөне 
пайдалануы. -  Астана: Фолиант, 2007.
5. В. Элиев. Трактор мен 
автомобиль теориясычьщ не- 
гіздері. -  Астана: Фолиант, 2007.
6. Т.  Меңдібаев. 
Машина жасау технологиясы.  -  Ал­
маты:  Ы. Алтынсарин 
атындагы Қазаң Білім академия- 
сының республикалың 
баспа кабинеті,  1999.
7. А.Қ. Қүсайынов. 
Қазақша-орысша, орысша-ңазаң-
ша терминологиялың 
сөздік:  Көлік және қатынас жол-
дары. — Алматы: Рауан, 2000.
8. А.Қ. Қүсайынов. 
Қазақша-орысша, орысша-қазаң- 
ша терминология
лың  сөздік:  Механика  және  машина- 
тану. -А лм аты : Рауан, 2000.
9. Д.Х. 
Аңанова. 
Ресми-іскери 
ңазақ тілі.  -  Алматы:
Арман-ПВ, 2002.
10. «Іи£епсІ+Теспік. 
Рори1агшззепзсһа£Шсһ- іесһпізсһез
^£еп<іта£а2Щ
.
11. Оралбаева Н. Практикалың 
ңазаң тілі. 
-  
Алматы:
А натілі, 1993.
12. Лукьянов В.В. Автомобиль и мы. -  
М.: 
Юрид. Лит.,
1982.
13.  Котик М.А. Беседы психолога о безопасности до­
рожного движения. -  М.: Транспорт,  1987.

14.  Б .Б .  Ж ахина.  М емлекеттік  тілде  іс 
қағаздарын 
жүргізу курсы.  -  Көкшетау,  2003.
15.  Гез Н.И.  Немецкий язы к.  Учебник для 10 класса 
средней школы.  —
 М.:  Просвещение,  1981. 
*

МАЗМҮНЫ
АЛҒЫСӨЗ......................................................... 
3
1-МОДУЛ  Ь  
.................................... 4
2-МОДУЛ  Ь  
..........................16
3-МОДУЛ  Ь  
........................ 22
4-
м о д у л
 
ь
 
;;;;;;;;;;............... 89 
5-
м о д у л
 
ь
 
....................... і 06
6-МОДУЛ  Ь  
................... 151
7-МОДУЛ  Ь  
...... ................ 162
Пайдалыиған  өдебиеттер.............................................. 29?

«К эсіпт ік білім»  сериясы
Х али м а Ш әріп қы зы  Қ ож абаева
КӘСІБИ Қ А ЗА Қ  Т ІЛ І
(Автпомобилъді жөндеу және оеан. техникалық 
цызмет көрсету мамандыгына арналган)
О қу ццралы

Редакторы Бауыржан Сегізбаев 
Техникалық редакторы Раушан Түрлынова 
Көркемдеуші  редактор  Ж еңіс  Қазанқапов 
Суретші-дизайнер  Ж еңіс  Кәкенүлы 
Корректоры  Назгүл  Бимагамбетова 
Компыотерде  беттеген  Лаураш  Мүхамеджанова

Басуға 0 5 .0 2 .1 0 . қол қойылды.
П іш ш і 84x108 7 32. Қағазы офсеттік. Офсеттік басылыс.
Шартты баспа табағы 15,96.
Тапсьфыс № 3 6 * . Таралымы 1000 дана.
* Фолиант» баспасы.

жүктеу/скачать 14,36 Mb.