Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы

ESKİ BATI OĞUZCASI VE DEDE KORKUT OĞUZNÂMELERİ 

Prof. Dr. 

Ali AKAR

*

 

Özet:  Dede  Korkut  Oğuznâmeleri,  Osmanlı  ve  Azerbaycan  sahası  Oğuz  Türklerinin  bilinen  ilk  ortak  dil 

metnidir.  Oğuzların  sosyal  ve  kültürel  yaşantılarının  bütün  evrelerini  destani  bir  üslupla  anlatan  bu  kitap, 

içerdiği zengin  malzeme  bakımından dil,  tarih, edebiyat, sosyoloji ve  antropoloji gibi bilimlerin temel  veri 

kaynaklarından  biri  olagelmiştir.  Oğuznâmelerin  sözlü  versiyonu  yüzyıllar  öncesinde  meydana  gelmiş 

olmasına rağmen elimizdeki yazılı nüshalar en geç 15. yüzyılda oluşturulmuştur. Bu kitaptaki olaylar, Kuzey-

doğu  Anadolu  merkez  olmak  üzere  Doğu  Karadeniz,  Batı  Azerbaycan  ve  Doğu  Anadolu’daki  Akkoyunlu 

topraklarında geçer. Metinlerin dili, 13-15. yüzyıllarda bu coğrafyada hüküm süren Oğuzların dilidir. Eserde 

bu  yüzyıllara  ait  ortak  gramer  şekilleri  ve  leksik  unsurlar  tespit  edilmektedir.  Bunların  başında  /t-/>/d-/ 

değişmesi, söz başı b/m nöbetleşmesi, /ḳ/>/ḫ/ sızıcılaşması, /y-/ 



 /ø-/ nöbetleşmesi, geniz /n/sinin korunması 

veya  /n/ye  dönüşmesi;  şimdiki  zaman  eklerindeki  çeşitlilik,  zarf-fiil  ekleri,  yeterlilik  fiilinin  farklı 

kullanımları gelmektedir. Bildiride Osmanlı ve Azerbaycan sahalarında standartlaşan değişik yapıların Dede 

Korkut  Oğuznâmelerinde  bir  arada  kullanılması  konusu  incelenecek  ve  böylece  bu  metinde  Eski  Batı 

Oğuzcasının özellikleri tespit edilmeye çalışılacaktır.  

Anahtar  Kelimeler  Dede  Korkut  Hikâyeleri-Eski  Batı  Oğuzcası-Eski  Anadolu  Türkçesi-Azerbaycan 

Türkçesi- Karşılaştırmalı Türk Lehçebilimi 

Old Western Oghuz Language and Dede Qorqut Oghuznames  

Abstract:  Dede  Qorqut  Oghuznames  are  the  first  common  known  language  texts  of  Oghuz  Turks  from 

Ottoman  and  Azerbaijan  region.  This  book  which  shows  the  all  stages  of  social  and  cultural  life  of  Oghuz 

Turks  with  epic  style,  it  continues  to  be  one  of  the  basic  data  sources  of  sciences  like  linguistic,  history, 

literature,  sociology  and  anthropology  in  respect  to  material  which  it  contains.  In  spite  of  oral  version  of 

Oghuznames  were consisted  centuries ago, the  written transcripts that  we  have,  were consisted at the latest 

15.  century.  In  this  book,  the  events  occurred  in  Akkoyunlu  territories  centered  especially  North-eastern 

Anatolia and in Eastern Black Sea, Western Azerbaijan and Eastern Anatolia. The language of these texts is 

the  Oghuz  language  who  is  in  the  ascendant  in  this  geographical  region  in  13-15.  centuries.  Common 

grammar  structures  and  lexical  factors  belong  to  these  centuries  are  determined  in  this  work.    Foremost 

among them, there are change of /t-/ > /d-/,  initial b/m alternation, affrication of /ḳ/>/ḫ/, alternation of /y-/ 



 

/ø-/,  protection  of  na  sal  /n/  or  turning  into  /n/,  the  variety  of  affixes  in  continuous  tense,  verbal  adverb 

affixes, different usage of verb of ability.  In this notice, subject of common usage of different structures in 

Dede Qorqut Oghuznames which is standardized  in Ottoman  and Azerbaijan region, will be examined and 

thus the features of Old Western Oghuz Language in this text will be determined.  

Keywords:  Dede  Qorqut  Stories-Old  Western  Oghuz  Language-Old  Anatolian  Turkish  Language-

Azerbaijan Turkish Language-Comparative Turkish Dialectology 

GİRİŞ 

X. yüzyıldan itibaren Hazar bölgesinin doğusundaki Mangışlak’ta görülen Oğuzlar (Sümer 1992: 

61),  1040  yılında  Dandanakan’da  Gaznelileri  yenerek  Selçuklu  devletini  kurdular.  Bu  tarihten  itibaren 

önemli  siyasi  bir  güç  olarak  Türk  ve  dünya  tarihinde  etkili  olmaya  başlayan  bu  Türk  boyuna  mensup 

topluluklar,  önce  İran,  daha  sonra  Azerbaycan,  Irak,  Suriye,  Anadolu  ve  Balkanlara  doğru  ilerleyerek 

buralarda  çeşitli  siyasi  birlikler  oluşturdular.  13.  yüzyılın  sonunda  Osmanlı  devletini,  15.  yüzyılda  ise 

Safevi devletini (1501-1736) kurdular. Böylece 15. yüzyılın sonuna doğru Anadolu, İran ve Azerbaycan 

siyasi  bakımdan  tam  olarak  Türklerin  kontrolüne  girdi.  16.  yüzyıldan  sonra  çeşitli  dinî  ve  siyasi 

sebeplerle  birbirinden  uzaklaşan  bu  iki  coğrafyanın  Oğuzları,  ortak  dil  ve  kültürü  içten  içe  devam 

ettirdiler.  Bunlar,  siyasi  ve  mezhep  politikalarının  doğurduğu  farklı  yapılanmalara  rağmen  iki  Türk 

topluluğunu birbirine bağlayan temel bağlar olageldi. 

Batı Oğuzları olarak kabul ettiğimiz Osmanlı ve Azerbaycan Türklerini birbirine bağlayan bu dile 

Eski Batı Oğuzcası diyebiliriz. Bunu en iyi temsil eden metin Dede Korkut Oğuznâmeleridir. Bu metin 

üzerinde  metin  yayımı,  dil  ve  üslup  özellikleri,  etimoloji,  okuma  sorunları  başta  olmak  üzere  çeşitli 

                                                           

*

 Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Bölümü, aliakar2023@gmail.com 

44 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

araştırma ve incelemeler yapılmıştır. Bunlar yanında metin, değişik sosyal bilim disiplinleri tarafından da 

ele alınmıştır (Bekki 2015). 

Bu  bildiride,  Eski  Batı  Oğuzcasının  ortak  özelliklerini  Dede  Korkut  metinlerinde  artzamanlı  bir 

gramer okumasıyla tespit etmeye çalışacağız. 

ESKİ BATI OĞUZCASI 

Tarihî Oğuz Türkçesi ile ilgili ilk bilgilerimiz Kaşgarlı Mahmud’un Divânü Lügâti’t-Türk adlı anıt 

sözlüğüne  dayanmaktadır.  Kaşgarlı,  burada  Oğuzların  dilleriyle  ilgili  fonetik  ve  morfolojik  bakımdan 

çeşitli  bilgiler  vermektedir  (Banguoğlu  1960:  25).  Bu  bilgilerden,  Oğuzların,    11.  yüzyılda  Batı 

Türkistan’da Karluk ve Kıpçaklardan farklı bir lehçe konuştuklarını anlıyoruz.  

13.  yüzyılda  ana  Oğuz  kitlesinden  koparak  Batıya  göçen  Oğuzlar,  Hazar  denizinin  batısında  yeni 

bir  yazı  dili  meydana  getirmeye  başladılar.  Bu  lehçe,  sıkı  sıkıya  korunan  Oğuz  ağız  özellikleriyle 

şekillenirken  aynı  zamanda  bölgedeki  yerli  dillerden  de  etkilendi.  Böylece  Hazar’ın  doğusundaki  Eski 

Doğu Oğuzcasından farklı bir yazı dili ortaya çıktı. Bu dil, Azerbaycan ve Anadolu sahalarında 13-15. 

yüzyıllarda kullanılan ve Türkoloji literatüründe daha çok Eski Anadolu Türkçesi, Eski Oğuz Türkçesi, 

Eski Türkiye Türkçesi gibi adlarla anılan Eski Batı Oğuzcasıdır. Peki bu Oğuzcanın ortak özellikleri ve 

Eski Doğu Oğuzcasından farklı yönleri nelerdi?  

Bu  dil  hiç  şüphesiz  Oğuzca  temellere  dayanmaktaydı.  Fonetik  olarak  en  önemli  özellikleri,  söz 

başında /t/ > /d/, /k/ > /g/ tonlulaşmaları, söz içinde ve sonunda /ḳ/ > /ḫ/ sızıcılaşması, ek başında ve hece 

sonunda  /ġ-g/  seslerini  kurallı  olarak  düşürmesi,  dudak  uyumundaki  esaslı  düzensizlikler  bu  dilin  en 

önemli özellikleriydi. Morfolojik olarak da {–mIş} ekinin geçmiş zaman eki göreviyle yaygınlaşması, {-

ıcAk}  zarf-fiili,  gelecek  zaman  için  birkaç  farklı  yapının  kullanılmasıydı.  Bunlardan  başka  Oğuz 

ağızlarına  has  kimi  leksik  unsurlar,  yeni  yurtlarda  yaygınlaşarak  genelleşmiş  ve  bu  dilin  temel  kelime 

dağarcığını oluşturmuştur.  

Batı  Oğuzcası,  Anadolu  ve  Azerbaycan  coğrafyalarının  siyasi  olarak  birbirinden  ayrılmadığı 

dönemlerde nasıl bir dildi? Bu lehçenin iki güçlü kolunu birbirine bağlayan yahut bunların ayrılan yönleri 

nelerdi? Bunların tespit edilebilmesi için ortak metinlerde artzamanlı dil incelemelerine ihtiyaç vardır.  

Batı  Oğuzcasının  ilk  ortak  metni  olarak  Osmanlı  sahası  ile  Azerbaycan  sahasının  coğrafya  ve 

kültür  olarak  kesiştiği  noktada  meydana  gelen  olayların  anlatıldığı  Dede  Korkut  Oğuznâmeleri 

görülebilir. Bu bildiride söz konusu metni, lehçe ortaklığı bakımından ele alacağız. 

DEDE KORKUT OĞUZNÂMELERİNDE ESKİ BATI OĞUZCASININ İZLERİ 

Yukarıda belirtildiği gibi Dede Korkut Oğuznâmeleri lehçeler arasındaki ilişkileri gösteren önemli 

bir metindir. Hikâyelerin meydana getirildiği coğrafya ve metinlerin dili, bunların Eski Batı Oğuzcasının 

ortak metni olduğunu göstermektedir. Bu bölümde söz konusu özellikleri tespit etmek için metni fonetik, 

morfolojik ve leksik düzeyde ele alıp inceleyebiliriz. 

I. Fonetik Ortaklıklar 

a)

 

Sözbaşı /t-/lerin durumu  

  Oğuz yazı dillerinde ve ağızlarındaki genel tonlulaşmaya koşut olarak söz başındaki /t-/ler /d-/ye 

dönüşmektedir  (Tekin-Ölmez  1999:  145).  Eski  Batı  Oğuzcasının  ilk  metinlerinde  bunların  alfabede 

gösterimi biraz karışık bir durum arz etmektedir. Osmanlı sahası metinlerinde, Eski Türkçe dönemindeki 

söz başındaki /t-/ler tonlulaşıp /d/ye dönüşürken Azerbaycan sahasında bunların bir bölümü eski tonsuz 

biçimini  korumuştur.  İşte  Azerbaycan  sahasında  bugün  de  korunan  bu  tonsuz  biçimler  Dede  Korkut 

Oğuznâmelerinde de görülür: tik- “dik-“ (127/12), tol- “tol-“ (23/12), tökil- “dökül-“ (43-2), tur- “ayağa 

kalkmak; durmak” (23/8). Bunun yanında metinde, Osmanlı sahasında daha sonra tonlulaşacak olanları 

gösteren yazımlar da bulunmaktadır: dik- “dik” (71/3), dol- “dol-“ (13-6), dökül- “dökül-“ (56-13), dur- 

“dur-“ (13-3) 

b)

 

Sözbaşı /b-/lerin durumu  

Türk dilinde eski dönemlerden itibaren söz başındaki ben 



 men, bin- 



 -min-, boncuk 



 moncuk… 

gibi  birkaç  kelimede  /b-/  >  /m-/  değişmelerine,  nöbetleşmelerine  sıklıkla  rastlanmaktadır.  Osmanlı 

sahasında bu değişmeler /b/ yönünde standartlaşırken, Azerbaycan sahasındaki men, minmek ve muncug 

kelimelerinde  /m/li  kullanımlar  devam  etmektedir.  Dede  Korkut  Oğuznâmeleri  bu  yönden  de  her  iki 

şeklin de kullanıldığı bir metindir: men 130/9, menüm 31/11; ben 72/10, benüm 32/13. 

c)

 

ḳ/ḫ  sızıcılaşması 

45 

Prof. Dr. Ali AKAR/Eski Batı Oğuzcası ve Dede Korkut Oğuznâmeleri 

Eski Batı Oğuzcasının karakteristik özelliklerinden biri de art sıradan ünlü taşıyan kelimelerde söz 

içinde  ve  söz  sonundaki  /ḳ-/’ların  sızıcılaşarak  /ḫ/ya  dönüşmesi  gelir.  14.  ve  15.  yüzyıl  Eski  Batı 

Oğuzcası metinlerinde baḫmak, korḫu, yoḫsul gibi kelimelerde /ḳ/lar sızıcılaşarak ḫ’ya dönüşmüştür. Bu 

özellik  Osmanlı  sahasında  yaygınlaşmamıştır.  16.  yüzyıldan  sonra  İstanbul  Türkçesinin  baskısıyla  bu 

yapılar yazı dilinde kullanılmaz olmuştur. Diğer taraftan, Azerbaycan sahasında bu sızıcılaşma durumu 

yaygınlaşıp  kurallı  hâle  gelmiştir.  Ortak  Batı  Oğuzcasının  karakteristik  metni  olan  Dede  Korkut 

Oğuznâmelerinde bu yapıların her ikisine de rastlanır.

1

  uyḫu (27/4), arḫa (36-2), oḫ (44/9), ḳorḫ- (140/8); 

arḳa (46/1), korḳ - (46/11), oḳ (22/2). 

ç) Sözbaşı /y-/ nöbetleşmesi 

Türk  dilinin  önemli  fonetik  özelliklerinden  biri  de  söz  başındaki  /y-/lerin  durumudur.  Eski  Batı 

Oğuzcasının Osmanlı sahasında /y/ler korunurken Azerbaycan sahasında ise genellikle düşürülmüştür.  

Dede Korkut Oğuznâmeleri bu bakımdan da ortak özellikler gösterir. Eserin kimi bölümlerinde bu 

kelimeler  /y-/  ile  yazılırken  aynı  kelimeler  başka  yerlerde  /y-/siz  yazılmıştır:  yıldırım  (147/7),  ıldırım 

(43/1), ılkı (99/2), iti “keskin” (20-4), ılduz (128/2). 

d)

 

Geniz n’sinin kullanımı 

Türk dilinin aslî ünsüzlerinden olan geniz n’si Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçelerinin yeni 

yazı dillerinde bulunmamaktadır. Bu ses Osmanlı sahasında kullanılan Arap alfabesinde 1928’deki alfabe 

devrimine  kadar  yazıda  gösteriliyordu.  Azerbaycan  Türkçesinde  ise  geniz  n’si  daha  önceki  yüzyıllarda 

düzenli olarak /n/ye ve /m/ye değişmiştir. Türkiye Türkçesinin ağızlarında ise durum daha belirgin olarak 

görülmektedir.  Batı  Grubu  ağızlarında  bu  ses  ileri  derecede  duyulurken,  Azerbaycan  etkisinde  kalan 

Doğu Grubu ağızlarında yerini /n/ye bırakmıştır. Buna göre sesin durumu şöyledir: 

Osmanlı sahası yazı 

dili (1928’e kadar) 

Azerbaycan Türkçesi 

Osmanlı sahası 

ağızları 

Azerbaycan 

Türkçesi ağızları 

Dede Korkut 

Oğuznâmeleri 

ñ 

n 

ñ 

n 

ñ-n 

2.

 

Morfolojik Ortaklıklar 

Dede Korkut Oğuznâmeleri’nde yer alan birtakım morfolojik unsurlar hem Osmanlı sahasında hem 

de Azerbaycan sahasında kullanılmaktadır. Bunların bir bölümü, Eski Batı Oğuzcasının Osmanlı sahası 

ve  Azerbaycan  sahası  olarak  ikiye  ayrılmasından  sonra  bu  yazı  dillerinin  ayırt  edici  özelliği  olarak 

yaşamaya  devam  etmiştir.  Bunların  başında  şimdiki  zaman  eklerinin  kullanımı,  geçmiş  zaman  eki  {–

Ipdur}, istek eki, zarf-fiil eki ve yeterlilik fiili gelmektedir. 

a)

 

Şimdiki Zaman Çekimi 

Türk  dilinin  şimdiki  zaman  çekimi  genellikle  geniş  zaman  ekleriyle  yapılmıştır.  Çeşitli  lehçe  ve 

dönemlere mahsus olarak görülen şimdiki zaman ekleri Türkçenin lehçeleşme evresi olarak 13. yüzyıldan 

sonra görülmeye başlar.  

Eski Batı Oğuzcasının şimdiki zaman çekimi de geniş zaman ekleriyle {-Ar, -Ur} yapılmıştır. Dede 

Korkut Oğuznâmelerinde bunu açık olarak görürüz: Oġul çoban ḳanda gidersin didi (49/7), Ne ḳaḳırsın 

baña  aġam    Ḳazan  (48/8),  Bu  yolda  bu  taşı  niçün  yıġarsız?  (101/7).  Bu  yapılar  16.  yüzyıldan  sonra 

Azerbaycan Türkçesinde şimdiki zaman ve geniş zaman ekleri olarak standartlaşırken, Osmanlı sahasında 

ise  yorı-  tasvir  fiilinden  ekleşen  {–yor}  eki  şimdiki  zaman  eki  görevinde  kullanılacaktı.  Dede  Korkut 

Oğuznâmelerinde bu ekin de ilk örneklerine rastlarız:  bu dėdügi ‘osman neslidür, işde sürülüp gideyorır 

(2/6), ivine geliyorır-iken ‘azrā’il atınuñ gözine görindi (159/13), ḳızuñ dileyü geliyorır dėdiler (178/4). 

Böylece  bu  metinde  her  iki  sahanın  şimdiki  zaman  formlarının  oluşmaya  başladığını  olarak  tespit 

etmekteyiz. 

b)

 

Öğrenilen Geçmiş Zaman Çekimi 

Eski  Batı  Oğuzcasında  öğrenilen  geçmiş  zaman  çekimi  {–mIş}  ve  {–Ipdur}  ekleriyle 

yapılmaktaydı.  16.  yüzyıldan  sonra  Osmanlı  sahasında  {–Ipdur}  biçimi  kaybolup  {–mIş}  biçimi 

yaygınlaşmıştır.  Diğer  taraftan  Azerbaycan  sahasında  da  {–Ipdur}’un  kalıntısı  olan  {–Ib}’li  geçmiş 

zaman yaşamaya devam etmiştir. Dede Korkut Oğuznâmelerinde her iki şekil de birlikte kullanılmıştır: 

Bayındır  Ḫanuñ  aġ  meydanında  bu  oġlan  cenk  ėtmişdür,  bir  buġa  öldürmiş  (18/6);  Ḳarıçuḳ  anam 

oluranda yėri ḳalmış (44/8). Diğer yandan metinde özellikle 3. tekil şahıslarda {–Ipdur} yapısının da aynı 

                                                           

1

 Bazen aynı sayfada iki ayrı yapıyı görmek mümkündür: oḳ atışın göreyim (22/2); oḫ atuşuma bahsun (22/5) 

46 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

yoğunlukta kullandığı tespit edilmektedir: Kölgelüçe ḳaba aġacum kesipdür (104/11), Baş kesüpdür ḳan 

döküpdür çuldı alupdur ad ḳazanupdur (125/2) 

c)

 

Zarf-fiil ekleri: -AndA ve IncA 

Eski  Batı  Oğuzcası  zarf-fiillerin  çokluğu  bakımından  da  dikkat  çeker.  Dede  Korkut 

Oğuznâmelerinde hem Osmanlı sahasındaki zarf-fiiller hem de Azerbaycan sahasında kullanılan zarf-fiil 

ekleri görülür. Bunların ikisi tipiktir. Osmanlı sahası için {–IncA}, Azerbaycan sahası için ise {–AndA} 

biçimi  Dede  Korkut  Oğuznâmelerinde  birlikte  kullanılmıştır:  Ḳara  polad  uz  ḳılıcı  çalmayınça  ḳarım 

dönmez (3/10); At yėmeyen acı otlar bitince bitmese yig (4/8). Çalışanda ḳara polat uz ḳılıcuñ gėdilmesün 

(35/6), Acı ayran tökilende çap çap içen (46/10) 

ç) İstek Eki 

Eski Batı Oğuzcasında istek eki işlevsel olarak farklı kullanımlara sahip olan eklerden biriydi. 16. 

yüzyıldan sonra Osmanlı sahasında kullanım sahası iyice daralan bu ekin yerine eski emir eki {-AyIn} 

geçmiştir.  Azerbaycan  sahasında  ise  ekin  istek-dilek  ve  gelecek  zaman  göreviyle  kullanılmaya  devam 

etmiştir. Bu metin, istek ekinin her iki saha için yapı ve işlev olarak kullanıldığı ortak sahanın metnidir: 

Ṣaḳla  gelem  bahasın  getürem  alam  dėdi  (101/1),  ere  varan  ḳız  ḳalḳa  oynaya  men  ḳopuz  çalam  dėdi 

(112/11), Yilisi ķara ḳażılıḳ atuma binem dėr-idüm (139/13) 

d)

 

Yeterlik Fiili 

Oğuz Türkçesinde fiillerin yeterlik durumu  bil- tasvir fiiliyle yapılmaktadır. Türkiye Türkçesinde 

bu  fiilin  olumsuz  şekli  eski  –u  (<-AmA)  fiiliyle  oluşturulurken  (yapamamak:  (<yap-a  u-ma-mak) 

olumlusu  bil-  fiiliyle  (yapabilmek  )  yapılmaktadır.  Azerbaycan  Türkçesindeyse  her  iki 

şekil de bil- fiiliyle meydana getirilmektedir. Yapabilmek/yapabilmemek. 

Dede  Korkut  Oğuznâmalerinde  Eski  Batı  Oğuzcasının  her  iki  şeklinden  de  örnekler  görmek 

mümkündür: Osmanlı sahasındaki {–AmA} biçimine ait örnekler: Pay pürenüñ oġlı olduġın bilemediler 

(73/6);  Ādemîler  evreni  yoldaşına  ḳıyamadı  (168/8),  Atlu  batup  çıḳamaz  anuñ  balçıġı  olur  (175/11). 

Azerbaycan  sahasına  ait  sayılabilecek  {–A  bilmA-}  şekline  ait  örneklerden  bazılarıysa  şunladır:  Bir 

yigidüñ  yumrısınça  malı  olsa  yıgar  direr  ṭaleb  ėyler  nasibinden  artuġın  yėyebilmez  (3/3);  ḳażılıḳ  ata 

nāmerd yigit binebilmez (4/5); Yaman yėre varmışsın varabilmen (165/7). 

3.

 

Leksik ortaklıklar 

Dede  Korkut  Oğuznâmelerinde  Eski  Batı  Oğuzcasına  ait  birtakım  leksik  ortaklıklar  da 

bulunmaktadır.  Günümüz  Azerbaycan  Türkçesinde  kullanılan  ve  Osmanlı  Türkçesinde  16.  yüzyıldan 

sonra  kaybolan  kimi  yapılar  bu  metinde  aynı  anlamla  karşımıza  çıkmaktadır.  Bu  eserde  Ortak  Batı 

Oğuzcasına ait birçok ortak sözlüksel (leksik) unsur da vardır.  

Bunların başında düş- “inmek” fiili gelir. Eski Anadolu Türkçesinde “inmek” olarak kullanılan bu 

fiil,  günümüz  ölçünlü  Azerbaycan  Türkçesinde  bu  anlamla  yaşamaya  devam  etmektedir.  Fiilin  Dede 

Korkut Oğuznâmelerinde bu anlamda kullanıldığı görülmektedir. ḳayıdalum otağumuza düşelüm, yiyelüm 

içelüm  ḫoş  kiçelim  (Salur  Kazan  Boyı)  “Dönelim  çadırımıza  inelim,  yiyelim,  içelim  hoşça  (vakit) 

geçirelim” 

Bunun  yanısıra,  metinde  geçen  nöker  “asker,  yardımcı”  (20/12),  tanışmak  “konuşmak”  (29/10), 

kaçan  “ne  zaman,  ne  zaman  ki”  (45/9),  eyle  “öyle”  (>Çağdaş  Azer.  T.  ėle),  yarag  “hazırlık”  (79-12), 

aparuñ  “götürün!”  (91/4)  meşe  “orman”  (127/10)  gibi  kelimelerde  de  Azerbaycan  sahasının  izlerini 

görmek mümkündür. 

SONUÇ 

Eski  Batı  Oğuzcası,  13.  yüzyıldan  sonra  Hazar  denizinin  batısında  oluşan  birtakım  ses,  yapı  ve 

leksik yapıları olan Oğuzcanın ilk yazı dilidir. Bu dil, 13. Yüzyıldan itibaren yazılı metinleri oluşmaya 

başlamış  ve  16.  yüzyıla  kadar  gelişme  ve  olgunlaşma  evresini  yaşamıştır.  Bu  yeni  dilin  yazılı  ilk 

metinlerine  Orta  ve  Doğu  Anadolu  bölgelerinden  rastlamaktayız.  Özellikle  Akkoyunlu  coğrafyası 

diyebileceğimiz Doğu Anadolu ve Azerbaycan sahasında meydana getirilmiş eserlerde ise bu dilin ortak 

özelliklerini tespit etmek mümkün olmaktadır. Bu bakımdan Dede Korkut Oğuznameleri, bu yazı dilinin 

ilk örneklerinin açıkça izlenebildiği bir metindir.  

KAYNAKÇA 

Banguoğlu,  Tahsin,  (1960),  “Oğuz  Lehçesi  Üzerine”,  Türk  Dili  Araştırmaları  Yıllığı-Belleten  1960,  Türk  Dil 

Kurumu Yayınları, Ankara.