Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- KARABAĞ ÜZERİNE İKİ ŞİİR
- Anahtar Kelimeler
- Keywords
- İki Şiirde Karabağ
- Muhtevaları
1 “Molla”, Arapça kökenli bir sözcük olup eskiden “büyük kadı”, “büyük alim”, sonraki dönemlerde ise “medrese 60 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Élm hardaydı, müselman harada, qardaşım, Ne tereqqi sözü, ne söhbet-i millet var idi!
A dönüm başına, bilmem bu cevanlar ne déyir Ki, ezel onlara ne qüslü teharet var idi! (Sabir 2004-I: 176). “Arzu” adlı şiirinde usul-ı cedid okulları ve öğretmenlerinden, ilimden, bilimden, sanattan, milli şuur sahibi gençlikten şikayet eden malum çevreleri kinayeli bir dille eleştiren şair, “Bir Behane Elde Ünvan Étmeli Bundan Sora”
adlı çalışmasında da benzer şikayetler karşısında benzer bir tavır sergiler. İlim, fen, eğitim gibi kavramlardan duyulan rahatsızlıkların konu edinildiği “Yaşamaq İster İsek Sırf Evam Olmalıyız” adlı bir başka çalışmada ise son derece ağır bir istihza söz konusudur. Usul-ı cedid okullarına karşı yürütülen bu kara propagandanın kaynaklarından birini Rusya tarafından özel görevlendirilmiş olan misyonerler teşkil eder. Sabir bir çalışmasında bu konuya da değinir ve söz konusu faaliyetlerin belli çevreler tarafından destekleniyor olmasını yine sitemkâr bir üslupla ortaya koyar. Rus misyonerleri, Petersburg’da yaptıkları bir değerlendirme toplantısı sonucunda hükümetten azınlıklar tarafından açılan okulların kapatılmasını istemişler, bu talep usul-ı cedidle bir süredir uğraşan mutaassıp çevreler tarafından büyük bir memnuniyetle karşılanmıştır. Şair “Teşekkür” adlı söz konusu şiirinde bu gelişmeye yönelir. Girişimi alkışlayan çevrelerin ağzından verilen şiirde misyonerlere duyulan şükran hisleri dile getirilir, pozitif bilimlerden uygulamadaki yeniliklere kadar her şeyin tahammül sınırlarını zorlayan birer zulümden başka bir şey olmadığı yönündeki bakış açısı yine eleştirel bir yaklaşımla işlenir (Sabir
21 Févral 1910: 2). Eğitimde yenilik taraftarları ile eski zihniyet arasında tartışmalara neden olan sistem tartışması aslında dinî, toplumsal, sosyolojik ve siyasi boyutları, farklı gerekçeleri ile kaynakları çok daha eskilere dayanan bir tartışmadır. Zira yeni sistemin benimsetilmeye çalışıldığı bu yıllarda mollahane ve medreseler de faaliyetlerini sürdürmektedir ve geniş halk kitleleri daha çok geleneksel yöntemlerin yanındadır. Bunun en büyük nedeni de menfaatleri gereği eskiyi koruma durumunda olan mollaların başlattığı karalama kampanyalarıdır. “Vah!.. Bu İmiş Ders-i Üsul-i Cedid?!” adlı şiirde de öne çıkarılacağı gibi, söz konusu çevreler tarafından usul-ı cedid okulları isyan mektebi, burada görev yapan öğretmenler ise adeta birer şeytan olarak tanıtılmaktadır: Vah!.. bu imiş ders-i üsul-i cedid?! Yox...x! Yo...x! oğul, mekteb-i üsyandı bu ! Molla déyil bundakı te’lim éden! Elhezer ét, bir yéni şéytandı bu! Dur qaçaq, oğlum, baş-ayaq qandı bu!.. (Sabir 2004-I: 218). Usul-ı cedidin Müslüman adet ve an’aneleri ile uyuşmadığı, gençlerin yoldan çıkarıldığı gibi propagandalar dinî duyguları güçlü olan geniş halk kitleleri arasında daha etkili olabilmektedir. Halk arasında çocukların usul-ı cedid okullarına gönderilmeleri durumunda “gavurlaşacakları”, bunlardan Müslümana hayır gelmeyeceği düşüncesi hakimdir. Nitekim şair “Millet Marşı” adlı şiirinde usul-ı cedid karşıtlığının halkın da genel tavrını ortaya koyan bir özetini “İslam üçün gerekmez kafirlerin şü’arı” ifadesi ile vurgulayacaktır. Bir başka yazısında da aynı tavrı şu sözleri ile özetler: “….. bizleri her bid’ete iğfal ile iysal éleyirler ki, apar oğlunu vér uşqola mollasına, eyleş balanın yasına, bax birce, sen Allah, buların vérdiyi fitvasına: ye’ni öz elinle éle övladını bir rus; sed efsus ki, bir pak ve pakize müselman balası xarici övladı kimi şapqa qoyub, iştot-miştot oxuyub, axırı bir doktor olub, millet-i islamde derde düşene aptékanın nisfi çaxır, nisfi su eczalarını çare bilib, mö’min-i dindarın éde qarnını murdar…” 1907’de Molla Nasreddin’de yayımlanan ve Sabir’in ilk şiirlerinden olan bir başka çalışmada yine aynı çevrelerce, 1906’da gerçekleştirilen Birinci Muallimler Kurultayı’ndan duyulan rahatsızlıklar konu edinilmiştir. Söz konusu şiir, yine diğerleri gibi eski sistemi savunan, yeni sisteme ise alaycı bir uslupla yaklaşan bir mollanın ağzından yazılmıştır. Şiirde açılması planlanan bu yeni okulun özelliklerini sayıp döken olumsuz tip aynı zamanda bir tedirginlik ve korku içerisindedir. Toplantıda konuşulacak olan konuları ve alınacak muhtemel kararları sayıp döker: Yine bildik eski meseleler tartışılacak, erkekler el
talebesi” anlamlarında kullanılmıştır. Sözcük anlamı olarak “din adamı” ve “imam” medresede öğretmen, eskiden kendi açtığı okulda öğretmenlik yapan imam” şeklinde tanımlanmaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere “molla” sözcüğü aslında pozitif çağrışımlar yüklü bir kavramdır. Ancak Sabir’in şiirine sıklıkla taşıdığı molla tipi, çıkarları gereği dini istismar eden kesimleri temsil etmektedir.
61 Prof. Dr. Ali EROL/Sabir’in Eserlerinde Kavramsal Boyutları ile “Usul-i Cedid” ve Toplumsal Eleştiri birliği ile kız okulları açma temennilerini dile getirecek, bu konuda kararlar alınacak, böylece kızlar okuyarak “şeref kazanmış” olacaklardır. “Türk dili”nde yeni kitaplar yazılacak, her şehirde bir sanat okulu açılacak, mimarlar yetişecek, herkes okuyup ilim irfan sahibi olacaktır. Şiirde mezhep tartışmalarına da değinecek olan söz konusu tip, “Sunnî Şiî ayrımını kaldıracaklarmış” diyerek alaysı değerlendirmelerini sürdürür: Efsus!.. sed efsus!.. sene, éy gözel islam! Kimler sene gör indi terefdar olacaqdır!? Baş saçlı, ayaq çekmeli, mırt-mırt danışanlar Din qedri bilib, mö’min ü dindar olacaqdır!.. (Sabir 17 Séntyabr 1907: 2,3). Sabir’in 1906 da yazdığı “Ol Gün ki, Sene Xalıq Éder Lütf Bir Övlad” adlı çalışmasında da usul-ı cedide olan menfi bakış açısı yine aynı üslupla aktarılır. Şiirde oğlunu bu okullara göndermemesi için babayı ikna etmeye çalışan bir molla ile karşılaşırız. Benzer gerekçelerle onu bu niyetinden vazgeçirmeye çalışır. “Sebr Éle”, adlı bir diğer şiirde de yine aynı tipin ağzından, velilerin eski tip okullara ve mollalara sahip çıkmaları gerektiği yönündeki düşünceleri vurgulanır: Mollaların éyleme pis adını, Salma çöle éybini, her zadını, Saxlama çox böyle işin yadını Étse kebin özgenin arvadını, Özgesine éyleme çox helhele, Qovzama başın, cocuğum, sebr éle! (Sabir 2004-I: 172). Malum çevrelerin yaptığı kara propaganda etkilerini gösterir ve halk arasında da bu okullara karşı bir direnç başlar. Sabir bu konuyu ele aldığı şiirlerinde tavırları ve ortak yönleri açısından cahil anne ve babaları hedef alır. Bu anlamda “Mektub” adlı şiirde her gün yeni bir kuralla karşılaştığını, ilimle irfanla işinin olmadığını, olamayacağını iddia eden, eğer okula gönderirse evladının orada telef olacağını düşünen bir velî ile karşılaşırız. “Heyat’ın Gop-Gop’una Cavab”adlı bir başka şiirde de benzer bir tasvir vardır. Çocuğunun okula gitmekle ilimle, irfanla bir yere varamayacağını düşünen babanın tek talebi haram yollarla da olsa onun para kazanmasıdır. Zira mevki, makam sahibi olmanın, yüksek tabakaya mensup insanlara, beylere, hanlara ulaşmanın rahat bir hayat yaşamanın tek yolu paradır, zenginliktir. Bunca ki, gédib mektebe, bildikleri besdir, Mektebdir adı, léyk heqiqetde qefesdir; (Sabir 8 Séntyabr 1906: 7). Sabir’in, okul, eğitim, ilim gibi konularda halkın içinde bulunduğu yanılgıyı vurguladığı bir diğer şiiri de “Tehsil-i Elm” adını taşır. İlim tahsil etmenin “can belası” olarak tanımlandığı şiirde, çocuğunun okumasına şiddetle karşı çıkan bir baba hedef alınır bu kez. Gerçek mutluluk ve huzurun tıpkı dağdaki çobanlar gibi ancak boş gezmekle yakalanabileceğini söyleyen baba, mektep denilen yerin aslında gönülleri esaret altına alan bir hapishane, ilimle uğraşmanın ise kâfirlik olduğu düşüncesindedir. Ali Ekber Sabir’in usul-ı cedid okullarının kara propaganda sonucunda halk nezdinde oluşan olumsuz imajı açısından tasvir ve tahlillere yer verdiği çok sayıda şiirleri bulunmaktadır. Bu şiirler arasında okula gitmenin utanç vesilesi olarak görüldüğü yönündeki tespitler ile “Ata Nasihatı”, çocuğunu bu okullara göndermiş olması nedeni ile karısını azarlayan bir kocanın eğitimle, ilim ve bilimle bir yere varılamayacağı yönündeki şikayetlerine yer verilen “Bilmem Ne Görübdür Bizim Oğlan Oxumaqdan?!” ayrıca oğlunu okula gitmemesi konusunda ikna etmeye çalışan bir babanın cahilliğinin vurgulandığı “Olmur Olmasın”, usul-ı cedidin bir eza ve cefa yuvası olduğunu düşünmekle birlikte çevre baskısından mustarip bir babanın şikayetlerini konu alan “Bir Béle”, yine bu okulların dine zarar verdiğini, yeni öğretmenlerin dinsiz olduklarını düşünen, çocuğunun bu okula heves ediyor olmasını kabullenemeyen öfkeli bir babanın tasvir edildiği “Oxutmıram, El Çekin” adlı şiirler, şairin edindiği intibaları özetler nitelikteki şiirlerdendir. Bütün bu şiirler, tarihî olayların ve gerçeklerin edebî sahadaki yansımalarına çarpıcı birer örnek olarak Sabir’in çalışmalarındaki güncelliği bir kez daha gözler önüne sermektedir. Ayrıca yine bu şiirler Hophopname’ye edebî eser olması yanında ayrıca tarihi bir vesika olma niteliği kazandırmaktadır. KAYNAKÇA Caferoğlu, Ahmet (1964). “Azerbaycanda Maarif Hareketleri”, Türk Kültürü, Nu,18, Ankara. Devlet, Nadir (1999). Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), TTK, Ankara.
62 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Erol, Ali (2013). Hophopname’de Sosyal Tenkit (Sabir’in Meclisinde “On İki kişi”), Azerbaycan Kültür Derneği Yay, İzmir. Hablemitoğlu, Necip (1997). Çarlık Rusyası’nda Türk Kongreleri (1905-1917), AÜ Basımevi, Ankara. Memmedquluzâde, Celil (2004). “Niye Men Dersten Qaçdım” Eserleri II (Haz. İsa Hebibbeyli), Önder Neşriyyat, Bakı. s.30-31. Mir Celâl (2004). Azerbaycan’da Edebî Mektebler (Haz. Tehsin Mütellimov), Ziya-Nurlan, Bakı. Sabir; “Bilmem Ne Görübdür Bizim Oğlan Oxumaqdan?!”, Molla Nesreddin, 16 İyun 1906, No: 11, Tiflis. Sabir; “Ata Nesiheti”, Molla Nesreddin, 25 Avqust 1906, No: 21 Tiflis. Sabir; “Heyat’ın ‘Gop-Gop’una Cavab”, Molla Nesreddin, 8 Séntyabr 1906, No: 23, Tiflis Sabir; “Müellimler Siyezdi”, Molla Nesreddin, 17 Séntyabr 1907, No: 35, Tiflis Sabir; “Ay Haray!”, Molla Nesreddin, 21 Aprél 1908, No: 16, Tiflis. Sabir; “Teşekkür”, Molla Nesreddin, 21 Févral 1910, No: 8, Tiflis. Sabir, Hophopname I (Haz. Memmed Memmedov , Şerq-Qerb,Bakı-2004. Sabir-Hophopname II, (Haz.Memmed Memmedov Şerq-Qerb, Bakı-2004. Swietochowski, Tadeusz (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı /1905-1920 (Çev: Nuray Mert), Bağlam, İstanbul. Talıbzâde, Abdulla Şaiq. “Mekteblerimiz”, Azerbaycan Qezéti, Bakı-14 Mart 1919.
KARABAĞ ÜZERİNE İKİ ŞİİR Prof. Dr. Alim GÜR
genişleyerek uluslararası bir hâl almıştır. Sömürgeci devletlerin de desteğiyle saldırılara devam eden Ermeniler, Karabağ’ı kendi topraklarına katmak için katliamlarını sürdürmüştür. Sınırın öte yanında yaşanan bu mağduriyetin acısı bütün Türk dünyasında olduğu gibi ülkemizde de derinden hissedilmiş ve edebî eserlere de konu teşkil etmiştir. Bu tebliğimizde Karabağ hakkında genel bilgiler verdikten sonra tarihî gerçeklerden hareketle, meselenin Cumhuriyet döneminde yazılmış iki manzumeye yansıması üzerinde duracağız. Söz konusu metinler, yayınlanış sırasına göre; “Karabağ’a Mektup” (Abdürrahim Karakoç) ile “Karabağ Hasreti” (Yavuz Bülent Bakiler)’dir. Millî duyarlılıkla kaleme alınan bu manzumeler; muhteva, şekil ve anlatım hususiyetleri çerçevesinde irdelenecektir.
has become an international issue. The Armenians, who continued their attacks with the help of the imperialist powers, went on their massacre in order to gain Karabag. The pain of this unjust suffering beyond the border has been deeply felt in our country, as well as in the whole Turkic world, and has been the subject of many literary works. In our paper, after giving general information on Karabag, we will focus on the reflection of the conflict on two poems written in the period of the Republic, by referring to the historical facts. These texts, in order of their publication, are “Letter to Karabag” (by Abdürrahim Karakoç) and “Yearning for Karabag” (by Yavuz Bülent Bakiler). These poems which were written with national sensitivity will be analysed based on their content, form and manner of expression. Keywords: Karabag, Abdürrahim Karakoç, Yavuz Bülent Bakiler. Giriş Kuşkusuz Kafkasya’nın en önemli meselelerinden biri Karabağ’dır. Karabağ, Azerbaycan ile Ermenistan arasında coğrafî ve tarihî bir ihtilaf konusu olduğundan öncelikle meseleye bu açılardan bakmak uygun olacaktır. Bu bağlamda başta Karabağ’ın coğrafî konumu ve kısa tarihçesi üzerinde durmakta yarar vardır (Attar, 2005: X, 1). Günümüzde Ermenistan’ın işgali altında olan Karabağ, dağlık ve ovalardan oluşan bir bölgedir. Sınırlarını Kür ve Aras Nehirleri ile Gökçe Göl’ün teşkil ettiği Karabağ, Batıda Ermenistan, güneyde İran’a yakın bir noktada olup Azerbaycan’ı, Ermenistan’ı ve İran’ı kontrole elverişli stratejik bir konumdadır. Turizm ve ekonomik bakımdan da önemli bir merkez olan bölge; maden rezervleri, mineral suları, orman ürünleri ve tatlı su balıkçılığıyla da oldukça verimlidir (Taşkıran, 1997:1192; Attar, 2005: 6-8; Yılmaz, 2007: 80). Tarihî bakımdan insanlığın en eski merkezlerinden biri sayılan, Moğol istilasına kadar Selçukluların yönetiminde bulunan Karabağ, XIII. asırdan itibaren İlhanlılar, Timuroğulları, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar’ın da yerleşim alanı olmuştur. Bölgede yoğun olmamakla birlikte Ermenilerin de yaşamlarını sürdürdükleri bilinmektedir. Ancak Ermeni nüfusu, işgalden sonraki yakın zaman hariç 1 , hiçbir dönemde Karabağ’da Türk nüfusuna üstünlük sağlayamamıştır (Taşkıran, 1997:1192; Attar, 2005: 1, 8-11). Karabağ, XIX. asırda Rus egemenliğine girene kadar önemli ölçüde özerkliğini korumuştur. Bölgede söz sahibi olmak isteyen Ruslar, Edirne Antlaşmasıyla (1829) Anadolu Ermenilerini,
Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Bölümü, alimgur@gmail.com Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Bölümü, keskinyasar@gmail.com 1 “1979 yılında bölgenin nüfusu 162,2 bine ulaşmıştır. Bu nüfusun 123,076’sını Ermeniler, 37,264’ünü ise Azeriler oluşturmaktadır. Bu oran, eskiden beri Ermenilerin bölgeye yerleşimlerinden bu yana ulaştıkları en yüksek orandır.” (Attar, 2005: 1) 64 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Türkmençay Antlaşmasıyla (1928) da İran Ermenilerini Karabağ’a yerleştirmek için gerekli zemini hazırlamıştır. Böylece, sistemli bir şekilde izlenen sömürgeci politikalarla Karabağ nüfusunun etnik yapısı Ermeniler lehine önemli ölçüde değiştirilmiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere Ermeni nüfusu bölgede özel girişimlerle arttırılmıştır. Sistemli olarak yapılan bu uygulamalara rağmen 1832 yılındaki ilk resmî Rus sayımına göre Karabağ nüfusunun % 64.8’ini Azerbaycan Türkleri, % 3 4.8’ini Ermeniler teşkil etmektedir (Aslan, 1990:46). XX. asrın ilk çeyreğinden itibaren her iki millet arasında başlayan Karabağ mücadelesi genişleyerek uluslararası bir hal almıştır. Söz konusu gelişmeler, katliamları da beraberinde getirmiştir. 1936 yılında Transkafkasya Sovyet Federasyonu’nun dağılma aşamasında ve 1945’te Karabağ’ın, kendi topraklarına dâhil edilmesini isteyen Ermeniler, bu arzularını farklı yıllarda (1960, 1963 ve 1975) da dile getirmişlerdir. Nitekim sözde soykırımın ellinci yılında (1965) Erivan’da büyük çaplı gösteriler yaparak Karabağ’ın kendilerine bağlanması için harekete geçerlerse de muvaffak olamazlar. Bu emellerinden vazgeçmeyen Ermeniler, 1987 Ağustos’unda nüfus çoğunluğunun kendilerinde olduğunu ileri sürerek bölgeyi ilhak etmek için Moskova’dan izin isterler. Şubat 1988’de Ermenistan’a bağlanma kararı alan Karabağ Ermenilerinin Azerilere saldırmasıyla yaşanan çatışmalar kısa sürede genişler. Sovyet Komünist Partisi’nin on dokuzuncu kongresinde Gorbaçov’un Karabağ sınırlarının değiştirilmeyeceğini söylemesi üzerine Ermeni taşkınlığı gittikçe artar. Karabağ Ermenilerinin “Özerk Bölge” olarak Ermenistan’a bağlandıklarını bildirmesi (12 Temmuz 1988) üzerine Ermenistan Yüksek Sovyeti de 1 Aralık 1989’da Karabağ’ı ilhak ettiğini duyurur (Yılmaz, 2007: 80-81; Armaoğlu, ty:936-937). Moskova ise Ermenistan’ın ve Karabağ Ermenilerinin bu isteklerini reddederek bölgenin yönetimini özel bir komisyona bırakır. Sovyetler Birliği Yüksek Sovyeti “Özel Yönetim”i sonlandırmak için 28 Kasım 1989’da Karabağ’ın, Azerbaycan’a iadesine karar verir. Ancak Ermenistan bu kararı tanımayarak Karabağ’ı ilhak ettiğini açıklar (Taşkıran, 1997:1193-1194). Bunun üzerine çatışmalar yaşanır. Rusya Savunma Bakanı’nın araya girmesiyle ateşkes sağlanır. Zamanla uluslararası düzeyde sürdürülmesi kararlaştırılan barış görüşmeleri sekteye uğrar. Rusların da desteğiyle saldırıya geçen Ermeniler, birçok yerleşim yerini işgal eder. Tekrar uluslararası güçlerin devreye girmesiyle ateşkes sağlanır ancak önemli bir sonuç alınamaz (Yılmaz, 2007: 81-82). SSCB’nin dağılmasıyla birlikte bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan’ın Türkiye ile olumlu münasebetleri de gittikçe artmaktadır. Buna karşı Ermenilerin, Doğu Anadolu topraklarına göz dikmesi ve Karabağ’a yönelik tutumları ise Türkiye-Ermeni ilişkilerini öteden beri olumsuz etkilemektedir. Tarihî ve kültürel bağlardan dolayı gerek Osmanlı Devleti gerekse Türkiye Cumhuriyeti, yapılan haksızlıklara kayıtsız kalmayarak bölge dengelerini Ermeniler lehine değiştirecek her türlü fiilî ve resmî girişimlerin karşısında durmuştur. Buna rağmen, sömürgeci devletlerin de desteğiyle saldırılara devam eden Ermeniler, Karabağ’ı kendi sınırlarına katmak için katliamlarını sürdürmüştür. Karabağ meselesi, bugün hâlâ kanayan bir yara olma özelliğini korumaktadır. İki Şiirde Karabağ Sınırın öte yanında yaşanan bu mağduriyetin acısı bütün Türk dünyasında olduğu gibi ülkemizde de derinden hissedilmekte ve edebî eserlere de konu teşkil etmektedir. Bu bağlamda “Karabağ’a Mektup” (Karakoç, 1997: 69-71) ve “Karabağ Hasreti” (Bakiler, 2010:207-208), üzerinde durulmayı hak eden iki önemli manzumedir. Bildirinin devamında Karabağ meselesini içeren bu şiirler; muhtevaları, şekil ve anlatım özellikleri başlıkları altında irdelenecektir. Muhtevaları Yayımlanış tarihi itibariyle muhteva bakımından çözümleyeceğimiz ilk metin, Abdurrahim Karakoç’un “Karabağ’a Mektup” şiiridir. Eserleriyle halk şiirine çağdaş bir soluk getiren Karakoç, “Yaşadığı çağı yorumlayan, gelecek çağlara mesaj gönderen söz sanatçısıdır.” Şiirleri ise “Madde ve mana iklimine açılan bir gönül kapısıdır.” Onun nazarında şiir, hürriyettir. “Duyguların rengârenk çiçeklenmesidir.” Sabah meltemini hissettiren aşk ve tabiat şiirlerinin yanında, zamana ve şartlara göre keskin poyraz şeklinde tezahür edenleri de vardır. “Karabağ’a Mektup” (Karakoç, 1997: 69-71) da bu türdendir. Karakoç’un bu şiiri de kendi ifadesiyle, “Siyasetin, zamanın, tarihin ve yaşanan realitenin kristalize olmuş hâli” gibidir. Şiirin ilk bendi şu şekildedir: “Bahtına ağlayan Azeri kızı Sen Karabağ dersin, ben karayazı Boşlukta çırpınır Türk’ün avazı Sanma ki dertlerin azı bizdedir
65 Prof. Dr. Alim GÜR-Yaşar KESKİN/Karabağ Üzerine İki Şiir Sizdeki yaranın özü bizdedir.” Bir Azeri kızına hitaben yazılan bu manzum mektup, zulme uğrayan, yurtlarından edilen Karabağ Türklerinin acılarının paylaşımı sayılabilir. Azerbaycan Türklerinin maruz bırakıldığı zulüm karşısında Batılı devletlerin tepkisizliği anlaşılabilir olmakla birlikte, Müslümanların harekete geçmemesi kabul edilemez bir gerçekliktir. Emperyalist güçler, başta din olmak üzere dünyevi çıkarları söz konusu iken bile Haçlı zihniyetlerini koruyabildikleri halde İslam âleminin birlik sağlayamaması oldukça üzücüdür. Bu yaklaşım, Karabağ Türklerini haklı davalarında yalnız bırakmaktadır. Bütün bunların farkında olan şair, Azeri kızın şahsında Azerbaycan Türklerine seslenir. Tüm yokluklara rağmen onların bu mücadelede hiç değilse fikren ve hissen yalnız olmadıkları, bütün ayrılıklara rağmen yüreklerin bir attığı vurgulanır: “Gel gardaş diyorsun gelecek yol yok Şehitler kabrine koyacak gül yok Çilesiz saat yok, kavgasız yıl yok Kurşunlar sizdedir, sızı bizdedir Sizdeki yaranın özü bizdedir.” Tarihte savaşçı özelliğiyle öne çıkan Türklerin bu hususiyetleri İslam’ın kabulüyle birlikte ayrıca önem kazanmıştır. İslam’ın teşvikiyle dört bir yana gerçekleştirilen fetih hareketleri asırlar boyu sürdürülür. Osmanlı’nın yıkılıp Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu yılları göz önünde bulundurduğumuzda denebilir ki gerek ülkemizde gerekse Azerbaycan’da “çilesiz saat, kavgasız yıl” olmamıştır. Osmanlı Devleti, tarihî ve kültürel hiçbir ortaklığa sahip olmadığı müttefiklerine bile yardımlarını esirgemezken Türkiye’nin uluslararası antlaşmalar ve farklı sebeplerden ötürü soydaşlarına yardım elini uzatamaması gözleri bizde olan bölge halklarının beklentilerini boşa çıkarmakta ve onları derin bir teessüre itmektedir. “Türkmen’e mi, Kırgız’a mı yanmadım Tatar’a mı, Çerkez’e mi yanmadım İmdat diyen bir söze mi yanmadım Uygur’un, Özbek’in gözü bizdedir Sizdeki yaranın özü bizdedir.” 1840’lı yıllardan itibaren Rus esareti altına giren Türkistan Türkleri, bilinçli bir şekilde Müslüman Türk kimliğinden uzaklaştırılmaya çalışılmıştır. Millî şuurun yok edilmesini amaçlayan program dâhilinde suni bir ayrımla bölünmüşlerdir. Azerilik, Kırgızlık, Özbeklik gibi yapay ulus anlayışıyla orijinal kimlik unutturulmuştur. Ortak tarih, kültür, dil ve din paydasından uzaklaştırılan Türkler, bu asimilasyon sürecinin etkilerini üzerlerinden atamadıkları için yeni sürece katılımları da etkisiz olmuştur. Azerbaycan’ın, Ermenistan karşısındaki durumu da bu açıdan değerlendirilmelidir (Attar, 2005:122). Şiirin tamamı Karabağ Türklerine hasredilse de yukarıdaki dörtlükten anlaşılacağı üzere şair, Turancı bir anlayışla bütün Türklüğü kucaklıyor ve her birinin kederini, hüznünü özünde hissediyor. “Komünizm sağırdı, demokrasi kör Batıdan beslenir her türlü terör Haçlı mumyaları uyandı bak gör Kaç asrın silinmez izi bizdedir Sizdeki yaranın özü bizdedir.” Komünizm ilk defa devlet rejimi olarak Sovyet Rusya’da uygulanmıştır. Aslında demokrasinin beşiği ise Avrupa’dır. Şair, yönetim biçimlerinden hareketle emperyalist güçleri, Karabağ katliamına kayıtsız kalışlarından dolayı eleştirerek onları kör ve sağır olmakla suçluyor. Özellikle her türlü terörün Batı tarafından beslenilmesine dikkat çekiliyor. “Birleşmiş Milletler benzedi sirke Sadistler musallat edildi şarka İsrail Arap’a, Ermeni Türk’e Kısmet bazı sizde, bazı bizdedir Sizdeki yaranın özü bizdedir.” “Şark Meselesi” Avrupalı devletlerin Osmanlıyı yok etmek için öne sürdükleri bir projedir. Bu plan doğrultusunda harekete geçen emperyalist güçler amaçlarına ulaşabilmek için zaman zaman Ermenileri kullanırlar (Yıldırım, Özönder, 1990:7). XX. asrın başlarında, Türk düşmanlığı üzerine temellendirilen Ermenilik şuurunun etkisini yitirmesi üzerine harekete geçen Ermeni örgütleri, bu şuuru ayakta tutabilmek adına Türk düşmanlığını körükleyerek çatışma ortamından fayda sağlamaya çalışmışlardır. 66 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Evrensel hukuk kuralları çerçevesinde kalıp, barış yanlısı politikalar izlemesi gereken devletler ve uluslararası kuruluşlar maalesef çıkarları doğrultusunda terörü desteklemişlerdir (Uras, 1987:CLXXXVIII, CCXII). Söz sahibi devletler ve AGİK gibi milletler arası kuruluşlar Karabağ’ın Azerbaycan’a ait olduğunu bildikleri halde Ermenilere her defasında göz yummuşlardır (Gömeç,1999:74- 75). Ne yazık ki Birleşmiş Milletler, uygulamalarıyla âdeta sirke dönüşmüş, sadist güçler Şark’a (İsrail Arap’a, Ermeni Türk’e) musallat edilmiştir. Şiirin ilk bendinde Azerbaycan Türklerinin Karabağ’daki olumsuz şartlarını “karayazı” olarak niteleyen şair, bu tavrını son iki bende kadar sürdürmektedir. Yaşananları tarihî perspektiften yansıtan Karakoç’un, vermek istediği mesaj şiirin sonlarına doğru netleşir. Şair, aşağıdaki son mısralarda bizdeki değerleri sıralayarak Müslüman Türk âlemine umut aşılar: “Böyle geldi, böyle gitmez bu oyun Zalimleri iflah etmez bu oyun Umdukları gibi bitmez bu oyun Mazlumun ekmeği, tuzu bizdedir Sevginin, şefkatin özü bizdedir.
Müslümanız, Türküz, haktan yanayız Adaletle süt emziren anayız Aşk harcıyla vücut bulmuş binayız Âti bizde saklı, mâzi bizdedir Sevginin, şefkatin özü bizdedir” Üzerinde durmayı uygun gördüğümüz ikinci metin “Karabağ Hasreti”dir. Bu şiir, Y. Bülent Bakiler’in Harman adlı kitabının “Turan” genel başlığı altında bulunan on üç şiirden biridir. İki bölümden müteşekkil şiirin genelinde işlenen tema, Karabağ’a duyulan özlemdir. Çar ordularının Azerbaycan’a girmesiyle başlayan Şiî-Sunni gerginliği zamanla çatışmaya dönüşür. Şairin dedeleri de Osmanlı topraklarına geçen bir kısım Sunniler arasında yer alır. Kökeni Karabağ’a dayanan Yavuz Bülent Bakiler’in eski Türk yurtları için yazdığı şiirlerdeki duygu yüklü tavır, biraz da bundan kaynaklanır. Şair, söz konusu şiirleri derin bir sıla hasreti içinde sızlayan bir yüreğin sayıklamasına, sevgilisinden uzak kalan çaresiz bir kimsenin göğüs geçirmesine veya bir müminin samimi yakarışlarına benzetir. “Şimdi uzaklarda kalan bir şehir vardır: Camileri yıkılmış, minareleri yarım… Bu şehrin çilesini ben çekerim yıllardır Hasretini ben duyarım.” Aslen Karabağlı olmasına rağmen Türkiye sınırları içinde dünyaya gelen Bakiler, ata yurduna sadakatle bağlıdır. Engel teşkil eden mesafeler şairin hasretini kat kat artırmıştır. Karabağ uzaklarda kalmıştır artık. İşgallere uğramış, tarumar edilmiştir. Şehadetleri dinin temeli olan ezanlar kısık, camiler yıkılmış, minareler yarımdır. Yavuz Bülent, yıllardır zulmedilen, katliamlara maruz kalan, ata topraklarından koparılmak istenen Karabağ’ın çilesini çekmektedir. “Şimdi uzaklarda kalan bir şehir vardır: Ki sızlatır yüreğimi yıllardan beri Vatan olmasına vatan Anadolucasına Ana vatan haritamda yok yeri” Uzun müddet Müslüman Türklerin egemenliği altında bulunan Karabağ, yakın döneme kadar Türk nüfusunun çoğunlukta olduğu bir bölgeydi. Ancak, çıkarcı emperyalist güçlerin politikaları neticesinde stratejik baskı ve tehcirle Karabağ Türkleri yurtlarından edildiler. Yerlerine Ermeniler getirilerek burada suni bir alan oluşturuldu. Karabağ’ın, yerli halkla bağlantısı kesilmekle kalmadı, bölge cebren Ermenistan’a bırakılmak istendi. “Bir millet, iki devlet” ilkesi göz önünde bulundurulduğunda Azerbaycan sınırları içerisinde bulunan her karış toprağın, Türkiye için Anadolu hükmünde olduğu anlaşılacaktır. O halde Karabağ Ana Vatan sınırları içerisinde olmasa da Anadolucasına bir vatandır. Bilindiği üzere Yahya Kemal de “Eylül Sonu” (Beyatlı, 2008:33) şiirinde vatandan ayrılışın zorluğunu, “Ölmek kaderde var, bize ürküntü vermiyor/Lâkin vatandan ayrılışın ıztırâbı zor” beytiyle ustaca dile getirmişti. “Güzelim türküleri türkülerimiz gibidir Ve kalpaklı, bindallı oyunlarını balam
67 Prof. Dr. Alim GÜR-Yaşar KESKİN/Karabağ Üzerine İki Şiir Bilenlerimiz bilir Bir gün bir selam gitse Anadolumdan O şehirden sımsıcak bin selam gelir.” Din, dil, ırk, tarih ve kültür bakımından ortak paydada yer alan ülkelerin pek çok bakımdan birliktelik göstermesi kaçınılmazdır. Türküleri, giyim kuşamları, gelenek ve görenekleri benzerlik gösteren Türkiye ve Azerbaycan yukarıda da değindiğimiz gibi “Bir millet iki devlet”tir. Bütün bu değerler, farklı coğrafyalarda farklı bayraklar altında bulunulsa dahi muhatapları bir arada tutmaya, zor zamanlarda kenetlenmeye yetecek ölçüdedir. “Öz yurduma yıllar yılı hasret duyarak Mecnun gibi Ferhat gibi bir gönül verdim Bir gelen olsaydı Karabağ’ımdan Gider ayaklarına gözlerimi sürerdim.” Şiirin ilk dörtlüğünde hissettiğimiz vatan hasretini, ayrılık acısını benzer şekilde burada da görmekteyiz. Öz yurdundan senelerce ayrı düşen şair, orijinal bir söyleyişle Karabağ’ı sevgiliyle özdeşleştirir. Sevdalarıyla efsaneleşen Mecnun gibi Ferhat gibi gönül vermiştir sevdiğine, Karabağ’ına. Kör düğümlerle bağlanmıştır taşına toprağına. Öyle ki Karabağ’ı az da olsa hissetmek için oradan gelen birinin ayaklarına gözlerini sürmeye bile razıdır. “Bir gün biterse her şey Karabağ’ı görmeden İstemem bandolar, büyük çelenkler… Allahım ruhuma biraz huzur ver Üstüme okunmuş birkaç avuç mübarek Karabağ toprağından serpilse yeter.” Yavuz Bülent Bakiler’in Azerbaycan’a ilk ziyareti 1980 senesinde gerçekleşir. Bakü’ye geldiği ikinci gün Karabağ’a gitmek ister. Moskova’dan izin alması gerektiği için bu arzusunu gerçekleştiremez. Bir sonraki kavuşma iki sene sonra ancak mümkün olabilecektir. Bu gelişinde Karabağ’dan Türkiye’ye iki avuç toprak götürmek ister. O toprağın bir avucunu Sivas’ta bulunan babasının mezarına koyacaktır. Öteki bir avuç toprak da vasiyeti gereği çocukları tarafından kendi üzerine serpilecektir. Yani, Türkiye toprağıyla beraber ebediyen Karabağ toprağı altında yatmak ona yetecektir. жүктеу/скачать 42,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|