I п т I к X. Қожабаева

жүгінетін, ал
оз  автомобильдерінің  көп  мөлшерін  сыртқы  нарықңа
таңдал
1976жылы «Хондамоторе» компаииясының «Акк 
томобилі АҚШ-та ең танымал импорттык машин?
халык
1978 жылы өмірге келген «Прелюд » машинасы да тез ара- 
да нарықты жаулал алды. С. Хонда 1979 жылы АҚШ-тың 
Колумбус ңаласында (Огайо  штаты) мотоциклдер зауы- 
тын,  Мэрилсвилл  ңаласында автомобиль зауьгтын сала 
бастады. Осы кезде Хонданың қаржы тапшылығын бай- 
каган  ең  мықты  бөсекелесі  мотоциклдер  шыгаратын 
«Ямаха*  компанияеы  Жапониядагы  мотоциклдер мен 
мотороллерлер нарыгын тартып алуға күш салып,  жаңа 
үлгілер сериясын шығарып, жарнамалау ісін күшЯРІЩІІ 
Ал  «Хонда  моторе*  компаниясының басшылыгы  карап 
калмады. Қаржы кыспагына қарамай, бір жыл бойы ап- 
тасына  жаңа  бір  мотоцикл  үлгісін  шығарып  отырды. 
Мүндай жойқын соққығатөтеп бере алмаган «Ямаханың* 
бір топ басшылары ңызметтен кетуге мөжбүр болды
80 жылдарда  «Хонда моторе*  Жапонияның  автомо­
биль өнеркөсібіндегі «Тойота* мен «Ниссан* компания- 
ларынан кейінгі үпгінші орынды иемденді. Ал АҚШ-та 
өйгілі  Детроиттың  «Үлкен  үштіктен*  кейін  төртінші 
орынға  ие  болды.  Америка  үкіметінің  шешіміне  орай 
«Хонда  моторе*  компаниясы ауаны ластауы өте төмен 
«ССВС*  қозғалткышын  жасап  шығарды.  «Прелюд* 
жөне « Сивик *, «Акьюра* автомоильдеріөлемніцтүкпір-
түкпірін шарлап кетті.  1990 жылдары С. Хонда күрган 
компанияга Жапониядагы  5  автомобиль зауыты  жөне
өлемнің 31 еліндегі 51 өнеркөсіп орны қараган болатын.
Соичиро Хонда есімі автомобиль внеркөсібіндегі аме- 
рикалық Генри Фордпен қатар аталады.
С. Хонда  1991  жылғы  5  тамызда  Токио каласында
ДҮние 
саллы.

№13.  С. Хонда туралы мәтіннің мазмүнына 20 сүрақ 
жазыңыз.
№14. С. Хонда туралы мәтіннің мазмүнына жоспар 
қүрыңыз да,  сол  жоспарыңыз  бойынша  қазаңш а  маз-
мүндаңыз.
№15. Сөйлемдерді көшіріп, түрлерін анықтаныз.
1.  «Хонда моторе» компаниясы әлемдік нарық арена- 
сына 1966 жылы Париж және Лондоңда «0800» үлгідегі 
спорттық жеңіл машинасын көрсету арңылы шықты.
2.  Ал  1968  жылы  микролитражды  автомобильдерін 
шығара бастаган Хонда алдымен Батыс Германияда өз 
позициясын нығайтты, сонан соц АҚШ-ты  «жаулауға» 
кірісті. 
^
3.  Хонданың ңаржы тапшылығын байқаган ең мық- 
ты  бәсекелесі,  мотоцикл дар  шығаратын  «Ямаха»  ком­
паниясы Жапониядағы мотоциклдер мен мотороллерлер 
нарығын тартып алуға күш салып, жаца үлгілер серия- 
сын шығарып,  жарнамалау ісін күшейтеді.
4.  1976 жылы «Хонда моторе»  компаниясының «Ак­
корд» автомобилі АҚШ-та ең танымал импорттық маши­
на деп  бағаланып,  оны  сатып  алу үшін  халық  кезекке
ТҮРДЫ.
5.1990 жылдары С. Хонда ңүрған компанияға Жапо- 
ниядағы 5 автомобиль зауыты және әлемнің 31 еліндегі
51 өнеркәсіп орны қараған болатын.
6. Кішкентай болғанмен, өте ңуатты қозғалткышы бар 
бүл автомобиль жастардыц көңілінен шықты.
7.  Біраз  тәжірибе алған  соң туған қаласына қайтып 
оралып, жинаған ңараясатына автомобиль жөндеу шебер- 
ханасын ашады
8. Сондай адам табылған соң 1948 жылы  «Хонда мо­
торе»  фирмасының негізін қалайды.

