I п т I к X. Қожабаева

месе үш  натрии фосфат қосады.  Судың кермектілігіне
қараи 10-20 г тринатрий фосфатты немесе стерильді со- 
даны  10 л ыстың суға ерітеді.
Мотор жүмыс істеп түрған кезде жөне ңатты ысып кет- 
кенде салңындату жүйесіне суды  аз-аздап ңүяды.  Қыс
кезінде цилиндр мен блок жарылып кетпеу үшін салқын 
моторға өте ыстық су қүюға болмайды.
Ауысым  сайын  радиатордағы  су децгейін  тексеру 
ңажет. Радиатор кақпағын мотор суығанда немесе ол істеп
ңолды шарпып 
кетуі мүмкін. 
I4
Түтікшеден,  радиатордан,  сорғы корпусынан су ағып 
түрмауы ңажет. Мүндайда радиатордың қылта аузындағы 
қаңпағын ашқанда,  одан шығатын ыстық су мен будың 
бет пен ңолды шарпып, күйдаріп кету қауніне  абай болған 
жөн. Антифриз буланып үшып кеткен жағдайда толтыра 
су ңүйып,  су ақңан жері болса бітеу керек.  Корпустың 
ағызу тесігінен су сорғысына  судың көптеп ағуы -  сорғы- 
ның ньныздағыш қүрылғысыныц тозғандығын аңғарта- 
ды. Сондьщтан оны жацалал салу ңажет. Егер су ақнаса да
су шығыны көп болатындығы ацғарылса, онда бу-ауа кла- 
панын тексереді.
Маусымдық техникалык ңызмет корсету термостат пен 
термометрдің жүмысын тексереді. Термостатгы корпустан 
шығарып алып, ыстық су ңүйылған ыдысңа салады. Су тем-
пературасы 70  С-ңа жеткенде термостаттың неіізгі клала-
нының тесіктері апіыла бастайды, 85  С-ңа жеткенде тольщ 
ашылады. Клапанның толық жүрісі шамамен —
 9 мм.
Дистанциондың термометр көрсеткішін, радиатордың 
қьілта ауызына салынған сүйықтық термометр көрсеткі- 
шімен салыстырады.  Егер термостат немесе дистанцион- 
дык термометр бүзылған болса, онда оларды ауыстырады.
Қыста салңындату жүйесінде антифриз ңолдану  ке­
рек.  Су  қүйылған  моторларда  жүмыс  біткеннен  кейін 
суды төгіп тастау керек. Егер оны төкпесе, цилиндр бло- 
гы, радиатор, түтікшелер жарылып кетуі мүмкін.
Соңғы кезде салқындатқыш сүйыңтық ретінде «Тосол- 
А 40 *  антифриз қолдану үсынады. Оны салңындату жүйе- 
сіне екі жыл бойы пайдаланып, содан кейін алмастырады.

Бір ескеретін жайт, антифриз өте улы, ол асқазан мен ішекті 
уландырады. Бүл сүйьщты резеңке қолғапсыз ңүюға, шлан- 
гіден ауызбен соруға және де онымен жүмыс істеген кезде 
темекі тартуға, тамақ ішуге мүлде болмайды.
Ауамен салңындалатьш мотордьщ қызьш кетуі -  желдет- 
кіш ременінің бос керілуінен, майлануынан немесе тозуы- 
нан,  желдеткіштің ңорғаныш торының,  цилиндрлер ара- 
лығының және оның қалпақшасының бітелуінен болады.
№54 а. Төменгі жарнаманы оқып, қазақ тіліне ауда- 
рыңыз да, өзіңіз бір жарнама жазыңыз.
8һе11 Неііх ІЛІга. Побеждая холод
Тебе страшно даже подумать, что двигатель может не 
завестись зимним утром? Ты боишься, что страшный хо­
лод сковал сердце твоей машины? Благодаря своей мини­
мальной  вязкости,  полностью синтетическое  моторное 
масло 8һе11 Неііх ГОЬга гарантирует идеальный холодный 
пуск и безупречную защиту двигателя в самых экстремаль­
ных условиях эксплуатации. 8һе11 Неііх Шагай Старт с пол -  
оборота и полная победа над холодом.
№55. Сабақты қорытындылауға арналган граммати- 
калық тест.
1.Ж айылма жай сөйлемді табыңыз.
A) Басңару рулі автомобильдің жүру багытын өзгер-
туге арналган,  ал тежеу жүйесі арңылы автомобильдің
жылдамдығы  шапшаң  азайтылады немесе автомобиль 
тез тоқтатылады
Ә)  XIX  гасырдың  80  жылдарында  Г.  Даймлер  мен
В. Майбах өздігінен жүретін қуатты кішкене бензинді қоз- 
ғалтқыш жасап шығарды,  сол ңозғалтқыш осы заманғы 
автомобиль қозғалтңышының аргы атасы болып саналады
Б) Автомобильдердің беріліс сандары негүрлым көбірек
болса, оның әр түрлі жүріс жагдайларга икемділігі де сон- 
шама жаңсы болады
B) Соңгы үш механизм жетекті белдікті ңүрайды
2. Жай сөйлемді табыцыз.
А) 
Арнаулы, соның ішінде толығынан қолмен басқа- 
рылатын, сондай-аң рулі оң жақтан басқарылатын авто-

мобиль ңүралдарын такси тасымалдары үшін пайдала-
нуга тыйым салынады
Ә) Механикалың жетек жүргізуші орнында орналас- 
кан  тежегіш  педалі  мен тежегіш  ңондырғы  аралығын 
механикалык тартңыштармен жалғастырады
Б) С. Хонда 1922 жылы орта мектепті бітірісімен То­
кио ңаласына келеді,  машина  жөндеу шеберханасына 
шөкірт ретінде жүмысқа қабылданады
В) 
Сондай адам табылған соң, 1948 жылы «Хонда мо­
торе»  фирмасының негізін қалайды
3. Сабацтас щ рмалас сөйлемді табьщыз.
A) Төулік  сайын  күту залындағы сақтау  камерасын 
бес жүздей жолаушылар пайдаланады
Ө) 2005 жылдың  18 аңнанында уағдаласңан келісім-
шарт бойынша  ♦ Аң  Ерке*  шагын көсінорны  «Береке»
акционерлік  қоғамына әр айдың бесінші  күні  шикізат 
жеткізуге міндеттенген болатын
Б)  Қашанда өнертапңыштығымен танылған жапон- 
дық  мамандар бүл  жолы  да өлем  ғалымдары  алдында 
өздерінің мәртебесінің  биіктігін тагы да бір дәлелдеді
B) Осыған байланысты жүк ағымы мен ңызмет көрсе- 
тетш учаскенің маңыздылығын есепке ала отырып, көсіл* 
орын  қызметкерлері темір жол ңүрылымының барлың 
өкхлдерімен қоян-қолтық жүмыс жүргізіп,  жүк тасыма- 
лы жене вагон паркінің саңталуын қамтамасыз етуде
4. 
Шартты багыныңқы сабақтас щ рмалас сөйлемді 
табыңыз.
A)  Іс  номенклатурасына  ңүрастырушы  ңол  ңояды
жөне кәсіпорынныц басшысы бекітеді
Ә) Үрыс даласында мыңдаган адамын жоғалтып, елу мт.тң 
адам өкелген Батыр хонтайшы шегінуге мәжбүр болды
Б) Кездесуде Қазаңстанның өлемдегі бөсекеге ңабілетті
50 елдің қатарына кіру страте гиясы аясында ауыл шаруа- 
шылығын дамьггу мәселелері талқыланды
B)  Біреуге  жамандың  жасасаң,  алдымен  орға  өзің 
түсесің
№55.  Төменгі  сурет  бойынша  білетін  бөлшектерді 
нөмір бойынша  жазыңыз.

6-МОДУЛЬ
ҚАЗАҢСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
45, 46-сабақ
№ 1. Мәтінді аударыңыз.
Қазақстан Рвспубликасының автомобиль көлігі тура*
лы заңы
1-тарау. Жалпы ережелер
1-бап. Осы заңда пайдаланатын негізгі үғымдар 
Автомобиль көлігіне жататын негізгі үғымдар
Автовокзал —
 жолаушылар легі төулігіне бес жүзден ас- 
там болатын, жолаушыларға және автобустың жүргізуші- 
леріне  қызмет етуге арналған жөне оған жепгіс бестен ас- 
там адам сыятын  күту залы және билет кассалары  бар 
күрделі ғимарат, жүргізушілерді медицинальщ куәланды- 
ру және алғашқы медициналық-санитарлың көмек корсе­
ту пунктгері, сақтау камералары, жолаушыларды отырғы- 
зуға жөне түсіруге арналған перрон,  автобустар түратын 
алаң, автобустарды ңарау посттары, диспетчерлік пункттер 
жөне ана мен бала бөлмесі кіретін  қүрылыстар кешені.
Автостанса -  жолаушылар легі тәулігіне бес жүзден аз 
болатын, жолаушыларға жөне автобустардың жүргізуші- 
леріне қызмет етуге арналған және оған жетпіс бес адамга 
дейін сыятын күту залы жөне билет кассалары бар күрделі 
ғимарат, сақтау камералары, жолаушыларды отырғызуға 
жөне түсіруге арналған перрон, автобустар түратын алаң, 
диспетчерлік пункттер кіретін қүрылыстар кешені.

Автобус  -   жүргізушінің орнын  ңоспағанда,  сегізден 
астам отыратын орны бар, жолаушылар мен багаж тасы- 
малына арналган автомобиль ңүралы.
Автомобиль көлігі —
 негізгі ңызмет аясы автомобиль 
қүралдары  мен  инфрақүрылымды  пайдалана  отырып, 
жолаушылар,  багаж,  жүктер  мен  пошта  тасымалын 
үйымдастыру және жүзеге асыру болып табылатын эко­
номика с ал асы.
Автомобильмен тасымалдау -  автомобиль жолдары ар- 
қылы  автомобиль  ңүралдарымен  жүзеге  асырылатын 
жолаушылар, багаж, жүктер немесе пошта тасымалы.
Автомобильмен тасымалдаушы —
 меншік ңүқыгымен 
немесе өзге де заңды негіздерде автомобиль көлігі ңүрал- 
дарынаиелік етуші, жолаушыларды, багажды, жүктерді 
немесе поштаны тасымалдауга ақылы немесе жалга кыз- 
мет  көрсететін  және  соган  белгіленген  нысанда  беріл- 
ген лицензиясы не тиісті рүқсаты бар заңды немесе жеке 
түлға.
Қалааралық, облысаралық автомобильмен тасымалдау
-  тасымалдаушылар бір облыс шегінде ңалалар немесе өзге 
де елді мекендер арасында жүзеге асыратын тасымалдар.
Қалааралың, облысаралың автомобильмен тасымалдау -  
тасымалдаушылар екі немесе бірнеше облыс шегінде қала- 
лар немесе өзге де елді мекендер арасында жүзеге асыра­
тын тасымалдар.
Халықаралың автомобильмен тасымалдау -  тасымал­
даушылар эр түрлі мемлекеттер аумагында орналасңан 
мекендер арасында жүзеге асыратын тасымалдар.
Қала маңындағы автомобильмен тасымалдау —
 қала- 
лың тасымалдауга жатпайтын тасымалдаушылар қала- 
ның  немесе  өзге де  елді  мекеннің  белгіленген  шекара- 
сынан бастап  өлшенетін,  ңашыңтыгы  елу  шаңырымга 
дейінгі маршруттарда жүзеге асыратын тасымалдар.
№2.  Оқытушының  соңынан  төменгі  мәтінде  кезде- 
сетін жаңа  лексиканы дауыстап  қайталаңыз,  сөйлем- 
дерді аударыңыз.

Сөздік:
Автомобиль ңұралы -  автотранспортное  средство
Жолаушы -  пассажир
Тасымалдаушы -  перевозчик
Жүк жөнелту -  отправление груза
Жук алушы -  получатель груза
Қатынас -  связь, отношение, сообщение
Реттеу -  привести в порядок, упорядочить, регулировать
Пайдалану -  использовать, пользоваться, воспользо­
ваться
Төулік — сутки
Күту залы -  зал ожидания
Саңтау камерасы -  камера хранения
Күрделі ғимарат —
 сложное здание
Үғым — понятие
Куөландыру -  свидетельствовать 
Қүрылыс кешені -  строительный комплекс 
Үйымдастыру -  организовать
Жүзеге асыру -  осуществить, претворить в жизнь 
Қүқың -  право
Иелік етуші -  хозяин, распорядитель
Заңды түлға -  юридическое лицо
Жеке түлга -  физическое лицо
Лек -  только о людях, непрерывный поток, группы
№3. Мәтін бойынша ауызша тіл дамытуға арналған 
жаттыгу. Сүрақтарға  жауап беріңіз.
1) Автовокзалға қандай қүрылыстар кешені жатады?
2) Автостансаның автовокзалдан ңандай айырмашы- 
лызры
 бар?
3) Қай автомобиль қүралы автобусқа жатады?
4) Автомобиль көлігі дегеніміз не?
5) Қай түлганы автомобильмен тасымалдаушы дейміз?
6) Автомобильмен тасымалдаудың қандай түрлерін 
білесіз?

№3 а. Ңазақ тіліне аударыңыз.
М азёа ТгіЬиіе.
 Ловелас с горячим сердцем.
Для  «паркетных»  внедорожников  в  русском  языке 
до сих пор нет более точного названия -  обидное поначалу 
слово прижилось и стало едва ли не техническим терми­
ном. « Рецепт приготовления *  подобных авто отработан -  
вместительный  несущий  кузов,  независимые подвески
всех колес и, как правило, отсутствие понижающего рядя 
в трансмиссии.
В итоге получается удобное, весьма практичное  и уни­
версальное транспортное средство, возможно, и не удов­
летворяющее лесника или заядлого охотника, но с лих­
вой перекрывающее потребности горожанина и жителя 
пригорода. 
і
Более того, быстро выяснилось, что важную роль в раз­
витии этого сектора автомобильного рынка играет пре­
красная половина человечества. Ведь на самом деле мно­
гие женщины предпочли бы иметь как раз не изящный 
маленький хэтчбек, а внедорожник, в котором они «чув­
ствуют себя более защищенными*.  Но «женский внедо­
рожник » должен быть не слишком громоздким, простым
в  управлении  и  комфортабельным.  А  «полулегкие-по-
лувнедорожные » машины удовлетворяют этим требова­
ниям более всего.
47, 48-сабақ
№4. Фонетикалық жаттыгу. Оқытушының соңынан 
дауыстап қайталаңыз.
Автомобиль тіркемесі, жеціл автомобиль, жүк авто­
мобиль, автомобиль тіркемесі, ершікті тартқыш, жарты- 
лай тіркеме, арнайы автомобильдер, жылжымалы, ере­
же,  буылып-түйілген,  багаж  бөлімшесі,  келісім   не- 
гізінде,  ш екара,  жүзеге  асыру,  ресімделу,  уөкілетті 
түлға, талап, мүлік, үздіксіз, ңауіпсіз, ңамтамасыз ету,
автомобиль  қүралдары на  техн и калы қ  қы зм ет  ету, 
жөндеу, саңтау.

№5. Сөздікпен жүмыс. №4-жаттығудағы лексиканы 
аударыңыз.
№6. №4 жаттығуда берілген сөздерден сөйлем қүрас- 
тырыңыз.
№7. Мәтінді аударыңыз.
Қазақстан Республикасының Автомобиль көлігі
туралы заңы
1-тарау. Жалпы ережелер
1-бап. Осы заңда пайдаланылатын негізгі үғымдар
Автомобиль көлігі қүралы -  автобустар, шағын авто- 
бустар,  жеңіл  жөне  жүк  автомобильдері,  автомобиль 
тіркемелері, ершікті тартқыштарға жартылай тіркеме- 
лер,  сондай-ақ  арнайы  бейімделген  автомобильдер 
(жүктердің белгілі бір түрлерін тасымалдауға арналған) 
және арнаулы автомобильдер (әр түрлі, көбінесе көлікке 
арналмаған  жүмыстарды орындайтын)  кіретін автомо­
биль көлігі жылжымалы ңүрамының бірлігі.
Багаж -  жолаушылар  мен багаж тасымалы ережеле- 
рінде белгіленген  нормалар шегінде,  буылып-түйілген 
және автобустың, шағын автобустың багаж бөлімшесін- 
де  немесе  автобусңа,  шагын  автобусқа  ілесіп  жүретін 
багаж  автомобилінде,  сондай-аң  тасымалдаушымен 
қосымша  келісім  негізінде таксимен  тасымалданатын 
жолаушы мүлкі.
Қалалың автомобильмен тасымалдау -  тасымалдаушы 
қаланың белгіленген шекаралары  шегінде  жүзеге асы­
ратын тасымалдар.
Ж үк жөнелтуші -  оның атынан жүк жөнелту ресім- 
делетін жеке немесе заңды түлга.
Ж үк алушы -  жүкті автомобильмен тасымалдау шар- 
ты негізінде немесе  өзге де занды негіздерде жүк алуға 
уәкілетті жеке  немесе заңды түлға.
Жүктер -  автомобиль көлігінде тасымалдау ережеле- 
рімен  белгіленген  талаптарга  сөйкес  тасымалдауга 
қабылданған мүлік.

Автомобиль  көлігі  инфраңүрылымы  -   тасымалдың 
үздіксіз процесін, сондай-аң автомобиль қүралдарының 
қауіпсіз  пайдалануын  қамтамасыз  ететін  қүрылыстар 
кешеыі (автовокзалдар, автостансалар, жүк терминалда- 
ры,  автомобиль  ңүралдарына  техникалық  ңызмет  ету 
және  оларды жөндеу стансалары (шеберханалары),  ав­
томобиль қүралдары саңталатын қүрылыстар.
Автомобиль  көлігі  инфраңүрылымы  —
  тасымалдың 
үздіксіз процесін, сондай-аң автомобиль ңүралдарының 
ңауіпсіз  пайдалануыы  ңамтамасыз  өтетін  қүрылыстар 
кешеыі (автовокзалдар, автостансалар, жүк терминалда- 
ры,  автомобиль қүралдарына қызмет  ету  және  оларды 
жөндеу стансалары (шеберханалары), автомобиль қүрал- 
д ары сақталатын ң үры лыстар.
Жеңіл автомобиль -  жолаушылар мен багажды авто- 
мобильмвн тасымалдауға  арналған және  жүргізушінің
орнын  қоспағанда,  отыратын  орын  сегіздея  аспайтын 
автомобиль ңүралы. 
•'*' 
/
№8. Мәтін бойынша ауызша тіл дамытуға арналған 
жаттығу. Сүрақтарга жауап беріңіз.
1) Автомобиль ң үралдарына не жатады?
2) Багаж деген не?
3) Тасымалдаудың ңай түрін ңалалық тасымалдау дейміз?
4) Ж үк жонелтуші деп кімді атаймыз?
5) Ж үк алушы деп кімді атаймыз?
6) Қай мүлік жүк деп аталады?
7) Автомобильдің инфраңүрылымына нелер жатады?
8) Автомобильдің қай түрі жеңіл автомобильге жатады?
№8 а. Ақпараттық хабарламаны орысшага аударыңыз
АҢПАРАТТЫҢ X АБ АР ЛАМА
Байқоңыр аумақтық мемлекеттік мүлік және жекеше- 
лендіру комитеті 2008  жылгы  4  сөуірде с агат  11.  00-де 
республикалың  мемлекеттік  меншіктегі  нысандарды 
сату жонінде мына мекен-жайда сауда-саттық откізеді:

Байқоңыр ңаласы, Королев даңғылы, 33, 411 бөлме.
1. ВАЗ-21213 «Нива» автокөлні, м/н 092 АХ, 1995 жылы
шығарылган. Байкоңыр қаласы, Максимов көшесі, 8. Тех- 
никалық аңауы бар. Бастапңы баға -  20 000 теңге.
3  900 
теңге  мөлшеріндегі  кепілді  жарна депозиттік 
есепшотқа төленеді:  Байқоңыр  аумаңтың  мемлекеттік 
мүлік  жөне  жекешелендіру  комитеті,  Астана ңаласы,
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазы- 
нашылық комитеті.
Сауда-саттыкқа жеке түлғалар, мемлекеттік емес заң- 
ды  түлғалар,  белгіленген  төртіппен  тіркеуден  өткен 
шетелдік заңды түлғалар жіберіледі.
Аукционға  ңатыеушы  ретінде  тіркелу  үшін  мына 
қүжаттарды тапсыру қажет:
-  сауда-саттыкка ңатысуға өтінім;
-  кепілді жарнаның төленгендігін растайтын қүжат;
-   заңды  түлғаларға  -   жарғының,  тіркеу  туралы
куеліктің,  статистикалың  карточканың  нотариатты
куөландырған  көшірмелері;
-  сауда-саттыңңа қатысу үшін өкілге берілетін сенімхат;
-  жеке түлғаларға -  төлқүжаты немесе жеке куәлігі;
-  акционерлік қоғамдар акционерлер тізілімінен жар- 
ғылық капиталдағы мемлекеттің үлесі туралы және ак- 
ционерлердің акцияларын иеленуші акционерлік қоғам- 
дар туралы аңпарат қамтитын көшірмені қосымша тап- 
сырады (ақпараттық хабарлама жарияланған сөтте).
Шетелдік заңды түлгалар орыс тіліне аударылып но­
тариат куөландырған қүрылтайшы қүжаттарды тапсы- 
рады.
Л»9.  Лексиканы 
жаттау,  мөтінді  мазмүндау.  Бір  ав- 
томобильдің түріне 
техникалық сипаттама жазу.

№10, Бірнеше топқа бөлініп,  мәтінді аударыңыз
Қазақстан Реслубликасының Автомобиль көлігі
туралы заңы
1-тарау.  Жалтьы ережелер
1-бап. Осы занда қолданылатын нөгізгі ұғымдар
Шағын автобус -  жасаушы завод жүргізушінің орнын
ңоспағанда,  отыратын  орны  он  алтыдан  аспайтын  етіп 
көздеген,  ерекше шағын к ласты автобус.
Жолаушы —
 автомобильмен тасымалдауға жасалған 
шарт негізінде немесе өзге де заңды негізде тасымалдау- 
шы көрсететін қызметтерді пайдаланатын жеке түлға.
Жолдама параң -  автомобиль ңүралының  л^ұмысын 
есепке алуға арналған,  тасымалдаушы автомобиль қүра- 
лының  жүргізушісіне беретін ңүжат;
Жолаушыларды және багажды автомобильмен түраң- 
ты тасымалдау —
 тасымалдаушылар автобустарды,  ша- 
ғын автобустарды пайдалана отырып, алдын ала келісіл- 
ген  жол  жүру  марш руттары ,  бастапңы  және  соңғы 
пункттері,  жолаушылар  отырғызу  және  түсіру  пункт-
тері  белгіленген  ңозғалыс  кестелері  бойынша  жүзеге 
асыратын тасымалдар.
Қол жүгі —
 салмаң және өлшемдері автомобиль көлігі 
мен жолаушылар және багаж тасымалдау ережелерінде 
белгіленген  талаптарға  сәйкес  келетін,  жолаушының
автобус,  шағын  автобус  немесе  такси  салонында тасы- 
малдайтын жеке заттары.
Такси —
 автомобиль көлігімен жолаушылар және ба­
гаж  тасымалдау  ережелеріне  сәйкес  жабдыңталған, 
жолаушыларды жөне багажды автомобильмен тасымал- 
дауға арналған жеңіл автомобиль.
Автомобиль қүралдарын техникалың пайдалану -  ав­
томобиль қүралдарын қауіпсіз  пайдалануды үйымдас- 
тыруға және ңамтамасыз етуге бағытталған іс-шапяляп

техникалың эсер ету (диагностикалау, техникалың ңыз-
мет ету, жөндеу) кешені.
Уәкілетті орган -  көлік саласында ңұралдарын мем- 
лекеттік  саясатты  іске  асыруды,  Қазақстан  Республи- 
касының көлік кешені  қызметін үйлестіруді жөне рет- 
теуді жүзеге асыратын орталың атңарушы орган.
2-бап.
Қазақстан 
Республикасының автомобиль көлігі тура- 
лы заңдары Қазақстан Реснубликасының Конституция* 
сына негізделеді жөне осы Заң мен 
Қазақстан 
Республи- 
касының  озге де  нормативтік-ңүңықтың  актілерінен 
түрады.
Егер Қазақстан Реснубликасы бекіткен халыңаралың 
шартта  осы  Заңдағыдан  озгеше  ережелер  белгіленсе, 
халыңаральщ шарттың нормалары ңолданылады.
3-бап. Осы заңның қолданылу аясы
Осы Заңның күші Қазақстан Республикасының заң- 
дарына сөйкес автомобиль колігі саласындағы ңызметті 
жүзеге асыратын  барлық жеке және  заңды  түлғаларға 
қолданы лады.
4-бап.  Автомобиль  колігі  саласындағы  қызметті 
жүзеге  асырудың негізгі  принциптері
Автомобиль колігі саласындағы жүмыстар мен корсе- 
тілетін ңызметтер мынадай негізгі принциптер негізінде 
жүзегб асырылады:
1) адамдар  қауіпсіздігін,  олардың  омірі мен денсау- 
лығын  саңтаудың,  табиғатты және  мөдени  ңүндылың- 
тарды қорғаудың басымдығы;
2) автомобиль көлігі саласындағы жүмыстарды жоне 
корсетілетін  қызметтерді  жүзеге  асыру  кезінде  жеке 
жөне заңды түлгалар қүқықтарының теңдігі;
3) түтынушының автомобиль колігі саласында корсе- 
тілетін  қызметкерді  таңдау  еркіндігін,  соның  ішінде 
тасымалдау шының меншікті автомобиль қүралдары мен 
көрсетілетін қызметтерін пайдалану арасындагы таңдау 
еркіндігін ңамтамасыз ету;

4) 
Қазақстан  Республикасының  заңдарына  сәйкес 
автомобиль көлігі саласындағы жүмыстарға жөне көрсе- 
тілетін қызметтерге баға еркіндігін қамтамасыз ету.
5-бап. Автомобиль көлігін жүмылдыру дайындығын
ңамтамасыз ету және оны төтенше жағдайларды жоюға 
тарту
Автомобиль көлігін жүмылдыру дайындығын, азамат- 
тық ңорғаныс және авария лың-қүтқару жүмыстары бо­
йынша  іс-шараларды  ңамтамасыз  етуге  байланысты 
қатынастар Қазақстан Республикасының арнайы заң ак- 
тілерімен реттеледі.
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдай- 
лар туындаған кезде, сондай-ақ төтенше жағдай енгізіл- 
ген кезде мемлекеттік органдар Қазаңстан Республика- 
сының заңдарында белгіленген тәртіппен матер иалдық 
шығындар  мен залалды кейіннен өтей отырьга, өздері- 
не берілген  өкілеттіктер  шегінде тасымалдаушыларды 
төтенше жағдайларды жоюға байланысты жүмыстарды 
орын дауға тартуға ңүңылы |
6-бап.  Автомобиль  көлігіндегі  экологиялық,  сани- 
тарлық-эпидемиялық ңауіпсіздік және өрт қауіпсіздігі
Автомобиль  көлігіндегі  экологиялық,  санитарлың- 
эпидемиялық  қауіпсіздік  және  өрт ңауіпсіздігі  Қазгщ- 
стан Республикасының нормативтік-ңүқыңтық актіле- 
рімен регламенттеледі.
7-бап. Тасымалдаушыларға және келік қүралдары-
иа  тасымал қауіпсіздігін қамтамасыз ету бөлігінде қо- 
йылатын талаптар
1. Жолаушылар, багаж және жүк тасымалына:
1) Қазаңстан Республикасының автомобиль көлігі ту­
ралы заңдарына сәйкес біліктілігін және кәсіби жарам- 
дылығын растайтын ңүжаттары;
2) тасымалдың тиісті түрін жүзеге асыруға жарамды 
жөне  тасымал  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету бөлігінде 
нормативтік ңүқыңтық актілердің талаптарына  сай ке- 
летін автомобиль ңүралдары бар тасымалдаушылар жібе-
рі л еді.

2. Автобустармен, шағын автобустармен жолаушылар 
тасымалдауға кем дегенде жиырма бір жастагы, тиісті са- 
наттағы жүргізуші куөлігі бар жүргізушілер жіберіледі.
3. Автобустарда  багаж қоятын бөлімшеден тыс орын-
да ЖҮК’ оның ішінде  багаж тасымалдауга тыйым салы- 
нады.
4.  Таксимен тасымалдауды  жүзеге  асыруга кемінде 
төртееігі бар, сериялы шығарылатын жеңіл автомобиль- 
дерді пайдалануга жол беріледі.
Арнаулы, соның ішінде толығынан ңолмен басңары- 
латын, сондай-аң рулі оң жақтан басқарылатын автомо­
биль күралдарын такси тасымалдары үшін пайдалануга 
тыйым салынады.
№11. Қазақстан Республикасының автомобиль көлігі
туралы заңдарыяың  1-7 баптарьша  жазбаша  10 сүрақ 
қойыңыз.

7-МОДУЛЬ 
КӨ ЛІК ӘЛЕМІН ДЕ 
51, 52-сабақ
№12.« Қалай баюға болады? » деген сүрақңа жауап табу 
бірден  ңиын.  Жолын  білсек  әлдеңашан  Қазақстанды 
үшпақңа шығармаймыз ба? Әлемге өйгілі миллиардер- 
лер қалай байыды екен? Солардың өміріне бір сәт назар
аударып көрейік. 
МРИ
Мәтінді бірнеше мағыналы бөлшектерге бөліп, оңушы- 
лар  тобын  да  бірнеше  топшага  бөліп,  әрбір  мәтіннің 
үзіндісін бір  топшаға беріп аударыңыздар (Ривин  әдісі 
бойынша).
ӘЛЕМГЕ ӘЙГІЛІ МИ ЛЛИАРДЕРЛЕР ҚАЛАЙ БАЙЫ­
ДЫ ЕКЕН?
Соичиро  Хонда  1906  жылы  17 ңарашада Хамаматсу 
өлкесінде  дүниеге  келген.  Оның  әкесі темір үстасы бо­
латын әрі велосипед жөндеумен шүғылданатын.  Әкесі- 
нің  мамандыгы  С. Хонданың  болашағына  үлкен  эсер 
етті.  Түрлі  техникалық  мәселелерді  шешуде  әкесінен 
үйренгені оган үлкен көмек болды. Ол оңуға аса ынталы 
бола ңойган  жоң.  Керісінше,  әкесінің шеберханасында 
жүмыс  істеп,  түрлі  техникалың  тәжірибелер  жасаган- 
ды жон көретін. Хонда жастайынан машиналар мен ме- 
ханикалық қүралдарға әуес болып өсті. Ең алгаш рет ав- 
томобильді көрген сөті туралы:  «Бәрін үмытып,  маши- 
наның соңынан жүгіре жөнелдім.  Мен ңатты қуандым. 
Дәл  сол  кезде  менің  кішкентай  жүрегіме  машина  жа- 
саймын деген арман ңонаңтады», -  деп жазды ол.  Хон-

даның балалық шағындағы арманы орындалып, ол авто­
мобиль өнеркөсібі алыптарының біріне айналды.
С. Хонда  1922 жылы орта мектепті бітірісімен Токио 
қаласына келіп, машина жөндеу шеберханасына шөкірт 
ретінде жүмысқа ңабылданады. Шеберханада алты жыл 
жүмыс істеп үйренеді.  Біраз төжірибе алған соң, туған 
қаласына ңайта оралып,  жинаған қаражатына автомо­
биль жөндеу шеберханасын ашады. Осы жылы ол авто­
мобиль доңғалағындағы ағаш  шыбыңтарын сым темір-
ден жасауды ойлап тауып, түңғыш рет патентке ие болады.
Ол  1938  жылы  поршень  саңиналарын ойлап  тапты.
Сейтіп  жаңа  компания  қүрып,  поршень  саңиналарын
шығарумен  айналыса  бастайды.  Бүл  өнімдерін  ол
«Тайота» компаниясына сататын.  1945 жылы соғыс со-
ңында оның фабрикасы бомбылауға үшырап,  артынша
жер сілкінісінен  мүлде  жермен-жексен  болады.  Бүған
қатты  ңынжылған  С.  Хонда  сау  қалған  мүліктерін  са- 
тып, өзі жарты айлығы бар жүмысқа түрады.
Соғыстан кейінгі жылдары  Жапонияда бензин тап- 
шылығы  күшейеді.  Сол  уақытта  Хонда  америкалық 
әскерлер қалдырып кеткен моторды велосипедіне орна- 
тып  алды.  Бүл  қозғалтқыш  керосинмен  жүретін  еді. 
Достары  осындай  мопедтар  жасауға тапсырыс  береді. 
Бірнеше тапсырыстарды орындап көрген ол мотоцикл- 
дөр шығару тиімді болуы мүмкін-ау деген ойға келеді.
Бүл Жапония елі үшін ең ауыр жылдар болатын. Со- 
ған қарамастан,  кәсіпорын  ашуға  ыиеттенген  Соичиро 
Хонда өзіне серік іздестіреді. Сондай адам табылған соң,
1948 жылы  «Хонда моторе»  фирмасының негізін ңалай- 
ды. «Мицубиси» банкісінен алған несиесінезауытсалып,
1949 жылы  ең алғашңы мопедтарын шығара бастайды. 
1951 жылы  «Е»  моделін жасап шығарады.  Келер жылы 
«Каб*  мотоциклі өндіріске жіберіледі.  Ал  1958  жылы 
АҚШ-та  оның «Супер Каб» мотоциклі сатыла бастайды. 
Хонда ңысңа мерзім  ішінде Жапониядағы  елу  бәсеке- 
лесін артқа тастап, бірінші орынға шығады.  Хонданың
жеңіл  өрі  арзан  мотоциклдері  бүрын-соңды  бірде-бір
фирма  ие  болып  көрмеген  дөрежеге  жетеді.  Осының

жүктеу/скачать 14,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: