Ii блок түркі қағанаты дәуіріндегі әдебиеттің өзгешелігі туралы баяндаңыз
«Күлтегін», «Білге қаған», «Тоңұқұқ» жырларының тарихилығы және жанрлық ерекшелігіне тоқталыңыз
жүктеу/скачать 12,93 Mb.
|
| «Күлтегін», «Білге қаған», «Тоңұқұқ» жырларының тарихилығы және жанрлық ерекшелігіне тоқталыңыз.
Орта Азия мен Қазақстантерриториясында бірте-біртепатриархалды-феодалдыққатынастар қалыптасып, ежелгіфеодалдық мемлекеттер құрылабастады. ОрталықАзиядағы көптеген тайпалық одақтардан бірігіп пайда болған ежелгі феодалдық мемлекеттердің біріТүрікқағандығы (552-745) еді. «Түрік» термині тұңғышрет 542 жылы аталды. «Түрік» этнонимі алғашқы кезде белгілі бір адамның ата- тегі шонжар топтан немесе әскери ақсүйектер деншыққанын білдірген. Тарихи аренаға сақтардан кейін шыққан ірі тайпалық бірлестік саналатын үйсіндер мен қаңлылар да түркітілінде сөйлеген. Түрік қағанаты тұсында түркітілінің өрісі барынша кеңіп, ұлан-ғайыр өлкедегі негізгі тілге айналды. Түрік қағанаты тарихының алғашқы кезеңінде-ақ, көне түрік таңбаларына , яғниру символдарына ұқсас болып келетін түріктердің өзжазуы өмірге келді. Бұл жазу геометриялық пішіндегі 38 таңбадан тұрады.Ең бастысы- бұл жазу түріктілінің фонетикалық ерекшеліктерін айна-қатесіз дәл жеткізуге мүмкіндік берді. Осы көне түрік жазуы бертін келе «руна» жазуы деп аталып кетті. Скандинавия халықтарының тілінде «рунь» дегенсөз «құпия», яғни «сыр ашылмаған» деген ұғымды білдіреді. Өйткені, XVIII ғасырдың 20-жылдарында Орхон-Енисей аңғарынан табылған көне түрік жазуын көпке дейін ешкім оқи алмады. Бұл жазудың сырын Дания ғалымы В.Томсен 1893 жылы ашты. Ежелгі түркі дәуірінің қоғамдық, әдеби, мәдени өмірін жыреткен ғажайып дастандар бар. Бұлар-«Күлтегін», «Білгеқаған», «Тоныкөк» жырлары деп аталады. Бұдан 1250 жылбұрын үлкен құлпытастарғақашап жазылған осы әдеби ескерткіштер идеялық мазмұны жағынан да, көркемдік шеберлерітұрғысынан да күнібүгінге дейін оқушысынтаңдандырып, тамсандырыпкеледі. Руна жазуындағы жәдігерліктер жанры туралы соңғы кезге дейін әртүрліпікірлерайтылыпжүр. Бұларды біресе прозалық шығарма десе, екінші жолы поэзиялық туынды депкеледі. «Күлтегін» және «Тоныкөк» жырлары Күлтегін (684-731 жылдары өмір сүрген )- ежелгі түркі мемлекетінің көрнекті әскери қолбасшы, сол дәуірдің белгілі қоғамдық қайраткері ретінде көне тарихтан жақсы мәлім. Ол Құтлұғ (Елтеріс) қағанның кенжеұлы. Қапаған қаған 716 жылы қаза тапқаннан кейін бүкіл түркі әскерін басқарады. Қапаған соғыста өлген соң, Күлтегін оның ұрпақтарын да қырып салып, өз ағасы Моголяны (кейінірек Білге қаған аталған) күллі түрік елінің қағаны етіп тағайындалды. Күлтегін талай-талай соғыстарды жеңіске жетіп, өзін қабілетті қолбасшы ретінде танытылады. жүктеу/скачать 12,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|