№16.  Мәтінді  сөздіктің көмегімен  аударып,  мазмү-
нын түсінуге тырысыңыз. Сөздікте кездескен лексика- 
ны  сөздік дәптеріңізге  жазыңыз.
« ҮПЩЫШ ТӘРЕЛКЕ» ЖАЙЫНДА ҒЫЛЫМ
НЕ ДЕЙДІ?
I
Адамдардың беймәлім 
үшатын  объектілерге  (БҮО  -
НЛО) деген  қарым-қатынасын анықтау 
оңай  емес.  Бір
қарағанда,  БҮО-ге сенуге 
де,  сенбеуге де болады.  Мәсе-
ле -  оны өр түрлі адамдардың әрқалай түсінуінде. 
Кей-
біреулер үшін ол —
 өзге 
планетадан келген ғарыш кёмесі,
кейбіреулер үшін -  бізге беймәлім өзге 
өлемнен жіберіл-
ген шифрланған дабыл, ал кейбіреулер 
үшін 
ол -  
аспан-
да жылт етіп көрінген түсініксіз 
бірдеңе. Біреулер БҮО-
ның барлығына сенгенімен,  оның 
өзге  планетадан кел-
гендігі туралы болжамға күмөндана қарайды. Ал біреу-
лер БҮО-ның параллель әлемге қатысы 
бар деген деректі
жоқңа  шығарған  жандарды  иек 
астындағыдан  өріні 
көрмейтіндер қатарына  жатңызады.
Қазіргі  заманғы  ғылым  БҮО-мен  айналыспайды деу 
қате. 1947 жылдан бастап, көптеген зерттеу жүмыстары 
жүргізілгенімен,  қалың  көпшілік  олардан  бейхабар. 
Олай болу себебі, елді елең еткізердей ештеңе табылғак 
жоң.  Керісінше,  ең тылсым  оңиғалар  өте  жіті  зерттеу 
нөтижесінде  өздерінің  жүмбаң  сырынан  айырылады. 
Жақындап қарағанда «нағыз өзгепланеталық кемелер» 
бар болғаны жарың жүлдыз, планета, үшырылған раке­
та, өуе шарлары, басқа да ғылымда баяғыдан белгілі ны- 
сандар болып шығады.
Іспң  мәнісі  мынада,  адамның  жаратылысы  фотоап­
парат  сияқты  емес,  көзбен  көргенді  ол  ңаз-ңалпында 
қабылдай  алмайды,  алдымен  мидың  өңдеуінен  өтеді.

Мәселен, өлі ңараңғылық түсе ңоймаған алакөлеңке т а к ­
та кешкі аспаннан көрінген жарық планета бақылау шыға 
күдікті көрінуі мүмкін. Жер атмосферасындағы ауа коз- 
галысымен бүлдырай көрініп,  тозаңда қалқыған  кішке- 
не ғана жарьщ объект көзге шалынады.  Біраң.  адамға 
көзбен көру -  жеткіліксіз, ол сол көзі піалғанды түсінуі 
керек. Астрономия мүндай жағдайда аспан денесі болуға 
тиісті нөрсенің таңғаларлың өзгешеліктерін атмосфера- 
лык  ерекшеліктерге  танып,  ол  объектіні  планета  деп 
үгады. Ал астрономиядан бейхабар адам оны БҮО деп са- 
найды. Егер бүл аспан денесі болмаса, сонда не болғаны? 
Көрінісі өте кішкене,  жарқырай қүбылады,  оны бүрын- 
нан бе лгілі объектіге үңсату ңиын. Не екенін білуге ақпа- 
рат  жеткіліксіз,  біраң білуге дегеян  қүштарлық  күшті. 
Бүл  жерде  бізге  көмекке  жинаңталған  төжірибе  мен 
ңалыптасңан  үғым  келеді.  Және  олардың  өмірде  жиі 
көмегі  тиеді.  Мысалы,  алыстан  кіп-кіш кене  болып 
көрінген,  жол үстінде  қозғалғанның  автомобиль  екені 
туралы,  оның детальдарын көрмей түрып, дүрыс түжы- 
рым жасаймыз. Алайда, бейтаныс нысандарға келгенде, 
жинақталған тәжірибенің кесірі тиетін түсы да аз емес. 
Беймөлім үшу объектісіне байланысты дүрыс түжырым- 
ды қателеспей айту өте қиын.  Егер куәгер аспаннан ерек- 
ше  бірдеңені  көріп түрғанына алдын  ала сенімді болса, 
миы  өз-өзінен  керексіз  детальдарды  тастап,  жетіспей 
түрғандарын  «сызып»  шығады.  Планета жүқа бүлттар- 
дан өтетіндей сөуле түсіре ме? Онда бүл БҮО-ньщ прожек­
торы  болғаны.  Ауа ағынынан  жымыңдай ма?  Онда бүл 
«тәрелкенің» айналғаны. Солай кете береді... Нәтижесін- 
де, беймәлім нысан не болуы мүмкін деген адам санасын- 
да алдын ала ңалыптасқан үғымның әсерінен,  оған  нақ 
соның өзі бо л ып көріну і өбден мүмкін.
№17. Сөйлемдерді көшіріп, түрлерін анықтаңыз.
1. Егер куөгер аспаннан ерекше бірдеңені көріп түрға- 
нына алдын ала сенімді болса, миы өз-өзінен керексіз де­
тальдарды  тастап,  жетіспей түрғандарын  «сызьш*  шы- 
ғады. 
л 
л;; 
е
-.- 
і
|
2. Не екенін білуге акпарат жеткіліксіз, бірақ білуге 
деген  қүштарлың күшті.

3. Жер атмосферасындағы ауа ңозғалысымен бүлды-
рай  көрініп,  тозаңда  ңалңыған  кішкөне  ғана  жарық 
объект көзге шалынады.
4.  Істің мәнісі мынада,  адамның жаратылысы фото- 
аппарат сияңты емес, көзбен көргенді ол ңаз-қалпында 
қабылдай алмайды, алдымен мидың өңдеуінен өтеді.
5.  Жақындап  қарағанда  «нағыз  өзгепланеталық  ке- 
мелер*  бар болғаны жарьщ жүлдыз, планета, үшырыл-
ған ракета,  әуе шарлары,  басңа да ғылымда баяғыдан 
белгілі нысандар болып шығады.
№18.  Беймәлім  үшатын  объектілер  туралы  өз  ой- 
пікіріңізді  жазыңыз.
55, 56-сабақ
№19. Мәтінді сөздіктің көмегімен аударып мазмүнын
түсінуте  тырысыңыз.  Сөздікте  кездескен  лексиканы 
сөздік дәптерінізге  жазьщыз.
«ҮШҚЫШ ТӘРЕЛКҒ* ЖАЙЫНДА ҒЫЛЫМ
НЕ ДЕЙ ДІ ?
II
Казак стан да «жалған» хабарламалар жөнінен бірінші 
орынды ғарыш зымырандарының үшырылуына беруге 
болады.  Зымыран соңында атмосфераның жоғарғы ңаба- 
тында жанған газдың көп мөлшері түнып қалады. Егер 
жерге кешкі ымырт түсе бастаған кезде, ол күнмен ша- 
ғыласса, таңгажайып өсерлі көрініске куө боласыз!  «Ди­
рижабль тектес * нақты пішінге ие зымыран ізі төңіректі 
толың  айдан бетер  жарың  қылуга  қабілетті.  Республи- 
камыздың  барлық  жерінде (батыс  облыстардан  басқа) 
Байқоңырдан үшырылған зымырандар көрінеді. Солтүс- 
тіктен де, шығыстан да, Қазақстанның орталыгынан да, 
Ресейдің  Архангельск  облысындагы  Плесецк  гарыш 
айлагынан үшырылган зымырандарды қолайлы жағдай- 
Да бақылауга болады.  Олар өзгепланеталықтар туралы

өте әдемі және жеңіл ойларға оңай итермелейді.  Мыса­
лы, 1990 жылы 22 маусымда Плесецкіден «Космос-2084» 
әскери  жер  серігі үшқан  кезде,  Қазақстан  Ғылым  ака- 
демиясы БҮО туралы 24 хабарлама алды.
« Төрелкел ер » төңірегінде әр түрлі сөз көп болғанымен, 
БҮО-ның  өзгепланеталықтардың  барын  бүлтартпай 
дәлелдейтін  нақты  деректер  жоң.  Егер  түпсіз  ғарыш 
түңғиығынан  бізге  біреу  үшып  жеткен  болса,  ол  жер 
түрғындарынан  миллиондаган  есе  күшті  болуы  керек. 
Ондай ғарыш  келімсектеріне әскерилер  мен саясаткер- 
лер  бөгет бола ала ма? Күмәндімін. Сондықтан БҮО-ның 
өзге  өркениеттермен  байланыстылығы  шын  мәнісінде 
дәлелденген  жоң,  тіпті  сан  алуан  болжамдардың  өзі  -  
БҮО-ға ңатысты деректердің өлі айқын еместігінін куәсі.
Әрине,  БҮО біреулердің  әлі  біле  қоймаған  нысанда- 
ры  түрінде  бар.  Егер  ол  болмаса,  таңғалууа  болады: 
өйткені ешбір адам көкте көзге шалынғаныың бірден не 
екенін айыра алмас еді.  Көп жағдайда БҮО дегендері —
 
дүрыс  тайылмаған  бүрыннан  белгілі  нысан.  Б ірақ, 
кейбір  хабарламалардан  бағалы  аңпарат  (атмосферада 
үзақ өмір сүретін плазмалық түзілімдер, адам психика- 
сының сирек ңасиеттері туралы, т.б.) алуға болады. Өзге 
әлемнің көріністері де байңалуы мүмкін. Алайда, ондай 
мүмкіндіктерді де сабырмен қарап, дәлелдер жинақтал- 
ғанмен, түжырым жасауға асыңпау керек.
БҮО-ны көргенде, асығыс пікір айтып,  «тағы  да өзге- 
планеталыңтар  ма?!»  деп  теріс  айналмаңыз!  Уаңытта, 
БҮО-ның ңай жерде түрғанына көңіл аударыңыз.  Фото- 
аппаратыңыз  жаныңызда  болса,  сол  белгісіз  нысанды 
фотоға түсіруге тырысыңыз.  Барынша егжей-тегжейін 
байңап, есте сақтауға тырысыңыз. Бәлкім шын мәнісінде 
де сирек кездесетін физикалың күбылысқа кезіккен шы- 
ғарсыз, сіздің бақылауыңыз ғалымдарға табиғаттың тыл- 
сым сырын ашуға септігін тигізбесіне кім кепіл.
С. 
Ефимов,
В.Фесенков атындагы астрофизика 
институтының ага гылымы  қызметкері

№20. Мәтін бойнша 5-6 сұрақ жазыңыз.
№21.  Матіннен үш жай сөйлем, үш салалас және үш 
сабақтас қүрмалас сөйлем теріп жазыңыз.
№22. Берілген сөзге фонетикалық талдау жасаңыз.
Өзгепланеталыңтар
57, 58-сабақ 
і
 )
№23.  Мәтінді  сөздіктің 
көмегімен 
аударып, мазмү- 
нын түсінуге тырысыңыз.  Сөздіктен іздеп тапқан лек- 
сиканы сөздік 
дәптеріңе 
жазыңыз.
ДҮНИЕДЕ ЕҢ АЛҒАШ ҮІПАҢ 
ЖАСАУШЫЛАР КІМДЕР?
Ресей 
жерінде ең біріыші  болып  орыстың үлы 
ғалы- 
мы М.В. 
Ломоносов 1754 жылы екі бүрамалы вертолеттің 
моделін жасан шығарған еді. Осыдан елу жыл өткеннен 
кейін академик Я.Д.  Захаров ауаның жоғарғы қабатын 
зерттеу 
үшін ауа шарымен жоғары биіктікке көтеріліп, 
жүртты 
таң калдырды.
Ал, Д.И. Менделеев болса аспанда қалықтап үшудың 
неше 
түрлі жобаларын сызып байкады. 
Сфералың 
аэро- 
статтардың ішіне 
үшқыштар  отыратын  герметикалық 
кабина  мен  басңару  пультінің  жобасын  іске  асырды. 
Сөйтіп, 
ол 
1887 
жылы  күннің түтылуын бақылау үшін 
аэростатпен аспанга 
самғай көтерілді.
Александр  Федорович  М ожайский  1825  жылы 
теңізшінің өулетінде дүниеге  келді.  19  жасында  теңіз 
флотының  кадеттер  корнусына  оңуга  түсті.  Оқуды 
бітіргеннен соң, 40 жылдан астам теңізші болып қызмет 
істеді. Ол гардемаринадан бастап, контрадмиралға дейін 
өсті.  А.Ф.  Можайский  осы  кадеттік  корпуста  оқып 
жүргеннің  өзінде  математика,  механика  және  навига- 
цияға  өте  бейімді  екенін  байқатты.  Ол  өскери  кемеде 
кызмет  аткарыгі  жүріп,  өзі  кеме жасауды да үйренеді. 
Оның жасаған шхунасы  кемені  қиратқан дауылға  шы-

дап, қирамай, экипажды ЭіСапония жагалауынан Нико­
лаевск  портыыа  жеткізеді.  Осы  жагдайдан  көп  уақыт 
өтпей  жатып,  А.Ф.  Можайский:  «Мен  енді  Отаныма 
бүрынгыданда жақсы қызмет ету үшін үшақ жасаудың 
жобасын ңолга аламын*,  -  деді.  Негізінен теидз кемесі 
мен  үшаңтьщ  көп  үңсастыгы  бар  еді.  Ж аңа  жүмысқа
білек  сыбана  кіріскен  Можайский  көп  үзамай  үлкен 
үшаң жасал шыгарды.
Оның жасаган дүниесін  арнайы ңүрылган комиссия 
тексеріп қабылдады. Можайскийге үшаң жасауга патент 
берілді.  Бірақ өкініштісі, сол үшаңты қүрастыруга еш- 
ңандай ңаржы бөлінбеді.
Дегенмен А.Ф. Можайский алған бағытынан қайтпа- 
ды.  Сөйтіп,  1883  жылы  Петрогрідта  әскери  штабтың 
рүқсаты  бойынша,  «Қызыл  село*  деген  жерде  үшу 
алаңы даярланды. Александр ңүрастырган ^игагына екі 
жеңіл  ңозгалтңыш  ңойылды.  Бірақ  та  үшаң  жермен 
жүгіріп барып сәл көтерілгенімен, оны өрі қарай самға-
туга бу ңозгалтңыштың күші жетпеді. Соның салдары- 
нан үшу сәтсіз аяқталды.
Бүдан кейін  американдьщ  агалы-інілі Райттар өзде-
рінің жасап шыгарган үшағымен 1903 жылы ең бірінші
болып жерден 2 секундтай көтеріліп,  ңайта қонды.  Екі
жылдан кейін олардың үшагы 38 минуттай үшты.  Сон-
дьщтан олар  ең  бірінші  үпщыштар деп  есептеледі.  Ре-
сейде  үшаң  жасаушылардың  ішінен  Игорь  Иванович 
Сикорский есімі ерекше аталады.
И.И. Сикорский 1909 жылы Ресейде бірінші қүрасты-
рушы-үшқыш деген атаңңа ие болды. Оның ңүрастырган 
үшагы шетелдердің үшақтарынан асып түсті. Мүнан кейін 
оның жобасымен жасалган  «С-5*,  «С-7»  орыс үшаңтары 
шетелге сатылды. Игорь Иванович тек үшақ жасаумен гана 
айналысып ңоймай,  сонымен ңатар  тікүшаң жасауга да 
күш салды. Ол ңүрастырган орыс алыбы «Русский витязь* 
(төрт ңозгалтқышты) әлемді таңгалдырды. Ал «Илья Му­
ромец» үшагы бірнеше өлемдік рекорд тар жасады.
Бірінші дүниежүзілік  согыс  кезінде  орыс өскерінде 
ауыр бомбылаушы және қаш ыққа үшатын барлау, ягни
172

И.И.  Сикорскийдің 
ауыр үшаңтары  «Илья  Муромец*
аркасында 
әуе 
соғыс  флотында 
өз  тактикалары  пайда 
болды.
Сонымен қатар 
мотор жасау, аспаптар қүрастыру жене 
қару-жарақ 
шығару өндірістері жене оның тікелей бас- 
шылығымен 
түрлі истребительдер,  штурмовиктер, т.б. 
техникалар 
дүниеге келді.
Алайда, дарынды, 
талантты қүрастырушы сол кездегі 
жағдайларға 
бай ланысты пгете лге кету ге мәжбүр болды.
Сеитіп, ол 1919 жылы көктәм аиында Америкаға кетті. 
Ол АҚШ-та 
өз  өнерін  үштай түсіп,  әуеде де,  күрлықта 
да, суда да 
үшып, кона алатын, жүзе алатын әмбебап үша- 
ғын жасады. 
Мүнан кейін оны дүниежүзі танып білді. 
И.И.  Сикорский  1972  жылы  ңазанның  26  күні ңай-
тыс болды.
'  "
  ■
 
С.Ахметқалицлы
V;
.
 
( *Зерде» журналынан.).
№ 24. «Дүниеде 
ең алғаш үшақ жасаушылар кімдер?* 
атты 
мәтінге 
15 
сүрақ жазыңыз.
№25. Мэтінніц мазмүнына жоспар жазыңыз.
№ 26. Жоспар 
немесе сүрақтар көмегімен мәтінді маз- 
мұңдаңыз.
Лэ27. Осы тақырып 
бойынша баяндама немесе рефе­
рат жазыңыз.
5 9 ,
60-сабақ
№ 28.  Оқыңыз, 
өте  қы зы қ!  Сөздікті  қолга  алып, 
білмейпн лексиканы іздеп, мәтіннің мазмүиын түсі ну­
ге тырысыңыз.
10 
МИЛЛИМЕТР 
ДЕ 
ҮШАТЫН ПОЙЫЗ
Жоғары 
жы 
лдамдык 
жайлы сөз бола қа лғанда, қапер- 
ге 
алдымен  қауіпсіздік 
келетін болды.  Жер-жерлерде 
болып 
жатқан 
апатты оқиғалар осылай ойлантса керек. 
Сол себепті де, 
көбіміз 
жаңа техниканыц баяу қозгалса

да денсаулыңқа,  өмірге нүңсан келтірмесе болғаны деп 
ойлаймыз. 
Біраң 
техникалың прогресс, прогрестегі бәсе- 
келестік  олай  жүрмейді.  Олар  дамығанның  үстіне  да- 
мып, өркендегеннің үстіне өркендеп барады. Бүл, әрине 
қауіпсіздікті  қарастырмайды  деген  емес,  керісінше, 
инженерлік  өнерде даму  мен  ңаупсіздік  ңатар  жүретін 
егіз үғым болып табылады.
Н ем істің  ғалымдары  мен  инж енерлері  жасаған 
«Трансрапид»  деп  аталатын жаңа көлік  түрі  -  осының 
6ІР 
Дөлелі. 
Өйткені,  бүл  техника  кереметінің  жылдам- 
дығы  да,  ңауіпсіздігі  де  бүрын-соңды  болмаған,  жаңа 
ңүбылыс. Қалай дейсіз гой? «Трансрапид» —
 қүрылымы 
түргысынан, қүрылысы жағынан басқа көлік түрлеріне 
үңсамайды. Әуе көлігіне де, су кемесіне де, автомобиль- 
ге де. Сырт пішіні аздап темір жол көлігіне келіңкіреге- 
німен,  күрылымдық принциптері жер мен көқтей.  Мы­
салы,  кәдімгі  пойыз  поршеньді  ңозғалтқыштардың 
және  шойын  рельспен доңғалақтардың көмегімен қоз- 
ғалысқа келсе,  «Трансрапид»  жүйесі мүның бірде-бірін 
ңажет  етпейді.  Оған  керегі  -   электр  тогы  мен  магнит 
өрісі.  Яғни  ол  сызықтың  қозғалтңыш  көмегімен  орын 
ауыстырады.  Сызықтьщ  қозғалтңыштың жүмыс  прин- 
ципі кәдімгі асинхрондың қозғалтңыштыкіндей. Асин- 
хрондьщ  козгалтңышта  статорге  ток  берілген  кезде 
электрмагниттік толңындардың әсерінен ротор өз-өзінен 
айнала бастайды. «Трансрапидте» статорлың оратпа (об­
мотка) жүмысын эстакада, ал ротор қызметін пойыздың 
өзі атңарады. Яғни, мүны созылып ашың жатқан аесин- 
хронды қозғалтқыш деп қарауға болады.
Бірақ, бар мәселе мүнда емес. Асинхрондық ңозғалт- 
ңыштарда ротор мен статордың арасында кішкене саңы- 
л ау болады. Ротор екі шарикті мойынтіректе түрады. Ал 
«Трансрапидте» ше? Ротор мен статор арасындағы саңы- 
лау немен үсталады? Әрине, магниттік өріспен.  «Транс- 
рапидті»  жасаған  инженерлердің  кереметі де осы жер- 
де. Олай дейтініміз,  бүкіл  150 тонналық техника  10 мм 
биіктікке  көтеріліп  түрады.  Бүкіл  қозғалыс  бойы  осы 
саңылау  әрі-берісі  4-2  мм  ауытқуында  үсталып  отыра-

дьі! Қайтіп дейсіз ғой? Пойыз-вагон  эстакаданың жоға- 
ры жағында орын тепкен. ЗКай орналасқан өмөс, эстака- 
ны  жан-жағынан  үстай  орналасңан.  Бастапңы  квздв 
пойыз  бен  эстакада  бір-бірімен  жанасып  түрады.  Эста- 
кадаға  электр  куаты  берілген  кезде  оның  астыңғы  жа- 
ғында орналасқан болат пластиналар магниттенеді. Осы 
кезде  пойыздың  табанының  ішкі  жағында  орнатылған 
электрмагнитпен эстакада өзара байланысқа түсіп, ңоз- 
ғалмалы  қүрам  10  мм-ге  көтеріледі.  «Трансрапидтің» 
тағы  бір  ерекшелігі,  мүнда  пойызды  жүргізуші  маши- 
нистер болмайды.  Қозғалыстың жылдамдығы  эстакада 

жүктеу/скачать 14,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: