Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы

88 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 

TEVFİK FİKRET VE ABDULLA ŞAİG’İN ESERLERİNDE  

ÇOCUK KAVRAMI 

Dr. Ayşe ATAY



 

Özet: Çocuğun bir kavram, bir mazmun ve çağrışım unsuru olarak edebî eserlere konu olması edebiyatımız 

açısından  yeni  bir  gelişme  sayılır.  Çocuk  edebiyatı  gerek  bizde  gerekse  Azerbaycan  sahasında  ancak  20. 

yy’ın başlarında bağımsız bir çalışma alanı hâline gelebilmiştir.  

Genellikle basitlik, bayağılık kaygısı nedeni ile Klasik edebiyatta kendine yer bulamamış olan çocuk dünyası, 

Türk Edebiyatı’nda Tanzimat döneminden itibaren, Azerbaycan’da ise, Qara Namazov’un da ifade ettiği gibi, 

başta  “Maarifperver  Realizm”  ekolüne  mensup  eğitimci  şair  ve  yazarlar  tarafından  kurulmuş  ve 

geliştirilmiştir. “Debistan (1906)”, “Rehber (1909)” ve “Mekteb (1911)” gibi çocuklara yönelik yayın yapan 

periyodikler, bu yöndeki çalışmaları destekleyen yayınları ile sürece önemli katkılar sağlamışlardır.  

Özellikle  geleceğin  toplumunu  yaratma  düşüncesi  içerisinde  çocuk  eserlerine  yönelen  bu  iki  sahanın  iki 

önemli ve avangard ismi Tevfik Fikret ve Abdulla Şaig’tir. Fikret “Şermin” de bir araya getirilen şiirleri ile 

bu  sahadaki  ilk  yetkin  örneği  ortaya  koyarken,  Abdulla  Şaig  yine  bu  türdeki  sayısız  eseri  ile  “Çocuk 

Edebiyatı’nın banisi” unvanı almıştır. 

Fikret’in  Çocuk  edebiyatı  sahasındaki  başarılarını  ve  ilhamını  bizzat  dile  getiren  Şaig,  o  yıllarda  sağlanan 

kültür  alış  verişine  de  önemli  katkılar  sağlamıştır.  Zira  iki  şairin  çalışmaları  karşılaştırmalı  bir  şekilde 

değerlendirildiğinde  çocuk  psikolojisi  üzerindeki  duyarlılık,  dil,  üslup  ve  konu  seçimi  açısından  önemli 

benzerlik ve etkilenişimler dikkati çeker. 

Anahtar Kelimeler: Çocuk Edebiyatı, Tevfik Fikret, Abdulla Şaig, Karşılaştırmalı Edebiyat 

The Notion of Child in the Poetry of Tevfik Fikret and Abdulla Şaig 

Abstract: It’s considered a new development for our literature that the “child” as a concept and connotation, 

being the subject  of literary  works.  At the beginning of 20th century the  Children literature has become an 

individual field both on the literature of Azerbaijan and Anatolian areas. 

Children world, generally which couldn’t find a place on classic literature causes of concern simplicity and 

vulgarity. This literature has been improved on Azerbaijan field by the educationalist poets and writers who 

are mostly belong the school of “Maarifperver Realizm” that also had stated by Qara Namazov, though on 

Turkish literature field this process has begun since the term of Reform. The periodicals which  publications 

for  the  children  such  as  “Debistan  (1906)”,  “Rehber  (1909)”,  “Mekteb  (1911)”  have  made  significant 

contributions for this process. 

Tevfik  Fikret  ve  Abdulla  Şaig  are  two  major  and  advance  guard  name  of  those  two  fields  with  the  works 

which aims to create the society of the future. Fikret had the first qualified works of this field with his book 

called  “Şermin”  includes  his  distinguished  achievements.  A.  Şaig  had  the  named  “founder  of  the  children 

literature” with his successful works in this field. 

Şaig who mentioned Fikret’s improvement and success in children literature, has contributed about cultural 

interaction.  Those  two  poets’  works  have  remarkable,  common  similarities  about  sensivity  on  child 

psychology, language, style and choice of subject matter when they evaluated on a comparative basis. 

Keywords: Children Literature, Tevfik Fikret, Abdulla Şaig, Comparative Literature. 

Türk edebiyatında biçem ve tematik yönelimler, seslenilen kitleye bağlı olarak şekillenmiştir. Bu 

anlamda  edebî  sürecin  yaratım  ve  aktarımında  bir  faktör  ve  muhatap  olarak  çocuğun  etkinliğinin 

düşünülmesinin oldukça geç bir zamanda başladığı söylenilebilir. Sözlü kültürün masal, tekerleme, efsane 

gibi halk verimlerinde çocuğa, “yazık” acıma duygusunu, “ayıp” yazılı olmayan yasaklara uyma gereğini, 

“yasak”  ise  doğrudan  kanun  gücünü  öğretirken  (Enginün  1985:  187)  onun  dünden  bugüne  toplumsal 

normlar  açısından  pedagojik  bir  eğitime  tabi  tutulduğu  tartışılmaz  bir  gerçektir.  Ancak  Klasik 

edebiyatımızda  yani  Divân  edebiyatı  verimlerinde  Sümbül-zade  Vehbi  (Lütfiye-i  Vehbi)  ve  Nâbi 

(Hayriyye) gibi birkaç ismin dikkati dışında çocuk, yaşam içinde bir “enik”ten pek ayrı olmayarak yahut 

yetişkin  adamın  küçük  örneği  sayılarak  (Acaroğlu  1970:242)  hem  bir tem  hem  de  muhatap  olarak  yok 

sayılmıştır. 

Nihayetinde  çocuğun  ve  psikolojisinin  edebiyatta  yer  alması,  değişen  dünyanın  ifadesinde  bir 

sembol olarak değerlendirilmesi bilinci ancak Tanzimat’la başlayan süreçte kendine yer bulmuştur. Münif 

                                                      



 

Balıkesir Üniversitesi Türk Dili Bölümü, aysemtay@hotmail.com 

90 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Paşa  (Ehemmiyet-i  Terbiye-i  Sıbyan),  Ziya  Paşa  (Emile  tercümesi),  Sadık  Rıfat  Paşa  (Risâle-i  Ahlak 

Terbiyetü’l  eftâl  risalesi)  gibi  isimler  eserlerinde  çocuklara  ahlaki  mesajlar  vermeye  çalışmış,  dili  bu 

amaca uygun kullanmışlardır. Matbuatta bazı gazete ilaveleri (Tercüman-ı Hakikat-1878, Sadakât-1875) 

ve dergiler (Mümeyyiz,1869) de bu amacı desteklemiştir. 

Azerbaycan’da  ise  benzeri  koşullar  ve  bakış  açılarının  bir  ürünü  olarak  Çocuk  edebiyatı  aynı 

şekilde ancak 20. yy’ın başlarında kendine yer bulabilmeye başlamıştır. Bu yöndeki eserlerin ayrı bir tür 

olarak şekillenmesinde Celil Memmedguluzade, Ali Ekber Sabir, Abdulla Şaig, Abbas Sıhhat, Süleyman 

Sani Ahundov, Abdurrahim Hakverdili, Sultan Mecid Ganizade gibi pek çoğu pedagojik çalışmaları ile de 

tanınan öğretmen kökenli yazarların rolü büyüktür.  

Türk edebiyatının avangard isimlerinden Tevfik Fikret, Servet-i Fünun döneminin münzevi hâlini 

içselleştiren ve fikrî plandaki sorgulamalarıyla öne çıkan bir şair olmasının yanında istidat ve duyarlığını 

toplumsal  meseleler  söz  konusu  olduğunda  da  göstermiş  ve  çocuk  edebiyatının  Türk  edebiyatında 

öncülüğünü yapmış isim olarak dikkat çekmiştir.  

Bu  sahanın  Azerbaycan’daki  öncülerinden  biri  hatta  birincisi  diyebileceğimiz  isim  ise  bilindiği 

üzere  Abdulla  Şaig’tir:  “Abdulla  Şaik  yeni  uşak  edebiyatının  banisi,  uşakların  sevimli  dostu,  uşak 

edebiyatının ölmez banisi, uşak edebiyatının klasik yaratıcısı gibi pek çok unvana sahip bir isim olarak 

sahaya dikkate değer katkılar sağlamıştır” (Erol 2016:3). 

Bir çalışmasında Fikret’in çocuk edebiyatı sahasındaki rolünü, verdiği mücadeleyi ve eski zihniyete 

karşı kazandığı zaferi büyük bir hayranlıkla ifade edecek olan Şaig (Şaiq 1977:157) faaliyetlerinin büyük 

bir bölümünü çocuklara yönelik çalışmalara hasretmiştir. Yazar Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin 

Sovyet Rusya’sı tarafından sonlandırıldığı 1920’ye kadar “Usaq Çeşmeyi (1907)”, “Gülşen-i Edebiyyat 

(1910)”,  “Millî  Qıraet  Kitabı  (1919)”,  “Türk  Çelengi  (1919)”  gibi  ders  kitapları,  “Qoçpolad  (1938)”, 

“Sehirli  Üzük  (1941)”,  “Nuşabe  (1947)”  gibi  poema  ve  nağıl  türü  eserleri,  “Cümenin  Qezebi  (1912)”, 

“Danışan  Kukla  (1916)”,  “Şelequyruq  (1913”,  “Tapdıq  Dede  (1936)”,  “Timsah  Ovu  (1950)”,  “Meşe 

Gözetçisi (1954)”, “Veten (1942)” gibi hikâye temsil ve piyesleri ayrıca çok sayıda şiirleri ile bu sahaya 

damgasını vurmuştur.  

Gerek  Fikret  gerekse  Abdulla  Şaig’in  bu  sahadaki  çalışmaları  ve  çocuk  kavramı  karşısındaki 

izlenimleri  incelendiğinde  çocuk  psikolojisi  üzerindeki  duyarlılık,  dil,  üslup  ve  konu  seçimi  açısından 

önemli benzerlik ve etkilenişimler olduğu görülür.  

Çocuk kavramının Tevfik Fikret’in şiirlerindeki yansımaları, şairin iç  dünyası ve sanat anlayışına 

paralel  olarak  zengin  bir  çeşitlilik  göstermektedir.  Bu  nedenle  şairin  eserlerinde  çocuk:  toplumun 

umarsızlığında  düşkün,  kimsesiz  bırakılmışlık;  geçmişin  saf,  temiz  günlerinde  onulmaz  teselli  arayışı; 

geleceğe  inançlı  yaklaşımda  idealize  bir itici  güç;  yeni insanın inşasında  ilim  ve  fen  ışığında  eğitilerek 

memleketi  aydınlatacak  unsur  gibi  değişken  çağrışım  ve  işlev  yüklemeleriyle  karşımıza  çıkmaktadır. 

Örneğin bazı şiirlerde çocuk saflığın, masumiyetin sembolü olarak başlı başına bir mutluluk kaynağıdır. 

İdealize  edilmiş  bir  unsur  olarak  neşeyi  ve  ümidi  çağrıştırır  şaire.  “Küçük  Aile”de  olduğu  gibi  aileye 

maddi külfetler getirse de insana çalışma azmi ve yaşama sevinci veren bir misafir, “Tecdid-i İzdivâc”da 

olduğu gibi aile bağlarını pekiştiren bir güçtür. Ya da  “Valide” de olduğu gibi, sorumluluğu ağır olsa da, 

ebeveyn için yaşam sevincidir. Çocuk, bu çalışmalarda “Anne”, “Hâluk’un Sesi”, “Hâluk’a” şiirlerinde 

olduğu  gibi  çoğunlukla  “melek”  sıfatıyla  anılır.  Bu  yüzden  şair,  sıkıntılarından  kurtulmak  için  sıklıkla 

geçmişe, çocukça bir yaşama sığınmak ister: 

Yaşamak…Başka ihtiyacım yok. 

Yaşamak, hem çocukça aldanarak, 

Öyle yıllarca daima birçok. 

Zâr ü mağlûl u muhtazır yaşamak… 

 

 

 

(Fikret 1985: 192)  

Ancak “Geçmişte” gibi şiirlerinde özlemle anılan geçmiş, “Haluk’a” şiirinde olduğu gibi bazen de 

hüzünlendiren anılarla yâd edilir. Hatta çoğu zaman toplumsal adaletsizlikler karşısında mağduriyetin en 

büyüğünü  yaşayan  çocuklar,  şair  için  başlı  başına  bir  dert  kaynağıdır.  Bu  nedenle  Fikret  çoğu  zaman 

karamsardır ve hasta, kimsesiz, düşkün çocukları konu edinir. Bu tercihi ya da eğilimi, onun henüz on iki 

yaşındayken annesini kaybetmesi sonucu perçinlenen yalnızlık duygusuyla ilişkilendirmek  mümkündür. 

Konu ile ilgili olarak Ruşen Eşref şairin gerçek yaşamı ile bağlantı kurarken Mehmet Kaplan, aynı dönem 

sanatçıları  ve  eserlerini  de  göz  önünde  bulundurarak  söz  konusu  yönelimin  şairin  mizacından 

kaynaklandığı (Kaplan 1998: 60) sonucuna ulaşmaktadır ki biz de bu düşünceye katılmaktayız.  

91 

Dr. Ayşe ATAY/Tevfik Fikret ve Abdulla Şaig’in Eserlerinde Çocuk Kavramı 

Fikret’in  olgunluk  dönemi  verimlerinden  olan  “Rübab-ı  Şikeste”de  çocuk  kavramı,  merhamet, 

acıma  ve  küskünlük  duygularıyla  çevrelenmektedir.  “Haluk’un  Bayramı”,  “Yine  Haluk”,  “Ramazan 

Sadakası”,  “Balıkçılar”,  “Nesrin”  gibi  şiirlerde  özellikle  fiziki  açıdan  zayıf,  yoksul,  kimsesiz  çocuklar 

çıkar  karşımıza.  Haluk’un  Bayramı’nda  oğlunun  bayramlık  giysiler  içindeki  hâli,  şaire  bu  sevincin 

kimsesiz,  yoksul  çocukların  da  hakkı  olduğunu  düşündürüp  onu  kederlendirir.  “Ramazan  Sadakası” 

şiirinde dilenen, kimsesiz bir çocuğa yardım etmek bir yana ondan tiksinen varlıklı insanlar betimlenir. 

“Nesrin”  de  dile  getirildiği  üzere  insanların  duyarsızlığı  ve  çirkin  emelleri  düşkün  çocukları  çaresizlik 

içinde  bir  zillete  sürüklemektedir.  Terk  edilerek  kaderiyle  baş  başa  bırakılmış  bu  çocuklar,  toplumun 

vurdumduymazlığı yüzünden zayıf düşmüştür ve onların vebali toplumun üzerindedir. Bu noktada çocuk 

kavramı, şairin toplumsal eleştirilerinin temel kaynağını oluşturur. 

Özellikle  II.  Meşrutiyet  sonrası  şiirlerinde  toplumsal  meselelere  eğilecek  olan  Fikret’in  içerikte 

yaşamın gerçeklerine yönelirken üslubundaki sanatkârane tavrı değerlendiren Şaig ise bu tutumun tezat 

teşkil  etmesine  dikkat  çekmekle  birlikte  aslında  konuşma  dili  kaygısı  dışında  benzer  bir  tavır 

sergilemiştir. Zira toplumsal eleştiri bağlamında, sosyal adaletsizliğin çocuk dünyasında yarattığı tahribatı 

konu alan çalışmalar, Şaig’in eserleri açısından da seciyevî bir nitelik arz eder. Esasen o da sanat anlayışı 

açısından Fikret’le aynı çizgidedir ve Fikret’in “Sis”, “Balıkçı”, “Hasanın Kazası”, “Hasta Çocuk” gibi 

pek  çok  şiirindeki  toplumsal  duyarlılığa  övgü  dolu  bir  yaklaşım  sergilemiştir  (Erol  2006:378)  .  Kendi 

çalışmalarında da aynı duyarlılığı gösteren Şaig, yoksulluk ve sefalet kurbanı çocukların yaşadığı dramı 

eserlerine taşımış, “Gelecek Qorxusu”, “Qış Gecesi”, “İntizar” şiirlerinde olduğu gibi toplumsal bir yara 

olan  vurdumduymazlığı,  beti  benzi  solmuş,  kapı  ağzında  ya  da  beşiğinde  ağlayan,  sıska  çocukların 

yaşadıkları fiziksel ve ruhsal tahribatı sıklıkla konu edinmiştir.  

Çocuk  kavramı  üzerinden  Tevfik  Fikret  ile  Abdulla  Şaig’i  aynı  amaç  doğrultusunda  benzer 

düşüncelere  taşıyan  bir  diğer  unsur  gelecek  beklentisidir.  İstibdat  döneminde  yaşama  karşı  pasif  bir 

tutumu  olan  Fikret,  Servet-i  Fünun  devrinde  hissettiği  boğucu  atmosferi  hayalleriyle  aşmaya  çalışarak 

insanlığı kurtaracak ütopyalara sığınmıştır. Boşluk ve hiçlik duygusunu takip eden insana güven ve onu 

yüceltme duygusuyla sanatçı, II. Meşrutiyet ve sonrasında memleketin gelecek inşası için çocuğa eğilmiş 

ve kurtuluşu çocuğun ilim ve fenle yetiştirilmesinde görmüştür (Kaplan 1998: 261). 

Fikret’in  karamsar  ruh  hâlinden  çıkmasını  sağlayan  oğlu  Haluk’ta  somutlaştığı  üzere  çocuk, 

geleceğin teminatı bir umut ışığıdır. Onun II. Meşrutiyet’ten sonra yazdığı şiirler içinde yer alan ve oğlu 

Haluk’la ilgili şiirlerini kapsayan “Haluk’un Defteri (1911)” nde gençlerden beklentilerini buluruz. Söz 

konusu şiirlerde memleketin yükselmesi ve özgürlüğü için çalışmaya, bilime bağlı kalmaya ve haksızlığa 

karşı  çıkmaya  çağrı  vardır.  Şair,  Haluk’a  seslenerek  aslında  gençliğe  mesajlar  verir.  Dinamik,  akılcı, 

bilim  ve  fen  yolunda  ilerleyen  bir  gençlik  arzusundadır.  “Promete”  adlı  şiirde  Yunan  mitolojisi 

kahramanından ilhamla gençliğe olan güven dile getirilir, “Ferda”da ise yine en büyük umudunun gençlik 

olduğu vurgulanır.   

Şair,  aynı  eserde  yer  alan  “Haluk’un  Amentüsü”nde  hurafelere  karşı  çıkar,  karanlıkların  ancak 

bilim  ve  aklın  gücü  ile  aydınlatılacağını  vurgular.  Onun  için  yeryüzü,  insanlığın  ortak  memleketidir. 

“Haluk’un  Vedaı”  adlı  çalışmada  ise  eğitim  için  yurtdışına  giden  oğluna,  yurduna  “Sanat,  fen,  güven, 

özen, yüreklilik, umut” getireceğine dair tam bir inanç vardır.  

Bir gün yapacak fen şu siyah toprağı altın, 

Her şey olacak kudret-i irfanla inandım  

(Fikret 2004: 542) 

Tıpkı Fikret gibi, çocukları, dolayısı ile yarının gençlerini, geleceğin teminat olarak  gören Şaig bir 

makalesinde şöyle der: “Göz adam irelini görmek üçün verilmişdir. Bizim parlag geleceyimiz ise bugünkü 

gencler yeni neslimizdir. Zaman keçdikce gocalarımız heyat sehnesinden çıhır, onları gencler yeni neslimiz 

evez  edir.  Buna  göre  de  geleceyimizin  sağlam,  bilikli,  bacarıglı,  terbiyeli  ve  namuslu  ellerde  olduğunu 

görmek en böyük arzu ve menim kimi gocalara en gözel bir tesellidir.” (Şaiq, 1977:385). 

Arzu  edilen  toplumun  oluşturulmasında  gençliğe  yapılacak  yatırımın  farkında  olan  Şaig,  bu  amaç 

doğrultusunda hem pedagojik faaliyetlerde bulunmuş, hem de edebî çalışmalara yönelmiştir. Özellikle okul 

ve eğitim konusunu kendine temel gaye edinmiştir. Öyle ki şairin matbuat hayatına atıldığı ilk şiiri “Ananın 

Oğluna Layla Demesi (Layla)” âdeta onun bu anlamdaki çalışmaları açısından bir poetika niteliği taşır.   

Sen de çalış elm ile şöhret gazan, 

Galma cehaletde olarsan yaman; 

Elmle abad olubdur cahan; 

92 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Layla guzum, layla gözüm, yatgilen, 

Rahat olub bir azca boy atgilen.  

(Şaiq 1972: 15) 

Sanat  hayatının  ikinci  döneminde  eğitim  konusunda  daha  aktif  bir  tempo  yakalayan  Şaig,  gençleri 

doğrudan muhatap aldığı çalışmalar ortaya koyar.  “Elmin Esaslarına Yiyelenin” adlı makalesi ile gelecek 

ve  gençlik  kavramlarını  eş  değer  gördüğünü  ifade  eder.  Yeni  neslin  ancak  eğitim  ve  bilimle 

yetiştirilebileceğini düşünür (Şaig 1977: 385). Ancak bunun için yeni ve çağdaş yöntemlerin esas alınması 

eğitim metodunun ilmî temellere, akla ve iradeye dayanması gerekir. Gençlere yönelik “Gelecek Sizindir” 

adlı makalesinde de çağdaş dünyaya ulaşabilmek için eğitim ve terbiyede ilmî esaslar, akılcı yaklaşımlar 

önerir  (Şaiq  1968:109).  “Gençlere”,  “Genç  Müellimlere”  ve  “Genç  Qalemlere”  gibi  pek  çok  şiirinde 

onlara  nasihatlerde  bulunur,  güvenini  belirtir.  1921  yılında  Yüksek  Pedagoji  Enstitüsü  öğrencileri  için 

“Gençlik  Marşı”  nı  yazar  ve  onları  karanlıklarla  çarpışacak  olan  ilim  irfan  ordusu  olarak  niteler(Şaiq 

1968: 78). 

Tevfik  Fikret  ve  Abdulla  Şaig’i  çocuk  kavramından  mülhem  edebî  çalışmalar  açısından  aynı 

noktada  buluşturan  bir  diğer  ortak  nokta,  çocukların  muhatap  alındığı  didaktik  çalışmalar  olmuştur. 

Tevfik  Fikret  bu  türün  Türk  edebiyatındaki  ilk  örneklerini  vermişken  Abdulla  Şaig  çocuklara  yönelik 

edebî çalışmaların en az diğer türler kadar ciddiyet gerektirdiğini vurgulaması ve bu yönde sayısız eser 

ortaya koyması ile sahalarında fark edilir bir yer tutarlar.  

Tevfik Fikret’in kimi şiirlerinde çocuk, şairin duygu dalgalanımına araç bir ilham kaynağı olarak 

yer  alır  demiştik.  Bazen  de  “Şermin”  şiirlerinde  olduğu  gibi  muhatabın  bizzat  çocuğun  kendisi  olduğu 

şiirlerle  karşılaşırız.  Şairin  “Şermin”  adı  altında  bir  araya  getirdiği  ve  Türk  çocuk  edebiyatının  ilk 

örnekleri sayılan söz konusu şiirler, çocukların ruh durumları da dikkate alınarak onların anlayabileceği 

bir dille yazılmıştır. “Şermin”, aslında Fikret’in parasızlık nedeni ile gerçekleştiremediği “Yeni Mektep” 

düşüncesinin bir ürünüdür. 1914’te yayımlanan eserde 31 adet çocuk şiiri yer almaktadır. Eserin dili son 

derece yalın olup hecenin 8’li ölçüsü ile kaleme alınmıştır.  

“Haluk’un  Defteri”nde  yeni  bir  genç  prototipi  ortaya  koymak  isteyen  Fikret,  “Şermin”de  yeni 

çocuk tipini tanımlamaya çalışmıştır. Çalışmalarında çocuklara ayrı bir önem veren sosyolog Ziya Gökalp 

tarafından “uyanış devrimizin pedagogu”(Eronat 2007: 36) adlandırılan Fikret, bu kitapta yer alan gerek 

La Fontaine’den yaptığı çeviriler ve kendi fablları gerekse ahlaki ve tabiat şiirleri ile çocuğun eğitimi ve 

edebî anlamda muhatap alınması konusunda güçlü bir ilk örnek sunmaktadır.  

“Şermin”in ilk şiiri olan “İthaf” taki eğitim ve öğretim vurgusu, şairin temel amacını ortaya koyar 

niteliktedir.  “Oku  Dilber  Çocuk”,  “Şermin’in  Elifbası”  gibi  şiirler  yine  benzer  düşüncenin  ürünleridir. 

Çocukları  eğlendirirken  eğitme  amacında  olan  Fikret’in  eserdeki  pek  çok  şiiri  bu  amaca  yöneliktir  ve 

“Papatya”,  “Arslan”,  “Hediye”  örneklerinde  olduğu  gibi  yine  “Şermin”deki  pek  çok  şiirde  eğitim  ve 

öğretim kaygısı vardır.  

Çocuklara  verilecek  terbiyeyi,  medeni  inkişafın  temel  taşı  sayan  Abdulla  Şaig,  Fikret’ten  farklı 

olarak  bu  amaç  çerçevesinde  tiyatrodan  da  yararlanma  yoluna  gitmiştir.  1910’da  yazığı  “Gözel  Bahar” 

adlı  piyes,  bugün  için  Azerbaycan  dram  tiyatrosunun  ilk  önemli  eseri  kabul  edilmektedir.  Manzum 

çalışmalarında ise Şaig bilhassa poema ve temsillerinde daha çok hayvanlar âlemine yönelerek, çocukları 

eğlendirirken  aynı  zamanda  onlara  insani  ve  ahlaki  değerler  kazandırmaya  çalışmış,  tıpkı  Fikret  gibi 

öğrenmeyi  sevdirmeyi  amaçlamıştır.  “Uşaq  ve  Dovşan”,  “Mektebde”,  “Veten”,  “Qışın  Neğmesi”  gibi 

şiirlerinde  hem  dil,  hem  de  yöntem  açısından  Fikret’i  izlemiştir.  Şairin,  dürüst  olmayan,  istismarcı  ve 

çıkarcı kesimleri yermek ve çocuklara doğruluğu öğretmek amacı ile kaleme aldığı “Tülkü Hecce Gedir”, 

“Yaxşı Arxa” “Tıq-Tıq Xanım” gibi poemaları, bugün Azerbaycan Çocuk edebiyatının klasikleri arasında 

gösterilmekte ve okullarda okutulmaktadır.  

Sonuç  olarak,  çocuk  kavramının  uyandırdığı  çağrışımlardan  hareketle  ortaya  konulan  toplumsal 

eleştiri  ve  yine  çocuğun  muhatap  alınarak  geleceğin  toplumunu  yaratma  endişesinin  Fikret  ve  Şaig’i 

amaç, yaklaşım  ve yöntem açılarından benzer kıldığı görülmektedir. Çocuk kavramından yola çıkılarak 

kaleme alınan bu eserlerin her iki sahada da güncelliğini koruyor olması ise yine her iki şairin bu türdeki 

başarılarının bir ifadesi olsa gerektir.  

Öyle  zannediyoruz  ki  Çağdaş  Azerbaycan  şiirinin  usta  kalemi  Bahtiyar  Vahabzade’nin  Şaig’in 

vefatı üzerine yazdığı bir şiirindeki aşağıdaki dizeler Tevfik Fikret’in çalışmalarını da kapsar niteliktedir:  

Kéçer qerineler,  

Öter néçe il, 

93 

Dr. Ayşe ATAY/Tevfik Fikret ve Abdulla Şaig’in Eserlerinde Çocuk Kavramı 

Hemişe yaz olar senet bağında. 

Sözlerin gezecek nesil be nesil, 

Körpe balaların gül dodağında  

(Vahabzade 1981: 93) 

жүктеу/скачать 42,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: